Freud’un –yapısal Teorisi-Cinsel Gelişim Evreleri ve Kişilik Tipleri
Kişiliğin sürekli etkileşim halinde olan id; ego ve süperego olarak üç temel yapıdan meydana geldiğini biyolojik bir temele dayanarak açıklayan Freud; ego ve süperego’nun kişiliğin temel yapısı olan id’den ayrılarak geliştiğini savunmaktadır. Freud’a göre ruhsal enerji kaynağı olan id; diğer iki sistemin çalışması için gerekli olan gücü de sağlamaktadır. Bilinçaltında zaman ve mekan kavramları tanımaksızın varlığını sürdürmekte olan id; ilkel ve kaba bir biçimde haz ilkesinin egemenliği altında işlemektedir (Arkonaç; 1993; Atkinson ve ark.; 1996; Cansever 1985; Karahan & Sardoğan; 1994; Köknel; 1995; Mischel & Plomin; 1999; Morris; 2002; Myers; 1998; Öztürk; 1989; Savran; 1993; Şendil; 1995; Uba & Huang; 1999; Wade & Tavris; 1999; Feldman; 1997; Yanbastı;1990;).
Gerçeklik ilkesi’nin egemenliğinde çalışan ego’yu; id’i denetleyen ve bilinçaltında tutmaya çalışan kişilik yapısı olarak açıklayan Freud; onun bilinç ve bilinçaltı olmak üzere iki yönlü işlediğini ileri sürmektedir. Buna göre; bilinç yönüyle dış dünya ile iletişimde olan ego; diğer yönü olan bilinçaltı ile id ve süperego arasında bir uzlaşma sağlamakla yükümlüdür (Atkinson ve ark.; 1996; Arkonaç; 1993; Cansever; 1985; Cüceloğlu; 1993; Feldman; 1997; Mischel & Plomin; 1999; Morris; 2002; Öztürk; 1989; Savran; 1993; Şendil; 1995; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990).
Kişiliğin en son gelişen yapısı olan süperego ise; çocuğun Oedipus komplekslerini çözerek; ebeveynleriyle özdeşlik kurmaya başladığı sırada ortaya çıkarmak suretiyle ona cinsel kimlik kazandırmaktadır (Myers; 1998). Kişiliğin ahlaki yönünü temsil eden süperego kavramını; vicdan ve ego ideali olmak üzere ayıran Freud; id’den gelen dürtüleri bastırmak ve ego’yu gerçekçi amaçlar yerine ahlaki amaçlara yöneltmek için uğraşan bir yapı; diğer deyişle kişiliğin toplumsal yönü olarak nitelendirmektedir (Atkinson ve ark.;1996; Arkonaç; 1993; Cansever 1985; Feldman; 1997; Karahan & Sardoğan; 1994; Köknel; 1995; Mischel & Plomin; 1999; Morris; 2002; Öztürk; 1989; Şendil; 1995; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990; Savran; 1993).
Freud; ortaya koyduğu bu üçgeni oluşturan taşlardan birinin diğerinden daha ağır ya da hafif olması durumunda farklı kişilik türlerinin ortaya çıktığı düşüncesiyle kişilik gelişiminin 5 yaşında tamamlandığını ileri sürmektedir (Feldman; 1997; Kozacıoğlu & Gördürür; 1995). Freud’un Psikoseksüel teorisine göre; bireyin olası kişilik özelliklerinin belirlenmesinde; sözü edilen evrelerde oluşan takılmalar sonucu farklı tipte kişilik özellikleri ortaya çıkmaktadır. Buna göre; öncelikle cinsel gelişim evreleri ve sonra kişilik tipleri şöyledir:
Freud’un Psikoseksüel Teorisi’nde Cinsel Evreler
a. Oral Evre (0 - 1;5 Yaş)
Libidinal enerjinin ağız bölgesinde toplandığı bu evrenin; ilk 2-3 ayında çocuk birincil narsizmi yaşamakta ve haz ilkesiyle yaşamını sürdürmektedir (Adasal; 1977; Atkinson ve ark.; 1996; Felman; 1997; Karahan & Sardoğan; 1994; Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Köknel; 1995; Mischel & Plomin; 1999; Öztürk; 1989; Şendil; 1995; Uluğ; 1997). Aylar ilerledikçe doyum kaynağı dişlere ve çeneye kaymakta böylece yeni kazanılan ısırma becerisi ile ilk saldırganlık belirtileri ortaya çıkmaktadır (Bee; 2000; Köknel; 1995; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990 ).
