Psikoloji Alanında Mesleki Yeterlilik ve Alandışı Atamalar
İnsan doğasını tanımlamak son derece zor; hatta kimi bilim ve disiplinlerce imkansızdır. Halen bilim mi yoksa disiplin mi olduğu konusunda karar kılınamayan ‘’psikoloji’’ alanı; kişilerin ve toplulukların; günümüzde fazlaca ihtiyaç duydukları alanlardan biridir.
İnsan; doğanın en mükemmel ve üstün nitelikli öğesidir. Bu nedenle; insanı incelemek; her daim önemli bir ilgi alanını oluşturmuştur. İnsanın doğuşu; gelişimi; kişiliğini ve kimliğini elde etmesi; bireyselleşmesi; toplumsallaşması; davranışları daima dikkat çekicidir ve incelenmeye değerdir. Bu nedenle; zaman ilerledikçe psikoloji alanı gelişim ivmesini hızla artırmaktadır.
Erich Fromm ‘’Topraktan uzaklaştıkça; nevroza yaklaşırız’’ diyerek; belki de gelişim ve küreselleşme sürecinin bireye ve topluluklara etkilerini en etkili ve vurucu bir deyişle ortaya koymuştur. Söylediğinin doğru olduğu kanısını taşımaktayız. Küreselleşme ve modernizm ile gelen; toplulukçuluktan uzaklaşarak bireyselliğe kayışla birlikte; sosyal destek ağları azalmış; bireyler kendilerine yönelmiş; mutsuzluk ve hız (fast) artmıştır. Beşer; artık hızlı yaşamaktadır; çünkü aynı zaman dilimlerinde; başarılı ve etkili olabilmek için; aynı yerlerde olmaya mecburiyet duymaktadır. Bu durumlar da büyük bir zorlantıyı (bunaltıyı) beraberinde getirmektedir.
Kısaca bahsetmeye çalıştığımız sebeplerden ötürü; günümüzde; hem ülkemizde hem de dünyada; ruhbilimcilere duyulan ihtiyaç artmaktadır. Bildiğimiz gibi; özellikle son yıllarda; vakıf üniversitelerinin de artışıyla; ilgili üniversitelerin psikoloji bölümlerindeki artışlar incelenmeye değer niteliktedir. Birçok üniversitede açılan psikoloji bölümleriyle birlikte; öğrencilerin örgün öğrenimle psikoloji bölümlerini öncelikli olarak tercih ediyor olmaları; tesadüf olmamalı…
Görsel ve yazılı basında da ruhbilimcilerin sıkça yer almaya başlaması; gençlerin alana yönelmelerinde etkili olan unsurlardan biri olara düşünülmektedir.
Yukarıda söz ettiğimiz gibi; sayıları hızla artan psikoloji bölümlerinin açılmasıyla birlikte; alan mezunu olan kişiler de artmaktadır. Fakat bu konu ile ilgili açmak istediğimiz küçük bir ara başlık olmalı kanısını taşımaktayız: ‘’Gerçek Psikolog Kimlerdir?’’ Aşağıda bu konu tartışılmaya çalışılmıştır.
Gerçek Psikolog Kimlerdir?
Eski dönemde; 4 yıllık psikoloji lisans eğitimi alan kişileri; diplomalarını almakla birlikte ‘’psikolog’’ olmaya hak kazanmış bulunuyorlardı; fakat bugün aynı öğrenim programından mezun olmuş kimseler yalnızca ‘’psikoloji bölümü mezunu’’ ünvanı taşımaktadırlar.
Bunun nedeni; yeni öğrenim programlarını yetersizliği midir diye sormak; yerinde bir soru olacak kanaatindeyiz. Çünkü öğrenim programlarındaki ciddi eksiklikler; hem uzmanlarca hem de öğrenciler tarafından ortaya konmaktadır. Özellikle; öğrencilerin mezun olduklarından sonraki süreçlerinde; hayal kırıklıklarını ortaya koymaları; meslekte yeterli donanıma sahip olmadıklarını belirtmeleri; bunun önemli göstergelerinden biri olarak gösterilebilir.
