İlk Çocukluk Döneminde Zihinsel ve Cinsel Gelişim
İlk Çocukluk Döneminde Zihinsel Gelişim
Çocuklar iletişim aracı olan dili kazandıkça; çevrelerine çeşitli sorular yöneltmeye yanı sıra öğrenmeye karşı son derece ilgili; istekli ve meraklı görünmeye başlarlar. Dil ve kavram kazanımında oldukça büyük önem arz eden bu merak duygusu; 6 yaşla beraber en yüksek düzeyine ulaşır ( Altınköprü; 2002; Aydın & Aydın; 1999; Başaran; 1988; Koçak; 2000; Oktay; 2000; Poyraz; 2001). Hala sezgisel düşünen çocuk zihinsel gelişimde kesin bir dönemeç olan 7 yaşa kadar ön mantıksal düzeyde kalır (Aydın; 1997; Cole & Morgan; 2001; Metin; 1992; Morris; 2002; Piaget; 2000). Yinede bu dönemde gerçek ile gerçek olmayanı ayırt etmekte güçlük çekse bile; düşünce açısından gerçekçi; somut işlemleri tersine döndürebilen; sınıflama; sıralama; serileme; değişmezlik; sayı ve mekan kavramlarını oldukça iyi kullanabilecek zihinsel seviyededir (Aydın & Aydın; 1999; Yavuzer; 1998; 2003; Altuğ & Özkan; 1996; Metin; 1992; Morris; 2002; Piaget; 2000). Bu bağlamda; 6 yaş; kavramlar arasında bağlantı kurma yaşı olarak da anılır (Altuğ & Özkan; 1996; Piaget; 2000).
7 yaşından itibaren ise; çocuğun çevresi ve kendisiyle ilgili kavramlarında hızlı bir gelişme gözlenir. Eşya ve olaylar hakkında yaptığı analiz ve sentezler yoluyla birçok yeni kavramlar edinmekle beraber (Başaran; 1988; Ayhan; 1995) henüz kavramları tanımlamayı bilmemekte; nesneleri işaret ederek ya da kullanımlarına göre tanımlamakla yetinmektedir (Piaget; 2000). 8 yaşından sonra ise; sözel becerilerdeki artışla beraber; dil hızlı bir gelişim gösterir. 6 yaşında 2000-2500 kadar olan kelime dağarcığı bu yaşta 3000’lere ulaşır (Alıcıgüzel; 1998; Altınkörü; 2002; Aydın & Aydın; 1999; Baykoç ve ark.; 2000; Yavuzer; 1998; 2003; Ryan; 2002; Brenner; 2002; Cole & Morgan; 2001; Poyraz; 2001). Yanı sıra mantıksal düşünce; sayı; zaman; mekan; boyut; hacim; uzaklık ve kardeş kavramları iyice yerleşmeye başlar (Aydın; 1997; Piaget; 2000; Yavuzer; 1998; Altuğ & Özkan; 1996; Aydın; 1999). Hala somut düşünmekle beraber zihinsel olarak oldukça gelişmiş durumdadır (Alıcıgüzel; 1998; Cole & Morgan; 2001).
Çocukların konuşmalarında dikkat çeken bir unsurda iletişimdeki kalitedir. 6 yaşlarında sadece hoşuna gittiği için konuşan; hayalle gerçeği karıştıran; karşındakinin dinleyip dinlemediğiyle ilgilenmeyen çocuk (Ryan; 2002; Piaget; 2000); 7 yaşına yaklaştıkça konuşmalarıyla başkalarını etkilemeye ve konuşmanın yönünü kendinden başkalarına doğru kaydırmaya başlamakta (Başaran; 1988; Piaget; 2000); 8 yaşında ise; fikir paylaşımlarında bulunarak münazaralara katılmakta ve merak ettikleri becerileri öğrenmeye çalışmaktadır (Yavuzer; 1998; Ryan; 2002).
Çocukların matematik kavramlarını kazanmaları incelendiğinde ise; 6 yaşa kadar olan dönemde basit işlemleri çözebildikleri (Güven; 1999; Metin; 1992); kendilerine yöneltilen problemlerin toplama ya da çıkarma işlemi gerektirdiğini kavradıkları; hatta çeşitli yollarla çözmeye çalıştıkları gözlenmektedir (Cole & Morgan; 2001; Güven; 1999; Piaget; 2000). Çoğunlukla deneme yanılmaya dayanan problem çözme becerisi; temel eğitim döneminde de gelişmeye devam etmektedir (Başaran; 1988).
Aynı şekilde; zaman kavramı da uzun sürede kazanılan kavramlardan biridir. Temel eğitim dönemine kadar olan çocuklar dünle yarını ayıramamakta; temel eğitim dönemiyle birlikte ise dün; bugün; yarını birbirinden ayırabilecek zihinsel yeterliliğe ulaşmaktadırlar. Yine de mevsim ya da uzun yıllara ilişkin zaman kavramları henüz bulanık; saat ve dakika kestirimleri zayıftır. Bununla beraber ancak 10 yaşından sonra zaman kavramı iyice gelişmektedir (Gövsa; 1998; Ryan; 2002; Başaran; 1988).
