Sağlık Kaygısı ve Bilişsel Davranışçı Terapi (Bdt)
SAĞLIK KAYGISI ve BDT
Sağlık Kaygısı; Bedensel belirtilerin ve sağlıkla ilişkili bilgilerin; hayatı tehdit eden bir hastalık gibi yanlış yorumlanmasına bağlı olarak oluşan korku ve inançlardır. Şiddetli ve sürekli olan sağlık kaygısı: hipokondriazis ise Yeni veya beklenmedik bedensel belirtiler; fiziksel hastalıklar; tıbbi tetkiklere ya da medyada sıkça yer alan spesifik hastalıklara verilen genel bir tepkidir. Genellikle geçicidir ancak şiddetli sağlık kaygısı devam eder ; Klinik olarak önemli bir sorundur. Tanı DSM*IV’e yada ;ICD*10’a göre koyulur. Çok az hasta gerçekten tanısal ölçütleri karşılar. Hastalıkla ilgili ruminasyonların varlığına ve derecesine bağlı olarak “hafif” veya “şiddetli sağlık kaygısı”; Somatoform bozukluk; Anksiyete bozukluğu; Öne çıkan somatik belirtiler; Korku ve tehdit içeren yanlış yorumlamalar tanı koymayı güçleştirir.
Klinik Görünüm
Tehlikesiz Bedensel Düzensizlikler :
İçsel bir uyaranla oluşan bedensel bir duyum yada medyada yer alan bir haber. Vücudumuzun duyumları “rahatsız edicidir”. Sağlıklı insanlarda bile; günlük veya haftalık olarak bedensel duyumlar ortaya çıkabilir. Seçici dikkat; felaketleştirme;
Belirtileri gözünde büyütme; Derideki yumrular; yağ depoları veya sebase kistlerden
kaynaklanabilir (tümör); Göğüs ağrısı; midede ekşime veya göğüs kafesi; sendromlarından kaynaklanabilir (kalp hastalığı)
Duygular;
Güvence Alma Neden Başarısız?
Dr. hastalara neleri olmadığını söyler; ancak yaşadığı belirtinin neden sürüp gittiğini iyi açıklayamaz. Belirtiler ile ilgili nadiren olumlu açıklamalarda bulunulur. İnandırıcı bir alternatif söylenmediğinde “yeniden atıf” sonucunda semptomlar şekil değiştirebilir. Doktor tarafından iletilen herhangi “müphem” ya da“olumsuz” bir bilgi; daha sonra hastalık için bir kanıt olarak yorumlanabilir. Değişik insanlardan değişik bilgiler almak; Aynı kişiden; değişik zaman ve ortamlarda alınan değişik bilgiler: kafa karışıklığı; hastalık inancını besler . Dr. tetkik istekleri “ciddi bir hastalığım var” olarak yorumlanır
Klinik Görünümleri
lGeçici Hipokondriazis
Sağlık kaygısı ön planda; süre kısa
Tıp öğrencilerinin hastalığı
lAzaltılmış (Abridged ( Abridged) )
Sağlık kaygısı ana sorun; kriterler tam değil ;lHastalık Fobisi
Hastalığa yakalanacağı ile ilgili korku var; ancak hastalığa yakalandığına inanmaz ve tıbbi güvenceye yanıt verebilir. En sık: bulaşıcı hastalık; kanser olduğunu düşünür. Ciddi bir hastalığı olduğuna dair çok güçlü; sarsılmaz bir inanç ve sanrılar mevcuttur. En sık görülen sanrılar ise; Deriden kötü koku yayılması; Böcek ya da parazitler tarafından vücudun istila edilmesi; Gerçeğin aksine; bazı vücut parçalarının biçimsiz veya çirkin olduğu ve bedenin bir parçasının düzgün olarak çalışmadığı inançlarıdır. Panik bozukluğu; panik atak sırasında ortaya çıkan ölümle ilgili endişe; Depresyon (maskeli);Yarısında ikincil depresyon; distimi; Yüksek oranda eştanı: PB; YAB; SB olabiri. Çevresel ve Genetik Faktörlerde etkilidir.l Sağlık kaygısı genetik olarak aktarılmaz;l Tekrarlayan bedensel duyumları