Elbette; bir uzmanlık alanı için; 4 yıllık temel lisans düzeyi yeterli değildir. Lisans düzeyi; ilgili alan için; temel bilgilerin kişilere verildiği; okuma ve bilgi kaynaklarının artışının sağlandığı; rotaların çizilmesine yardımcı olunduğu temel basamaktır. Özellikle; mesleki alanda yeterlilik için; lisans düzeyinde de zorunlu stajların; öğrenim programlarına dahil edilmesinin gerekliliğini savunmaktayız.
Psikolojinin gelişmesiyle birlikte; uzmanlık alanları da ayrılmıştır. Bu alanlardan bazıları şöyledir:
Mesleki yeterlilik için; psikolojinin alt dallarından birinde uzmanlaşmanın yani yüksek lisans düzeyinde öğrenim almanın etkililiği ortaya çıkmaktadır. Çünkü; lisans düzeyi bu alt alanların tümünü parça parça tanıtmak için hazırlanmış programlardır. Derinlemesine; bir alanı ele alamamaktadır - bu mümkün de değildir-; bu nedenle de uzmanlaşma için; bir alt alanda karar kılmak ve bu alanda ilerlemeyi sağlamak gerek düşüncesini taşımaktayız.
Öğrenimlerin yanı sıra; mesleki yeterlilikte süpervizyon çalışmalarının da önemliliğini yadsımamak gerektiğini düşünmekteyiz. Çünkü süpervizyon çalışmaları; biz meslek elemanlarının yetiştirilmesi; kuralların uygulanış biçimlerinin öğrenilmesi; hangi durumlarda; hangi konularla nasıl başa çıkabileceğimizi bizlere en iyi öğreten çalışmalardır diye düşünmekteyiz.
Mesleki yeterlilik açısından; özellikle psikoloji tarihinin ve kuramlarının en iyi biçimde bilinmesinin gerekliliği üzerinde durmaktayız. Temeli sağlam olan bina; ayakta duracaktır fakat temeli bilinmeden; alanın güncel gelişmelerinin takip edilmesinin faydalı olacağı kanaatini taşımamaktayız. Bu nedenle; kuramsal temeli sağlam; güncel gelişmeleri ve değişimleri takip eden; okuyan; araştıran; saha çalışmalarında yetkin kimseler; iyi birer ruhbilimci olma yolunda hızla ilerliyor demektir fikrindeyiz.
Psikoloji alanında yeterlilik hakkındaki görüşlerimi yansıtmaya çalıştık. Bu fikirlerimizin ışığında; alandışı atamalar hakkındaki görüşlerimizi aktarmaya çalışacağız.
Psikolojide alan dışı atama; alanda kalan eksik personel sayısı sebebiyle; yakın meslek grupları tarafından yeterli görülen uzmanların; psikoloji alanı çalışmalarına dahil edilmeleridir.
Yukarıda da belirtmeye çalıştığımız gibi; psikoloji alanı son derece hızlı gelişen ve değişen alanlardandır ve alan mezunu olmak dahi; alanda etkin ve yeterli olmaya yetmemektedir. Psikoloji alanında 6 yıl (lisans ve yüksek lisans) ihtisas yapmanın dahi yeterli ve etkin olmak için yeterli olmaya yetmediği bir alan için; sanırız ki; alan dışındaki meslek elemanlarının; saha çalışmaları yapıyor olması; son derece tehlikelidir.