İlk Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim
Çocuğun benlik kavramını; özellikle de duygusal gelişimin önemli bir bölümünü etkileyen cinsel gelişimde (Binbaşıoğlu; 1995) aile ve çevre etkin bir rol üstlenmektedir. 3 yaşlarında cinsiyet farklarının bilincine varan çocuk; kendi cinsinden beklenilen şekilde davranmaya başlamış (cinsiyet devamlılığı) ve kendisine uygun olan cinsel rolü (cinsiyet tutarlılığı) benimsemiştir (Aydın; 1997; Fişek & Yıldırım; 1983; Morris; 2002). Özellikle 6 yaşa gelindiğinde; kendi cinsiyetinden duyduğu memnuniyetle (T.C.M.E.B. Tal. Ve Ter. Kur. Baş.36-72 Ay. Ço. İçin O.Ö.E.Prog; 2002) kendi cinslerinden oluşan gruplarla oyunlar oynamaktan çok hoşlanır (Başaran; 1988).
Çocuklarının cinsel konulara karşı ilgilerinin 2-3 yaşa kadar indiği bilinir; 5-6 yaşlarına gelindiğinde ise bu ilgi oldukça güçlü bir meraka dönüşür (Yavuzer; 1998; 2003). İkinci çocukluk döneminde de devam eden bu güçlü duygu; doyurulmadığı zaman; fanteziler üretme şekline dönüşür. İkinci çocukluk döneminin sonlarına yaklaştıkça cinsel konulara karşı ilgi azalmış görünmekte çocuk cinsel konuları konuşmaktan çekinmeye başlamaktadır (Başaran; 1988; Alper & Bayraktar & Karaçam; 2000; Yavuzer; 1998).
Freud; psikoseksüel teorisinde cinsel gelişimi evreler halinde inceleyerek gelişim sürecinin; vücudun kendisiyle ilgili dürtülerin odaklandığı kısmın adını alan dört belirgin evreyle bir de gizli (latent) evrede gerçekleştiğini; her evrenin; zihinsel yapılar tarafından idare edilen yeni ihtiyaçlar doğurduğunu; 5 yaşına kadar sırayla tüm evrelerden geçildiğini ve her evrenin bir öncekinden etkilenerek; bir sonrakini etkilediğini savunmuştur (Adasal; 1977; Feldman; 1997; Mischel & Plomin; 1999; Myers; 1998; Şendil; 1995; Uluğ; 1997; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990; Plotnik; 1986).
KAYNAKÇA
Adasal; Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Alper; Yusuf & Bayraktar; Erhan & Karaçam; Özgür (2000). Herkes İçin Psikiyatri. İstanbul: Gendaş A.Ş.
Alıcıgüzel; İzzettin (1998). Çağdaş Okulda Eğitim ve Öğretim. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Altınköprü; Tuncel (2002). Eğitim Açısından Çocuk Psikolojisi Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır. İstanbul: Hayat Yayınları.
Altuğ; Betül & Özkan; İshak. (1996). Bilişsel Süreçlerin Gelişimi. Psikiyatri Bülteni sayı 4(2); 58-64.
Ayhan; Halis (1995). Eğitim Bilimine Giriş. İstanbul: Şule Yayınları.
Aydın; Oktay & Aydın; Hülya Bilgin. (1999). Okul Öncesi Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri. (Ed. Rengin Zembat); Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s. 11-18). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Aydın; Betül (1997). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları No.1:İstanbul.
Aydın; Ayhan (1999). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Başaran; İbrahim Ethem (1988). Eğitim Psikolojisi Modern Eğitimin Psikolojik Temelleri. 9.Baskı. Ankara: Sevinç Matbaası.
Baykoç Dönmez; Necate & Abidoğlu; Ülkü & Dinçer; Çağlayan & Erdemir; Nilay & Gümüşçü; Şebnem (2000). Okul Öncesi Dönemde Dil Gelişimi Etkinlikleri.
İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Binbaşıoğlu; Cavit (1998). Gelişim Psikolojisi. Ankara: Binbaşıoğlu Yayınevi.
Brenner;Mark L. (2002). Çocuğa Hayır Demek Çözüm Değil. (Çev. Rahime Demir). İstanbul: Hayat Yayınları
Cole; Luella & Morgan; John J.B. (2001). Çocuk ve Gençlik Psikolojisi (Çev. Belkıs Halim Vassaf). İstanbul: M.B.E.Yayınları No: 3417.
Feldman;Robert (1997). Essentials of Understanding Psychology. Third Ed. USA: The Mc Graw-Hill Companies;İnc.
Fişek; Güler Okman & Yıldırım; Serap Maktav (1983). Çocuk Psikolojisi Türkiye’de Okul Öncesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Projesi. İstanbul: M.E.B. Yayınevi.