yaşamaya yatkınlık aktarılabilir. Hastalık ve Ölümle İlgili Deneyimler; Çocukluk çağında geçirilen şiddetli ağrılı hastalıklar veya aile üyelerinden birinin hastalık geçirmesi Kişiye yakın birinin ölümü; örneğin trafik kazasında kaybı; kişinin hayatın kırılgan olduğuna ve tehlikelerin her zaman var olduğuna inanmasına yol açabilir. Bedenle ilgili zihinsel uğraşlar; kişinin kendi sağlığı ile ilgili endişelenmesi; Hastalık fobisi; geçmişte geçirilen bir hastalık; çevresel toksinlere maruz kalma veya hastalıkla boğuşan aile üyelerini gözlemlemek
Fiziksel ve Cinsel İstismar ;l 17 yaşından önce yaşanan cinsel istismar; fiziksel şiddet ve ebeveynlerle ilgili büyük bir değişiklik;l Zayıf; çaresiz ve genellikle saldırıya açık kalma gibi nedenler oluşumda etkilidir. Ebeveyn*çocuk etkileşimi oldukça önemlidir. Bazı ebeveyn*çocuk etkileşimlerinden kaynaklanan erken yaşam olayları Öğrendikleri deneyimler; sağlıkla ilişkili inançları ve başetme davranışlarını şekillendiriyor. çocuk etkileşimi; çocuk etkileşimlerinden kaynaklanan erken yaşam olayları Öğrendikleri deneyimler; sağlıkla ilişkili inançları ve başetme davranışlarını Ebeveyni model alma; Çocuklar; ebeveynlerinin hasta olduklarında ev ve işyerindeki sorumluluklardan sıyrıldıklarını ve özel ilgi gördüklerini gözlemlerler. Bu durumda; hastalığın önemli birşey olduğunu ve ihmal edilmeyeceğini düşünürler. Bedensel aşırı uğraş hatta çocuğun başkasının yerine de sağlık endişesi taşımasına neden olabilir. Ebeveynlerin aşırı korumacılığı
l Ebeveynler; çocuklarına narin ve tehlikeye açık olduklarını öğretirse çocuklar
direnemeyecekleri bir hastalığa yakalanacakları düşüncesine inanabilirler. Çocuğun dayanıksız olmasından korkmasına ve hastalıkların çok tehlikeli olduğunu düşünmesine sebep olabilir. Ebeveynin pekiştirmesi Çocukları hastalandığında oyuncaklar alan; farklı yiyecekler yediren; özen; sempati; özel bakım veren; okul veya evdeki günlük sorumluluklardan muaf tutulmasına müsade eden ebeveynler hastalık davranışını pekiştirir.Hasta olmanın ödüllendirici yanını göstererek belirtilerin önemini çocukların aklına sokar. Ayrıca hastalık; performans düşüklüğü ya da başarısızlık için hazır bir mazerettir
Epidemiyoloji
Sağlık çalışanları tarafından yeterince ciddiye alınmayan; kaygıları ve belirtileri ile nasıl başa çıkacakları hakkında tavsiye verilmemiş kişilerdir. Bu nedenle öncelikle hastalara; kaygının nasıl geliştiği; bedensel belirtilere nasıl yol açtığı anlatılmalıdır. lDeğerlendirme de; Kısa ve odaklı bir anamnez; İyi ilişki kurulmalı;l Belirtileri; yaşadığı zorluklar ve hissetikleri ile ilgili hasta ile empati kurulmalıdır. Varsa; depresyonu tespit edilmeli dir. İzlemler: Sağlık kaygısı envanteri (HAI) haftalık ve aylık inceleme
İç tetikleyiciler; kişi tarafından; ciddi bir hastalığın belirtileri olarak yorumlanan