b. Anal Evre (1;5 - 3 Yaş)
2 yaşında bedensel zevkler almaya başlayan bebek (Mischel & Plomin; 1999); çevre kurallarına göre hareket etme gerekliliği anlamış; libidinal enerjisi anüse ve oradan da üretraya kaymıştır. Artık bazı tatminlerini geciktirmekte ve gerçeğe uygun davranmaktadır. Gelişen ego ve süperego ile birlikte; yoksunluklarla baş edebilme ve ebeveynlerinin kısıtlamalarına dayanmaya çalışmaktadır (Adasal; 1977; Bee; 2000; Feldman; 1997; Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Köknel; 1995; Öztürk; 1989; Şendil; 1995; Uluğ; 1997; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990).
c. Fallik Evre (3 – 5;7 Yaş)
Cinsler arasındaki farkın henüz belirginleşmediği bu evrede (Kozacıoğlu & Gördürür; 1995); hazlar ve problemler genital bölge çevresinde toplanır. Genital bölgede gerilime neden olan uyarılmalar; gerilimin giderilmesiyle beraber hazza dönüşmekte ve cinsel dürtüler; karşı cinsten ebeveyne yöneltilmektedir. Oedipus kompleksi denilen bu durumun en önemli sonucu; erkek çocuğun babasıyla özdeşim kurmasıdır. Erkek çocuklar kadar şiddetli olmasa da kızların da bu evrede bir takım çatışmalar yaşadıkları bilinmektedir (Feldman; 1997; Şendil; 1995; Öztürk; 1989; Uluğ; 1997; Wade & Tavris; 1999).
d. Gizil Evre (Latent) (5;7 – Ergenlik)
İnsanoğlunun ergenlik döneminde karşılaşacağı hızlı değişim ve bocalamalı döneme bir hazırlanış sayılabilecek olan bu evrede (Öztürk; 1989); kız ve erkeklerin cinsel ilgilerinde bir azalma gözlenir. Cinsel bir duraklama dönemi olarak da kabul edilebilecek olan bu evrede; çocuk kendi cinsinden olanlarla ve kendi özelliklerini taşıyan kişilerle ilgilenmeye başlar (Atkinson ve ark.;1996; Bee; 2000; Kozacıoğlu & Gördürür;1995; Mischel & Plomin; 1999; Myers; 1998; Şendil; 1995; Uluğ; 1997).
a. Oral Tip
Bu evrede takılanlar; pasif bağımlı; aşırı saygılı; itaatkar; meraklı; sempatik; ihtiraslı; şekilci ; kolay güvenen ve aldanan; kabul eden; uyumlu; yumuşak huylu; iyimser...gibi kişilik özellikleri göstermektedir (Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Adasal; 1977; Myers; 1998; Köknel; 1995; Mischel & Plomin; 1999; Özkalp ve ark.; 2000).
b. Anal Tip
Oral tip kadar pasif ve sevecen olmayan bu tip tertipli; titiz; tutumlu; inatçı; detaycı ve mükemmelliyetçi olan bu tip asosyal ve bencil olmakla birlikte; kendine yetebilen ayrıca oral tipe kıyasla lider özellikler taşıyan bir kişiliktedir (Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Köknel; 1995; Şendil; 1995; Özkalp ve ark.; 2000).
c. Fallik Tip
Eksiksiz; kusursuz; tam; güçlü ve yetkin olma çabası içinde bocalayan fallik tip sürekli kaygılı (Köknel; 1995; Yanbastı; 1990); sıkıntılı ve gergindir. Karşı cinse karşı cazibeli görünmeye çalışan bu tip; antisosyal davranışlara ve suç işlemeye meyilli özellik göstermektedir (Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Özkalp ve ark.; 2000).