Öncelikle; ruhbilim çalışanları; tıpkı bir cerrah kadar titiz ve özenli çalışmak durumundadır. Her insan biriciktir ve kendine ait duygu; düşünce ve davranışları vardır. Geleceği; umutları; beklentileri; geçmişe ait yaraları vardır. Duygu-düşünce-davranış üçgenine yönelik olarak yapılacak yanlış bir müdahale; kişiyi zedeleyecek ve hatta belki hayatını sonlandırmasına bile sebep olabilecektir. (Patolojik durumlarda: Örneğin depresyon vakalarında) bu durumda; yerinde olmayan; yetersiz bir müdahale yalnızca yetersiz olmakla kalmayacak; beraberinde olumsuz sonuçları da getirebilecektir.
Psikoloji alanında; ‘’görüşmede sınırlılıklar’’ ilkesi çok önemlidir. Fakat; alan dışından; psikoloji alanına dahil olmuş meslek elemanları sınırlılıklar hakkında bilgi sahibi olmadıklarından; ortaya ‘’trajikomik’’ sonuçlar çıkabilecektir.(Ne yazık ki) Örneğin; danışanlarla; seanslarda olan ilişkiler özel dışarı hayatında da devam ettirilebilecek; danışanların özel sırlarıyla alakalı durumları dışarıda da aktarabileceklerdir. Yanlış anlaşılmaya sebebiyet vermemek açısından şunu da belirtmekte fayda var ki; bu hatalı teknikler yalnızca alandışı meslek elemanları tarafından değil; meslekten olanlar tarafından da yapılabilir. Fakat önleyicilik açısından mümkün olduğunca alan dışı atama yapılmaması gerektiği fikrini savunmaktayız.
Özetle; psikoloji alanı özellikle son yıllarda fazlaca ilgi gören ve gelişen bir alandır. bu bir arz-talep meselesidir. Bu durumun hem avantajları hem de dezavantajları vardır. Mesleki yeterlilik açısından; kişilerin kendilerini geliştirme imkanları; günümüzde fazladır. Bu avantaj; yerinde ve doğru kullanıldığı sürece; kişilerin kişisel gelişimlerine katkı büyük olacaktır.
Psk. Burçak Demirkan
İnsan; doğanın en mükemmel ve üstün nitelikli öğesidir. Bu nedenle; insanı incelemek; her daim önemli bir ilgi alanını oluşturmuştur. İnsanın doğuşu; gelişimi; kişiliğini ve kimliğini elde etmesi; bireyselleşmesi; toplumsallaşması; davranışları daima dikkat çekicidir ve incelenmeye değerdir. Bu nedenle; zaman ilerledikçe psikoloji alanı gelişim ivmesini hızla artırmaktadır.
Erich Fromm ‘’Topraktan uzaklaştıkça; nevroza yaklaşırız’’ diyerek; belki de gelişim ve küreselleşme sürecinin bireye ve topluluklara etkilerini en etkili ve vurucu bir deyişle ortaya koymuştur. Söylediğinin doğru olduğu kanısını taşımaktayız. Küreselleşme ve modernizm ile gelen; toplulukçuluktan uzaklaşarak bireyselliğe kayışla birlikte; sosyal destek ağları azalmış; bireyler kendilerine yönelmiş; mutsuzluk ve hız (fast) artmıştır. Beşer; artık hızlı yaşamaktadır; çünkü aynı zaman dilimlerinde; başarılı ve etkili olabilmek için; aynı yerlerde olmaya mecburiyet duymaktadır. Bu durumlar da büyük bir zorlantıyı (bunaltıyı) beraberinde getirmektedir.
Kısaca bahsetmeye çalıştığımız sebeplerden ötürü; günümüzde; hem ülkemizde hem de dünyada; ruhbilimcilere duyulan ihtiyaç artmaktadır. Bildiğimiz gibi; özellikle son yıllarda; vakıf üniversitelerinin de artışıyla; ilgili üniversitelerin psikoloji bölümlerindeki artışlar incelenmeye değer niteliktedir. Birçok üniversitede açılan psikoloji bölümleriyle birlikte; öğrencilerin örgün öğrenimle psikoloji bölümlerini öncelikli olarak tercih ediyor olmaları; tesadüf olmamalı…
Görsel ve yazılı basında da ruhbilimcilerin sıkça yer almaya başlaması; gençlerin alana yönelmelerinde etkili olan unsurlardan biri olara düşünülmektedir.