bedensel değişikliklerdir. Dış tetikleyiciler ise hastalık hakkında gazete haberleri okumak; TV programları izlemek ya da etraftan yeni hastalıklar öğrenmek; yeni bir virüs saptanması (H1N1; batı nil virüsü) gibi.. Bu iki unsur; hastalıkla ilgili düşünce ve imgelere neden olur ve kaygı ataklarını tetikler. Kaygı sonucu; aşırı uyarılmışlık olur ve sağlık kaygısı olan kişiler bu uyarılmışlığı kendi bedenlerine yöneltirler ve bunun sonucunda da bedensel duyumlara odaklanma artışı başlar. Kaygıyı azaltmak için kişide; çeşitli güvenlik arama davranışları vücudu (lenf nodları; göğüs) sık sık kontrol etmek; sağlık kuruluşlarına başvurmak; yanında anksiyolitik ilaçlar taşımak; hastaneye yakın oturmak; internetten araştırma yapmak gibi; Ya da kaygıyla baş edebilmek için; hastalık ve ölümle ilgili durumlardan kaçınırlar. Kalabalık ortamlara girmemek; spor yapmamak; hastane ziyaretlerinden; cenazelere katılmaktan kaçınmak gibi. Hastaların uyguladığı bu stratejiler sonucunda; sağlık kaygısında; kısa süreli ve geçici bir azalma olur ancak sonradan daha da artar. Destekleyici bir ilişki l Terapist; öncelikle hastaya organik bir hastalığı olmadığını; ama yapılan terapi seanslarının; belirtilerini kontrol altına almaya yardımcı olacağını anlatmalı. Düzenli ve sık aralıklarla takip yapılmalı. Tedaviye hastanın yakınları da dahil edilebilir. 8*16 seans Terapist; öncelikle hastaya organik bir hastalığı olmadığını; ama yapılan terapi seanslarının; belirtilerini kontrol altına almaya yardımcı olacağını anlatmalı. Düzenli ve sık aralıklarla takip yapılmalı. Tedaviye hastanın yakınları da dahil edilebilir. BDT “maruz bırakma *tepki engelleme” ve “kognitif yeniden yapılandırma”ya dayanmaktadır. Bedensel duyumları kontrol etmemek ve Endişeleri için güvenceler almamak; Solunum ve aşamalı gevşeme terapisi ile kaygıyı tanıma ve başa çıkma becerisi;l Seçici dikkatin; belirtilerin oluşmasında temel rol oynadığını davranışsal deneyimlerle öğretmek. Bilinçli olarak dikkati belirli bir bölgede yoğunlaştırma ile bazı belirtilerin ortaya çıktığının gösterilmesi. Hastalığın sağladığı kısa vadedeki avantajların “ikincil kazançların” ortaya çıkarılması.
Hastalıklar hakkındaki inançların yeniden şekillendirilmesi; otomatik düşüncelerin
Tanımlanması önemlidir. Hastaya sağlık kaygısı düşünce günlüğü verilebilir. ABC modeli öğretilir. Böylece hastanın kendi kendini gözlemlemesi sağlanır. Bu çizelgeler; genellikle güvenlik arama davranışları ve düşünce hatalarını ortaya koyar.
l Felaketleştirici otomatik düşünceleri (başım ağrıyor; beynimde tümör var). Ara inançları ve temel inancı bulunur; bedenimde bir şey yolunda gitmezse ciddi bir hastalık belirtisidir”). Olumsuz otomatik düşünce Kaygı(0–100) Davranış Otomatik düşüncelerin olabilirliğini inceleme ve karşı koyma;l Keşif yöntemi ile hastanın yanlış yorumları ortaya çıkarılır. Hastalığın varlığını destekleyen ve karşısında olan kanıtlar?
l Başka insanlarda aynı felaket düşüncelerine sahip mi; Eğer otomatik düşüncelerin doğru ise ne olur?;Bu teknik; hastanın yeni bilgileri de daha iyi
işlemesine ve özümsemesine yardımcı olur. Bir belirtisi üzerinden giderek; pasta dilimi
tekniği ile belirtiye neden olabilecek sebepleri yüzdelemesi istenebilir. “Çalıştığın işyerinde baş ağrısı şikayeti olan insanların baş ağrısı sebeplerini beyin
tümöründen başlayarak sıralayınız” gibi..
Neler Yapılmamalı?