KAYNAKÇA
Adasal; Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Arkonaç;Sibel (1993). Psikoloji Zihin Süreçleri Bilimi. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Atkinson; Rita & Atkinson; Richard & Smith; Edward E. & Bem; Daryl J. & Hoeksema; Susan Nolen. (1996). Hilgard’s Introduction to Psychology. Twelfth Edition. U.S.A: Harcourt Brace College Publishers.
Bee; Helen (2000). The Developing Child. U.S.A: Allyn and Bacon.
Cansever; Gökçe (1985). İçimdeki Ben. 3. Baskı. İstanbul: Beta Basın Yayım Dağıtım.
Cüceloğlu; Doğan (1993). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Feldman;Robert (1997). Essentials of Understanding Psychology. Third Ed. USA: The Mc Graw-Hill Companies;İnc.
Karahan; T.Fikret & Sardoğan; Mehmet E. (1994). Psikolojik Danışma Kuramları. İstanbul: Birsen Yayınevi.
Kozacıoğlu;Gülsen & Ekberzade Gördürür; Hülya (1995). Bireyden Topluma Ruh Sağlığı. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Köknel;Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Mischel; Walter & Plomin; Robert (1999). Introduction to Personality. Sixth Ed. New York: Harcourt Brace College Publishers.
Morris; Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık; Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Myers; David G. (1998). Psychology. Fifth Ed. U.S.A: Worth Publishers; Inc.
Öztürk; Orhan (1989). Psikanaliz ve Psikoterapi. 2. Baskı. İstanbul: Evrim Kitabevi
Savran; Canan (1993). Sıfat Listesinin (Adjective Check List) Türkiye Koşullarına Uygun Dilsel Eşdeğerlilik; Geçerlik; Güvenirlik ve Norm Çalışması ve Bir Örnek Uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Şendil; Gül (1995). Büyüme Gelişme Olgunlaşma. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Özkalp; Enver & Arıcı; Hüsnü & Aydın; Orhan & Bayraktar; Rüveyde & Uzunöz; Ali & Erkal; Buket (2000). Davranış Bilimlerine Giriş. (Edi. Enver Özkalp). 3. Baskı. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1027
Uba; Laura & Huang; Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison Wesley Longman; İnc.
Uluğ; Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.
Wade; Carole & Tavris; Carol (1999). Invitation to Psychology. U.S.A: Addison- Wesley Educational Publisher Inc.
Yanbastı; Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.
Gerçeklik ilkesi’nin egemenliğinde çalışan ego’yu; id’i denetleyen ve bilinçaltında tutmaya çalışan kişilik yapısı olarak açıklayan Freud; onun bilinç ve bilinçaltı olmak üzere iki yönlü işlediğini ileri sürmektedir. Buna göre; bilinç yönüyle dış dünya ile iletişimde olan ego; diğer yönü olan bilinçaltı ile id ve süperego arasında bir uzlaşma sağlamakla yükümlüdür (Atkinson ve ark.; 1996; Arkonaç; 1993; Cansever; 1985; Cüceloğlu; 1993; Feldman; 1997; Mischel & Plomin; 1999; Morris; 2002; Öztürk; 1989; Savran; 1993; Şendil; 1995; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990).
Kişiliğin en son gelişen yapısı olan süperego ise; çocuğun Oedipus komplekslerini çözerek; ebeveynleriyle özdeşlik kurmaya başladığı sırada ortaya çıkarmak suretiyle ona cinsel kimlik kazandırmaktadır (Myers; 1998). Kişiliğin ahlaki yönünü temsil eden süperego kavramını; vicdan ve ego ideali olmak üzere ayıran Freud; id’den gelen dürtüleri bastırmak ve ego’yu gerçekçi amaçlar yerine ahlaki amaçlara yöneltmek için uğraşan bir yapı; diğer deyişle kişiliğin toplumsal yönü olarak nitelendirmektedir (Atkinson ve ark.;1996; Arkonaç; 1993; Cansever 1985; Feldman; 1997; Karahan & Sardoğan; 1994; Köknel; 1995; Mischel & Plomin; 1999; Morris; 2002; Öztürk; 1989; Şendil; 1995; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990; Savran; 1993).
