Aile Terapisi
AİLE TERAPİSİ
Tarihsel çerçeveden bakıldığında; aile terapisi tedavinin odağını bireyden aile ve sosyal bağlama doğru genişletmiştir. Aile terapisi yaklaşımı; bireylerin tecrit yaşamı sürmediğini; sosyal bağlam içinde yaşadıklarını ve kişileri anlamanın en iyi yolunun; onların diğerleriyle ilişkilerini ve içinde bulundukları çevre ile etkileşimlerini incelemek olduğunu kabul eder. Aile terapisinde “Bütünlük” kavramı temeldir; bütün; parçaların toplamından daha fazla bir şeydir; bütün aynı zamanda üyelerinin arasındaki ilişkileri de içerir. Temel kavramlardan bir diğeri de “döngüsel nedensellik”tir; sistemde her birey diğerlerinden etkilenir ve onları etkiler. Bu görüş; aile terapisine uygulandığında; problemin suçu aile bireylerine atfedilmez; sorun; kişiler arasındaki ilişkiler; hatta diğer sistemlerle olan ilişkiler bağlamında ve belki de zaman içinde değişimin kaçınılmaz bir sonucu olarak ele alınır. Bunun aksine; “doğrusal nedensellik”; problemin ya da belirtinin kişi ya da bir olaydan kaynaklandığını kabul eder. Bu oldukça kısıtlı bir bakış açısıdır; döngüsel görüş ise tüm resmi sunmaktadır. Bu durumda aile terapisi yaklaşımı; davranışların; ilişkilerin ve olayların birbiriyle bağlantılarını görmeye olanak sağlamaktadır.
Aile terapisi; ailenin kendi iletişim örüntüleri ve yapısı ile biricik bir sosyal sistem olduğu inancına dayanır. Bu örüntüler ebeveynlerin inançları ve değerleri; tüm aile üyelerinin kişilikleri ve büyükanne/büyükbabalar; halalar; amcalar; teyzeler gibi geniş ailenin etkisini içeren birçok faktör tarafından belirlenir. Bu değişkenlerin bir sonucu olarak her aile; güçlü olan ve tüm üyelerini etkileyen kendi biricik kişiliğini geliştirir. Her sistem gibi aileler de düzeni; tahmin edilebilirliği ve istikrarı korumak için yapı ya da kurallar geliştirirler. Bu yapı ve kurallar; aile üyeleri arasındaki bilgi ve iletişimin akışını yönetir.
Aile; çevresiyle birlikte evrimleşen dinamik bir sistemdir. Dışarıdan; kendi kuralları olan ve sürekli değişen çevresinden; kültürden; toplumdan ve diğer sistemlerden etkilenir. İçten ise; aile bireylerinin gelişiminden onların birbiriyle ilişkisinden etkilenir. Böylelikle aile; kendi yaşam döngüsü içerisinde ilerlerken sürekli dalgalanmalar yaşar. Bu dalgalanmalar ailenin yeniden organize olmasını ve uyum sağlamasını gerektirebilir.
Genel anlamda belirti (ya da gündemdeki problem); ailenin yaşam döngüsündeki bu geçiş dönemlerine ya da engellenmelere uyum sağlanamadığında ortaya çıkar. Bunlar; ailenin kompozisyonundaki değişimleri (örn.; evlilik; çocuğun doğumu; boşanma; ölümle yaşanan değişimler); aile bireylerinin gelişimini (örn.; göç; okul ya da iş yeri değişikliği) ve beklenmeyen yaşantıları (örn.; hastalık; kaza) kapsar. Sözü edilen değişimler; yeni kuralların ya da aile yapılarının edinilmesini gerektirebilir.
Bir aile üyesindeki hastalık/belirti daha büyük bir aile probleminin bir belirtisi olabilir. Şöyle ki; problem bireyde değil; sistemdedir. Bu nedenle; sadece hasta olarak tanımlanan bireyi tedavi etmek hastalığın kendisini değil hastalığın belirtisini tedavi etmeye benzer. Eğer sadece hasta olarak tanımlanan kişi tedavi edilirse; olasılıkla ailenin başka bir üyesi hastalanacaktır. Problemler incelenip; tedavi edilene dek bu döngü devam edecektir.
Aile terapisinin evrensel amaçlarından biri belirtiyi ortadan kaldırmak ve aile stresini; ailenin işlevselliğini koruyacak seviyeye indirmektir. Diğer amaçlar; iletişimi netleştirmeyi; problemleri çözmeyi ve bireylerin özerkliğini sağlamayı içerir. Değişimin; etkileşim örüntülerini değiştirerek ya da aile üyelerinin problem hakkındaki inançlarını değiştirerek sağlandığına inanılır. Aile terapisi; içgörüden daha çok harekete geçme; geçmiş yerine bugüne odaklanma eğilimindedir.
Terapide; üyelerin bağımsız olmadıkları; her birinin davranışının diğerini etkilediği ve her bireyin diğerinin eylemlerinin sorumluluğunu paylaştığını görmesine yardım edilir. Değişim; ailenin etkileşim örüntüsünün değiştirilmesi ile gerçekleşecektir. Her bir aile üyesi uygun gelişimsel ödevler yönünde yapıcı; işlevsel adımlar attığında; artık problem davranış bu aile bağlamına uymayacaktır. Terapist; değişimin aracısı olarak rol oynar; buna bağlı olarak terapide yönlendirici ve aktiftir.