Sağlık Kaygısı; Bedensel belirtilerin ve sağlıkla ilişkili bilgilerin; hayatı tehdit eden bir hastalık gibi yanlış yorumlanmasına bağlı olarak oluşan korku ve inançlardır. Şiddetli ve sürekli olan sağlık kaygısı: hipokondriazis ise Yeni veya beklenmedik bedensel belirtiler; fiziksel hastalıklar; tıbbi tetkiklere ya da medyada sıkça yer alan spesifik hastalıklara verilen genel bir tepkidir. Genellikle geçicidir ancak şiddetli sağlık kaygısı devam eder ; Klinik olarak önemli bir sorundur. Tanı DSM*IV’e yada ;ICD*10’a göre koyulur. Çok az hasta gerçekten tanısal ölçütleri karşılar. Hastalıkla ilgili ruminasyonların varlığına ve derecesine bağlı olarak “hafif” veya “şiddetli sağlık kaygısı”; Somatoform bozukluk; Anksiyete bozukluğu; Öne çıkan somatik belirtiler; Korku ve tehdit içeren yanlış yorumlamalar tanı koymayı güçleştirir.
Klinik Görünüm
- Kişisel yakınma ön planda
- İş performansında bozulma
- lAile ve sosyal ilişkilerde gerginlik
- Sağlık hizmetlerinin kullanımında artış
- Hastalık inancı
- Ciddi; ölümcül; yıkıcı
- Doktorlar teşhis koyamıyor
- Korku devam ediyor
- Bedensel duyumlara odaklanma
- Yanlış yorumlama
- Doktorlar teşhis koyamıyor
- Bedensel duyumlara odaklanma şeklinde seyreder.
Tehlikesiz Bedensel Düzensizlikler :
İçsel bir uyaranla oluşan bedensel bir duyum yada medyada yer alan bir haber. Vücudumuzun duyumları “rahatsız edicidir”. Sağlıklı insanlarda bile; günlük veya haftalık olarak bedensel duyumlar ortaya çıkabilir. Seçici dikkat; felaketleştirme;
Belirtileri gözünde büyütme; Derideki yumrular; yağ depoları veya sebase kistlerden
kaynaklanabilir (tümör); Göğüs ağrısı; midede ekşime veya göğüs kafesi; sendromlarından kaynaklanabilir (kalp hastalığı)
Duygular;
- kaygı ve heyecan;
- kızgınlık;
- üzüntü
- çarpıntı;
- kas gerginliği;
- nefes darlığı;
- gastrointestinal rahatsızlık ve idrar yapma sıklığının artması
Güvence Alma Neden Başarısız?
Dr. hastalara neleri olmadığını söyler; ancak yaşadığı belirtinin neden sürüp gittiğini iyi açıklayamaz. Belirtiler ile ilgili nadiren olumlu açıklamalarda bulunulur. İnandırıcı bir alternatif söylenmediğinde “yeniden atıf” sonucunda semptomlar şekil değiştirebilir. Doktor tarafından iletilen herhangi “müphem” ya da“olumsuz” bir bilgi; daha sonra hastalık için bir kanıt olarak yorumlanabilir. Değişik insanlardan değişik bilgiler almak; Aynı kişiden; değişik zaman ve ortamlarda alınan değişik bilgiler: kafa karışıklığı; hastalık inancını besler . Dr. tetkik istekleri “ciddi bir hastalığım var” olarak yorumlanır
Klinik Görünümleri
lGeçici Hipokondriazis
Sağlık kaygısı ön planda; süre kısa
Tıp öğrencilerinin hastalığı
lAzaltılmış (Abridged ( Abridged) )
Sağlık kaygısı ana sorun; kriterler tam değil ;lHastalık Fobisi
Hastalığa yakalanacağı ile ilgili korku var; ancak hastalığa yakalandığına inanmaz ve tıbbi güvenceye yanıt verebilir. En sık: bulaşıcı hastalık; kanser olduğunu düşünür. Ciddi bir hastalığı olduğuna dair çok güçlü; sarsılmaz bir inanç ve sanrılar mevcuttur. En sık görülen sanrılar ise; Deriden kötü koku yayılması; Böcek ya da parazitler tarafından vücudun istila edilmesi; Gerçeğin aksine; bazı vücut parçalarının biçimsiz veya çirkin olduğu ve bedenin bir parçasının düzgün olarak çalışmadığı inançlarıdır. Panik bozukluğu; panik atak sırasında ortaya çıkan ölümle ilgili endişe; Depresyon (maskeli);Yarısında ikincil depresyon; distimi; Yüksek