Freud; ortaya koyduğu bu üçgeni oluşturan taşlardan birinin diğerinden daha ağır ya da hafif olması durumunda farklı kişilik türlerinin ortaya çıktığı düşüncesiyle kişilik gelişiminin 5 yaşında tamamlandığını ileri sürmektedir (Feldman; 1997; Kozacıoğlu & Gördürür; 1995). Freud’un Psikoseksüel teorisine göre; bireyin olası kişilik özelliklerinin belirlenmesinde; sözü edilen evrelerde oluşan takılmalar sonucu farklı tipte kişilik özellikleri ortaya çıkmaktadır. Buna göre; öncelikle cinsel gelişim evreleri ve sonra kişilik tipleri şöyledir:
Freud’un Psikoseksüel Teorisi’nde Cinsel Evreler
a. Oral Evre (0 - 1;5 Yaş)
Libidinal enerjinin ağız bölgesinde toplandığı bu evrenin; ilk 2-3 ayında çocuk birincil narsizmi yaşamakta ve haz ilkesiyle yaşamını sürdürmektedir (Adasal; 1977; Atkinson ve ark.; 1996; Felman; 1997; Karahan & Sardoğan; 1994; Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Köknel; 1995; Mischel & Plomin; 1999; Öztürk; 1989; Şendil; 1995; Uluğ; 1997). Aylar ilerledikçe doyum kaynağı dişlere ve çeneye kaymakta böylece yeni kazanılan ısırma becerisi ile ilk saldırganlık belirtileri ortaya çıkmaktadır (Bee; 2000; Köknel; 1995; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990 ).
b. Anal Evre (1;5 - 3 Yaş)
2 yaşında bedensel zevkler almaya başlayan bebek (Mischel & Plomin; 1999); çevre kurallarına göre hareket etme gerekliliği anlamış; libidinal enerjisi anüse ve oradan da üretraya kaymıştır. Artık bazı tatminlerini geciktirmekte ve gerçeğe uygun davranmaktadır. Gelişen ego ve süperego ile birlikte; yoksunluklarla baş edebilme ve ebeveynlerinin kısıtlamalarına dayanmaya çalışmaktadır (Adasal; 1977; Bee; 2000; Feldman; 1997; Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Köknel; 1995; Öztürk; 1989; Şendil; 1995; Uluğ; 1997; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990).
c. Fallik Evre (3 – 5;7 Yaş)
Cinsler arasındaki farkın henüz belirginleşmediği bu evrede (Kozacıoğlu & Gördürür; 1995); hazlar ve problemler genital bölge çevresinde toplanır. Genital bölgede gerilime neden olan uyarılmalar; gerilimin giderilmesiyle beraber hazza dönüşmekte ve cinsel dürtüler; karşı cinsten ebeveyne yöneltilmektedir. Oedipus kompleksi denilen bu durumun en önemli sonucu; erkek çocuğun babasıyla özdeşim kurmasıdır. Erkek çocuklar kadar şiddetli olmasa da kızların da bu evrede bir takım çatışmalar yaşadıkları bilinmektedir (Feldman; 1997; Şendil; 1995; Öztürk; 1989; Uluğ; 1997; Wade & Tavris; 1999).
d. Gizil Evre (Latent) (5;7 – Ergenlik)
İnsanoğlunun ergenlik döneminde karşılaşacağı hızlı değişim ve bocalamalı döneme bir hazırlanış sayılabilecek olan bu evrede (Öztürk; 1989); kız ve erkeklerin cinsel ilgilerinde bir azalma gözlenir. Cinsel bir duraklama dönemi olarak da kabul edilebilecek olan bu evrede; çocuk kendi cinsinden olanlarla ve kendi özelliklerini taşıyan kişilerle ilgilenmeye başlar (Atkinson ve ark.;1996; Bee; 2000; Kozacıoğlu & Gördürür;1995; Mischel & Plomin; 1999; Myers; 1998; Şendil; 1995; Uluğ; 1997).