Yukarıda söz ettiğimiz gibi; sayıları hızla artan psikoloji bölümlerinin açılmasıyla birlikte; alan mezunu olan kişiler de artmaktadır. Fakat bu konu ile ilgili açmak istediğimiz küçük bir ara başlık olmalı kanısını taşımaktayız: ‘’Gerçek Psikolog Kimlerdir?’’ Aşağıda bu konu tartışılmaya çalışılmıştır.
Gerçek Psikolog Kimlerdir?
Eski dönemde; 4 yıllık psikoloji lisans eğitimi alan kişileri; diplomalarını almakla birlikte ‘’psikolog’’ olmaya hak kazanmış bulunuyorlardı; fakat bugün aynı öğrenim programından mezun olmuş kimseler yalnızca ‘’psikoloji bölümü mezunu’’ ünvanı taşımaktadırlar.
Bunun nedeni; yeni öğrenim programlarını yetersizliği midir diye sormak; yerinde bir soru olacak kanaatindeyiz. Çünkü öğrenim programlarındaki ciddi eksiklikler; hem uzmanlarca hem de öğrenciler tarafından ortaya konmaktadır. Özellikle; öğrencilerin mezun olduklarından sonraki süreçlerinde; hayal kırıklıklarını ortaya koymaları; meslekte yeterli donanıma sahip olmadıklarını belirtmeleri; bunun önemli göstergelerinden biri olarak gösterilebilir.
Elbette; bir uzmanlık alanı için; 4 yıllık temel lisans düzeyi yeterli değildir. Lisans düzeyi; ilgili alan için; temel bilgilerin kişilere verildiği; okuma ve bilgi kaynaklarının artışının sağlandığı; rotaların çizilmesine yardımcı olunduğu temel basamaktır. Özellikle; mesleki alanda yeterlilik için; lisans düzeyinde de zorunlu stajların; öğrenim programlarına dahil edilmesinin gerekliliğini savunmaktayız.
Psikolojinin gelişmesiyle birlikte; uzmanlık alanları da ayrılmıştır. Bu alanlardan bazıları şöyledir:
- - Klinik psikoloji
- Uygulamalı Psikoloji
- Gelişim Psikolojisi
- - Endüstri Psikolojisi
- - Psikometrik Psikoloji
- - Psikofizyoloji
- - Eğitim Psikolojisi
- - Sosyal Psikoloji
- - Danışmanlık Psikolojisi
- Sağlık Psikolojisi…
Mesleki yeterlilik için; psikolojinin alt dallarından birinde uzmanlaşmanın yani yüksek lisans düzeyinde öğrenim almanın etkililiği ortaya çıkmaktadır. Çünkü; lisans düzeyi bu alt alanların tümünü parça parça tanıtmak için hazırlanmış programlardır. Derinlemesine; bir alanı ele alamamaktadır - bu mümkün de değildir-; bu nedenle de uzmanlaşma için; bir alt alanda karar kılmak ve bu alanda ilerlemeyi sağlamak gerek düşüncesini taşımaktayız.
Öğrenimlerin yanı sıra; mesleki yeterlilikte süpervizyon çalışmalarının da önemliliğini yadsımamak gerektiğini düşünmekteyiz. Çünkü süpervizyon çalışmaları; biz meslek elemanlarının yetiştirilmesi; kuralların uygulanış biçimlerinin öğrenilmesi; hangi durumlarda; hangi konularla nasıl başa çıkabileceğimizi bizlere en iyi öğreten çalışmalardır diye düşünmekteyiz.