Tarihsel çerçeveden bakıldığında; aile terapisi tedavinin odağını bireyden aile ve sosyal bağlama doğru genişletmiştir. Aile terapisi yaklaşımı; bireylerin tecrit yaşamı sürmediğini; sosyal bağlam içinde yaşadıklarını ve kişileri anlamanın en iyi yolunun; onların diğerleriyle ilişkilerini ve içinde bulundukları çevre ile etkileşimlerini incelemek olduğunu kabul eder. Aile terapisinde “Bütünlük” kavramı temeldir; bütün; parçaların toplamından daha fazla bir şeydir; bütün aynı zamanda üyelerinin arasındaki ilişkileri de içerir. Temel kavramlardan bir diğeri de “döngüsel nedensellik”tir; sistemde her birey diğerlerinden etkilenir ve onları etkiler. Bu görüş; aile terapisine uygulandığında; problemin suçu aile bireylerine atfedilmez; sorun; kişiler arasındaki ilişkiler; hatta diğer sistemlerle olan ilişkiler bağlamında ve belki de zaman içinde değişimin kaçınılmaz bir sonucu olarak ele alınır. Bunun aksine; “doğrusal nedensellik”; problemin ya da belirtinin kişi ya da bir olaydan kaynaklandığını kabul eder. Bu oldukça kısıtlı bir bakış açısıdır; döngüsel görüş ise tüm resmi sunmaktadır. Bu durumda aile terapisi yaklaşımı; davranışların; ilişkilerin ve olayların birbiriyle bağlantılarını görmeye olanak sağlamaktadır.
Aile terapisi; ailenin kendi iletişim örüntüleri ve yapısı ile biricik bir sosyal sistem olduğu inancına dayanır. Bu örüntüler ebeveynlerin inançları ve değerleri; tüm aile üyelerinin kişilikleri ve büyükanne/büyükbabalar; halalar; amcalar; teyzeler gibi geniş ailenin etkisini içeren birçok faktör tarafından belirlenir. Bu değişkenlerin bir sonucu olarak her aile; güçlü olan ve tüm üyelerini etkileyen kendi biricik kişiliğini geliştirir. Her sistem gibi aileler de düzeni; tahmin edilebilirliği ve istikrarı korumak için yapı ya da kurallar geliştirirler. Bu yapı ve kurallar; aile üyeleri arasındaki bilgi ve iletişimin akışını yönetir.
Aile; çevresiyle birlikte evrimleşen dinamik bir sistemdir. Dışarıdan; kendi kuralları olan ve sürekli değişen çevresinden; kültürden; toplumdan ve diğer sistemlerden etkilenir. İçten ise; aile bireylerinin gelişiminden onların birbiriyle ilişkisinden etkilenir. Böylelikle aile; kendi yaşam döngüsü içerisinde ilerlerken sürekli dalgalanmalar yaşar. Bu dalgalanmalar ailenin yeniden organize olmasını ve uyum sağlamasını gerektirebilir.
Genel anlamda belirti (ya da gündemdeki problem); ailenin yaşam döngüsündeki bu geçiş dönemlerine ya da engellenmelere uyum sağlanamadığında ortaya çıkar. Bunlar; ailenin kompozisyonundaki değişimleri (örn.; evlilik; çocuğun doğumu; boşanma; ölümle yaşanan değişimler); aile bireylerinin gelişimini (örn.; göç; okul ya da iş yeri değişikliği) ve beklenmeyen yaşantıları (örn.; hastalık; kaza) kapsar. Sözü edilen değişimler; yeni kuralların ya da aile yapılarının edinilmesini gerektirebilir.
Bir aile üyesindeki hastalık/belirti daha büyük bir aile probleminin bir belirtisi olabilir. Şöyle ki; problem bireyde değil; sistemdedir. Bu nedenle; sadece hasta olarak tanımlanan bireyi tedavi etmek hastalığın kendisini değil hastalığın belirtisini tedavi etmeye benzer. Eğer sadece hasta olarak tanımlanan kişi tedavi edilirse; olasılıkla ailenin başka bir üyesi hastalanacaktır. Problemler incelenip; tedavi edilene dek bu döngü devam edecektir.
Aile terapisinin evrensel amaçlarından biri belirtiyi ortadan kaldırmak ve aile stresini; ailenin işlevselliğini koruyacak seviyeye indirmektir. Diğer amaçlar; iletişimi netleştirmeyi; problemleri çözmeyi ve bireylerin özerkliğini sağlamayı içerir. Değişimin; etkileşim örüntülerini değiştirerek ya da aile üyelerinin problem hakkındaki inançlarını değiştirerek sağlandığına inanılır. Aile terapisi; içgörüden daha çok harekete geçme; geçmiş yerine bugüne odaklanma eğilimindedir.
Terapide; üyelerin bağımsız olmadıkları; her birinin davranışının diğerini etkilediği ve her bireyin diğerinin eylemlerinin sorumluluğunu paylaştığını görmesine yardım edilir. Değişim; ailenin etkileşim örüntüsünün değiştirilmesi ile gerçekleşecektir. Her bir aile üyesi uygun gelişimsel ödevler yönünde yapıcı; işlevsel adımlar attığında; artık problem davranış bu aile bağlamına uymayacaktır. Terapist; değişimin aracısı olarak rol oynar; buna bağlı olarak terapide yönlendirici ve aktiftir.