a. Oral Tip
Bu evrede takılanlar; pasif bağımlı; aşırı saygılı; itaatkar; meraklı; sempatik; ihtiraslı; şekilci ; kolay güvenen ve aldanan; kabul eden; uyumlu; yumuşak huylu; iyimser...gibi kişilik özellikleri göstermektedir (Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Adasal; 1977; Myers; 1998; Köknel; 1995; Mischel & Plomin; 1999; Özkalp ve ark.; 2000).
b. Anal Tip
Oral tip kadar pasif ve sevecen olmayan bu tip tertipli; titiz; tutumlu; inatçı; detaycı ve mükemmelliyetçi olan bu tip asosyal ve bencil olmakla birlikte; kendine yetebilen ayrıca oral tipe kıyasla lider özellikler taşıyan bir kişiliktedir (Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Köknel; 1995; Şendil; 1995; Özkalp ve ark.; 2000).
c. Fallik Tip
Eksiksiz; kusursuz; tam; güçlü ve yetkin olma çabası içinde bocalayan fallik tip sürekli kaygılı (Köknel; 1995; Yanbastı; 1990); sıkıntılı ve gergindir. Karşı cinse karşı cazibeli görünmeye çalışan bu tip; antisosyal davranışlara ve suç işlemeye meyilli özellik göstermektedir (Kozacıoğlu & Gördürür; 1995; Özkalp ve ark.; 2000).
KAYNAKÇA
Adasal; Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Arkonaç;Sibel (1993). Psikoloji Zihin Süreçleri Bilimi. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Atkinson; Rita & Atkinson; Richard & Smith; Edward E. & Bem; Daryl J. & Hoeksema; Susan Nolen. (1996). Hilgard’s Introduction to Psychology. Twelfth Edition. U.S.A: Harcourt Brace College Publishers.
Bee; Helen (2000). The Developing Child. U.S.A: Allyn and Bacon.
Cansever; Gökçe (1985). İçimdeki Ben. 3. Baskı. İstanbul: Beta Basın Yayım Dağıtım.
Cüceloğlu; Doğan (1993). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Feldman;Robert (1997). Essentials of Understanding Psychology. Third Ed. USA: The Mc Graw-Hill Companies;İnc.
Karahan; T.Fikret & Sardoğan; Mehmet E. (1994). Psikolojik Danışma Kuramları. İstanbul: Birsen Yayınevi.
Kozacıoğlu;Gülsen & Ekberzade Gördürür; Hülya (1995). Bireyden Topluma Ruh Sağlığı. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Köknel;Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Mischel; Walter & Plomin; Robert (1999). Introduction to Personality. Sixth Ed. New York: Harcourt Brace College Publishers.
Morris; Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık; Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Myers; David G. (1998). Psychology. Fifth Ed. U.S.A: Worth Publishers; Inc.
Öztürk; Orhan (1989). Psikanaliz ve Psikoterapi. 2. Baskı. İstanbul: Evrim Kitabevi
Savran; Canan (1993). Sıfat Listesinin (Adjective Check List) Türkiye Koşullarına Uygun Dilsel Eşdeğerlilik; Geçerlik; Güvenirlik ve Norm Çalışması ve Bir Örnek Uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Şendil; Gül (1995). Büyüme Gelişme Olgunlaşma. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Özkalp; Enver & Arıcı; Hüsnü & Aydın; Orhan & Bayraktar; Rüveyde & Uzunöz; Ali & Erkal; Buket (2000). Davranış Bilimlerine Giriş. (Edi. Enver Özkalp). 3. Baskı. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1027
Uba; Laura & Huang; Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison Wesley Longman; İnc.
Uluğ; Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.
Wade; Carole & Tavris; Carol (1999). Invitation to Psychology. U.S.A: Addison- Wesley Educational Publisher Inc.
Yanbastı; Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.