oranda eştanı: PB; YAB; SB olabiri. Çevresel ve Genetik Faktörlerde etkilidir.l Sağlık kaygısı genetik olarak aktarılmaz;l Tekrarlayan bedensel duyumları yaşamaya yatkınlık aktarılabilir. Hastalık ve Ölümle İlgili Deneyimler; Çocukluk çağında geçirilen şiddetli ağrılı hastalıklar veya aile üyelerinden birinin hastalık geçirmesi Kişiye yakın birinin ölümü; örneğin trafik kazasında kaybı; kişinin hayatın kırılgan olduğuna ve tehlikelerin her zaman var olduğuna inanmasına yol açabilir. Bedenle ilgili zihinsel uğraşlar; kişinin kendi sağlığı ile ilgili endişelenmesi; Hastalık fobisi; geçmişte geçirilen bir hastalık; çevresel toksinlere maruz kalma veya hastalıkla boğuşan aile üyelerini gözlemlemek
Fiziksel ve Cinsel İstismar ;l 17 yaşından önce yaşanan cinsel istismar; fiziksel şiddet ve ebeveynlerle ilgili büyük bir değişiklik;l Zayıf; çaresiz ve genellikle saldırıya açık kalma gibi nedenler oluşumda etkilidir. Ebeveyn*çocuk etkileşimi oldukça önemlidir. Bazı ebeveyn*çocuk etkileşimlerinden kaynaklanan erken yaşam olayları Öğrendikleri deneyimler; sağlıkla ilişkili inançları ve başetme davranışlarını şekillendiriyor. çocuk etkileşimi; çocuk etkileşimlerinden kaynaklanan erken yaşam olayları Öğrendikleri deneyimler; sağlıkla ilişkili inançları ve başetme davranışlarını Ebeveyni model alma; Çocuklar; ebeveynlerinin hasta olduklarında ev ve işyerindeki sorumluluklardan sıyrıldıklarını ve özel ilgi gördüklerini gözlemlerler. Bu durumda; hastalığın önemli birşey olduğunu ve ihmal edilmeyeceğini düşünürler. Bedensel aşırı uğraş hatta çocuğun başkasının yerine de sağlık endişesi taşımasına neden olabilir. Ebeveynlerin aşırı korumacılığı
l Ebeveynler; çocuklarına narin ve tehlikeye açık olduklarını öğretirse çocuklar
direnemeyecekleri bir hastalığa yakalanacakları düşüncesine inanabilirler. Çocuğun dayanıksız olmasından korkmasına ve hastalıkların çok tehlikeli olduğunu düşünmesine sebep olabilir. Ebeveynin pekiştirmesi Çocukları hastalandığında oyuncaklar alan; farklı yiyecekler yediren; özen; sempati; özel bakım veren; okul veya evdeki günlük sorumluluklardan muaf tutulmasına müsade eden ebeveynler hastalık davranışını pekiştirir.Hasta olmanın ödüllendirici yanını göstererek belirtilerin önemini çocukların aklına sokar. Ayrıca hastalık; performans düşüklüğü ya da başarısızlık için hazır bir mazerettir
Epidemiyoloji
- K=E
- Hipokondriazisin yaşam boyu prevalansı genel populasyonda %1
- Tedavi edilmediğinde; kronik seyir Hipokondriazisin yaşam boyu prevalansı
Sağlık çalışanları tarafından yeterince ciddiye alınmayan; kaygıları ve belirtileri ile nasıl başa çıkacakları hakkında tavsiye verilmemiş kişilerdir. Bu nedenle öncelikle hastalara; kaygının nasıl geliştiği; bedensel belirtilere nasıl yol açtığı anlatılmalıdır. lDeğerlendirme de; Kısa ve odaklı bir anamnez; İyi ilişki kurulmalı;l Belirtileri; yaşadığı zorluklar ve hissetikleri ile ilgili hasta ile empati kurulmalıdır. Varsa; depresyonu tespit edilmeli dir. İzlemler: Sağlık kaygısı envanteri (HAI) haftalık ve aylık inceleme
İç tetikleyiciler; kişi tarafından; ciddi bir hastalığın belirtileri olarak yorumlanan