Mesleki yeterlilik açısından; özellikle psikoloji tarihinin ve kuramlarının en iyi biçimde bilinmesinin gerekliliği üzerinde durmaktayız. Temeli sağlam olan bina; ayakta duracaktır fakat temeli bilinmeden; alanın güncel gelişmelerinin takip edilmesinin faydalı olacağı kanaatini taşımamaktayız. Bu nedenle; kuramsal temeli sağlam; güncel gelişmeleri ve değişimleri takip eden; okuyan; araştıran; saha çalışmalarında yetkin kimseler; iyi birer ruhbilimci olma yolunda hızla ilerliyor demektir fikrindeyiz.
Psikoloji alanında yeterlilik hakkındaki görüşlerimi yansıtmaya çalıştık. Bu fikirlerimizin ışığında; alandışı atamalar hakkındaki görüşlerimizi aktarmaya çalışacağız.
Psikolojide alan dışı atama; alanda kalan eksik personel sayısı sebebiyle; yakın meslek grupları tarafından yeterli görülen uzmanların; psikoloji alanı çalışmalarına dahil edilmeleridir.
Yukarıda da belirtmeye çalıştığımız gibi; psikoloji alanı son derece hızlı gelişen ve değişen alanlardandır ve alan mezunu olmak dahi; alanda etkin ve yeterli olmaya yetmemektedir. Psikoloji alanında 6 yıl (lisans ve yüksek lisans) ihtisas yapmanın dahi yeterli ve etkin olmak için yeterli olmaya yetmediği bir alan için; sanırız ki; alan dışındaki meslek elemanlarının; saha çalışmaları yapıyor olması; son derece tehlikelidir.
Öncelikle; ruhbilim çalışanları; tıpkı bir cerrah kadar titiz ve özenli çalışmak durumundadır. Her insan biriciktir ve kendine ait duygu; düşünce ve davranışları vardır. Geleceği; umutları; beklentileri; geçmişe ait yaraları vardır. Duygu-düşünce-davranış üçgenine yönelik olarak yapılacak yanlış bir müdahale; kişiyi zedeleyecek ve hatta belki hayatını sonlandırmasına bile sebep olabilecektir. (Patolojik durumlarda: Örneğin depresyon vakalarında) bu durumda; yerinde olmayan; yetersiz bir müdahale yalnızca yetersiz olmakla kalmayacak; beraberinde olumsuz sonuçları da getirebilecektir.
Psikoloji alanında; ‘’görüşmede sınırlılıklar’’ ilkesi çok önemlidir. Fakat; alan dışından; psikoloji alanına dahil olmuş meslek elemanları sınırlılıklar hakkında bilgi sahibi olmadıklarından; ortaya ‘’trajikomik’’ sonuçlar çıkabilecektir.(Ne yazık ki) Örneğin; danışanlarla; seanslarda olan ilişkiler özel dışarı hayatında da devam ettirilebilecek; danışanların özel sırlarıyla alakalı durumları dışarıda da aktarabileceklerdir. Yanlış anlaşılmaya sebebiyet vermemek açısından şunu da belirtmekte fayda var ki; bu hatalı teknikler yalnızca alandışı meslek elemanları tarafından değil; meslekten olanlar tarafından da yapılabilir. Fakat önleyicilik açısından mümkün olduğunca alan dışı atama yapılmaması gerektiği fikrini savunmaktayız.
Özetle; psikoloji alanı özellikle son yıllarda fazlaca ilgi gören ve gelişen bir alandır. bu bir arz-talep meselesidir. Bu durumun hem avantajları hem de dezavantajları vardır. Mesleki yeterlilik açısından; kişilerin kendilerini geliştirme imkanları; günümüzde fazladır. Bu avantaj; yerinde ve doğru kullanıldığı sürece; kişilerin kişisel gelişimlerine katkı büyük olacaktır.
Psk. Burçak Demirkan