bedensel değişikliklerdir. Dış tetikleyiciler ise hastalık hakkında gazete haberleri okumak; TV programları izlemek ya da etraftan yeni hastalıklar öğrenmek; yeni bir virüs saptanması (H1N1; batı nil virüsü) gibi.. Bu iki unsur; hastalıkla ilgili düşünce ve imgelere neden olur ve kaygı ataklarını tetikler. Kaygı sonucu; aşırı uyarılmışlık olur ve sağlık kaygısı olan kişiler bu uyarılmışlığı kendi bedenlerine yöneltirler ve bunun sonucunda da bedensel duyumlara odaklanma artışı başlar. Kaygıyı azaltmak için kişide; çeşitli güvenlik arama davranışları vücudu (lenf nodları; göğüs) sık sık kontrol etmek; sağlık kuruluşlarına başvurmak; yanında anksiyolitik ilaçlar taşımak; hastaneye yakın oturmak; internetten araştırma yapmak gibi; Ya da kaygıyla baş edebilmek için; hastalık ve ölümle ilgili durumlardan kaçınırlar. Kalabalık ortamlara girmemek; spor yapmamak; hastane ziyaretlerinden; cenazelere katılmaktan kaçınmak gibi. Hastaların uyguladığı bu stratejiler sonucunda; sağlık kaygısında; kısa süreli ve geçici bir azalma olur ancak sonradan daha da artar. Destekleyici bir ilişki l Terapist; öncelikle hastaya organik bir hastalığı olmadığını; ama yapılan terapi seanslarının; belirtilerini kontrol altına almaya yardımcı olacağını anlatmalı. Düzenli ve sık aralıklarla takip yapılmalı. Tedaviye hastanın yakınları da dahil edilebilir. 8*16 seans Terapist; öncelikle hastaya organik bir hastalığı olmadığını; ama yapılan terapi seanslarının; belirtilerini kontrol altına almaya yardımcı olacağını anlatmalı. Düzenli ve sık aralıklarla takip yapılmalı. Tedaviye hastanın yakınları da dahil edilebilir. BDT “maruz bırakma *tepki engelleme” ve “kognitif yeniden yapılandırma”ya dayanmaktadır. Bedensel duyumları kontrol etmemek ve Endişeleri için güvenceler almamak; Solunum ve aşamalı gevşeme terapisi ile kaygıyı tanıma ve başa çıkma becerisi;l Seçici dikkatin; belirtilerin oluşmasında temel rol oynadığını davranışsal deneyimlerle öğretmek. Bilinçli olarak dikkati belirli bir bölgede yoğunlaştırma ile bazı belirtilerin ortaya çıktığının gösterilmesi. Hastalığın sağladığı kısa vadedeki avantajların “ikincil kazançların” ortaya çıkarılması.
Hastalıklar hakkındaki inançların yeniden şekillendirilmesi; otomatik düşüncelerin
Tanımlanması önemlidir. Hastaya sağlık kaygısı düşünce günlüğü verilebilir. ABC modeli öğretilir. Böylece hastanın kendi kendini gözlemlemesi sağlanır. Bu çizelgeler; genellikle güvenlik arama davranışları ve düşünce hatalarını ortaya koyar.
l Felaketleştirici otomatik düşünceleri (başım ağrıyor; beynimde tümör var). Ara inançları ve temel inancı bulunur; bedenimde bir şey yolunda gitmezse ciddi bir hastalık belirtisidir”). Olumsuz otomatik düşünce Kaygı(0–100) Davranış Otomatik düşüncelerin olabilirliğini inceleme ve karşı koyma;l Keşif yöntemi ile hastanın yanlış yorumları ortaya çıkarılır. Hastalığın varlığını destekleyen ve karşısında olan kanıtlar?
l Başka insanlarda aynı felaket düşüncelerine sahip mi; Eğer otomatik düşüncelerin doğru ise ne olur?;Bu teknik; hastanın yeni bilgileri de daha iyi
işlemesine ve özümsemesine yardımcı olur. Bir belirtisi üzerinden giderek; pasta dilimi
tekniği ile belirtiye neden olabilecek sebepleri yüzdelemesi istenebilir. “Çalıştığın işyerinde baş ağrısı şikayeti olan insanların baş ağrısı sebeplerini beyin
tümöründen başlayarak sıralayınız” gibi..
Neler Yapılmamalı?
- Hastaya hemen tanı koymak
- Adlandırıp kategorize etmek
- Hastanın kendi varsayımının geçersizliğini hemen ortaya koymak
- Aile kutuplaşmasında taraf olmak
- Hastanın varsayımını bir kenara bırakıp kaygı ile belirtileri açıklamak önemlidir..