Güven; Yıldız (1999). Okul Öncesinde Matematik. (Ed. Rengin Zembat). Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s. 72-87). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Güven; Yıldız (1999) Erken Çocuklukta Yaratıcılık Yeteneğini Tanıma ve Geliştirme. Rengin Zembat.(Ed); Marmara Üniversitesi Anaokulu/Ana sınıfı El Kitabı.s.113. İstanbul: Ya-Pa.
Gövsa; İbrahim Alaettin (1998). Çocukta Zihinsel Gelişim. İstanbul: Hayat Yayınları.
Gövsa; İbrahim Alaettin (1999). Çocukta Davranış Gelişimi. İstanbul: Hayat Yayınları.
Koçak; Nurcan (2000). Okul Öncesi Dönemde Türkçe Dil Eğitim Programı ve Uygulamalar. Selçuk Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s. 116-132). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Metin; Nilgün (1992). Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklarda Matematik Kavramlarının Gelişimi. 8. YA-PA Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri (s.93-97).
Mischel; Walter & Plomin; Robert (1999). Introduction to Personality. Sixth Ed. New York: Harcourt Brace College Publishers.
Morgan; T.Clifford. (1993). Psikolojiye Giriş. (Ed. Sibel Karakaş). Ankara: Meteksan A.Ş.
Myers; David G. (1998). Psychology. Fifth Ed. U.S.A: Worth Publishers; Inc.
Oktay; Ayla (2000). Yaşamın Sihirli Yılları: Okul Öncesi Dönem. 2. Baskı. İstanbul: Epsilon Yayıncılık
Piaget;Jean. (2000). Çocukta Zihinsel Gelişim. (Çev. Hüsen Portakal). İstanbul: Cem
Yayınevi.
Plotnik; Rod (1986). İntroduction to Psychology. Second Ed. New York: Random House.
Poyraz; Hatice (2001). 4-6 Yaş Okul Öncesi Çocuğunu Öğrenmeye Hazırlama. Gazi Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s.133-145). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Ryan Jr.; Bernard. (2002). Çocuğum Okula Başlıyor. (Çev.Müge İzmirli). İstanbul: Hayat Yayınları.
Şendil;Gül (1995). Büyüme Gelişme Olgunlaşma. İstanbul: Çantay Kitabevi.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı 36-72 Aylık Çocuklar İçin Okul Öncesi Eğitim Programı. (2002). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Uluğ; Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.
Wade; Carole & Tavris; Carol (1999). Invitation to Psychology. U.S.A: Addison- Wesley Educational Publisher Inc.
Yavuzer; Haluk (1998). Çocuk Psikolojisi. 16. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yavuzer; Haluk (2003). Çocuğunuzun İlk 6 Yılı. 16. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yanbastı; Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.
Çocuklar iletişim aracı olan dili kazandıkça; çevrelerine çeşitli sorular yöneltmeye yanı sıra öğrenmeye karşı son derece ilgili; istekli ve meraklı görünmeye başlarlar. Dil ve kavram kazanımında oldukça büyük önem arz eden bu merak duygusu; 6 yaşla beraber en yüksek düzeyine ulaşır ( Altınköprü; 2002; Aydın & Aydın; 1999; Başaran; 1988; Koçak; 2000; Oktay; 2000; Poyraz; 2001). Hala sezgisel düşünen çocuk zihinsel gelişimde kesin bir dönemeç olan 7 yaşa kadar ön mantıksal düzeyde kalır (Aydın; 1997; Cole & Morgan; 2001; Metin; 1992; Morris; 2002; Piaget; 2000). Yinede bu dönemde gerçek ile gerçek olmayanı ayırt etmekte güçlük çekse bile; düşünce açısından gerçekçi; somut işlemleri tersine döndürebilen; sınıflama; sıralama; serileme; değişmezlik; sayı ve mekan kavramlarını oldukça iyi kullanabilecek zihinsel seviyededir (Aydın & Aydın; 1999; Yavuzer; 1998; 2003; Altuğ & Özkan; 1996; Metin; 1992; Morris; 2002; Piaget; 2000). Bu bağlamda; 6 yaş; kavramlar arasında bağlantı kurma yaşı olarak da anılır (Altuğ & Özkan; 1996; Piaget; 2000).
7 yaşından itibaren ise; çocuğun çevresi ve kendisiyle ilgili kavramlarında hızlı bir gelişme gözlenir. Eşya ve olaylar hakkında yaptığı analiz ve sentezler yoluyla birçok yeni kavramlar edinmekle beraber (Başaran; 1988; Ayhan; 1995) henüz kavramları tanımlamayı bilmemekte; nesneleri işaret ederek ya da kullanımlarına göre tanımlamakla yetinmektedir (Piaget; 2000). 8 yaşından sonra ise; sözel becerilerdeki artışla beraber; dil hızlı bir gelişim gösterir. 6 yaşında 2000-2500 kadar olan kelime dağarcığı bu yaşta 3000’lere ulaşır (Alıcıgüzel; 1998; Altınkörü; 2002; Aydın & Aydın; 1999; Baykoç ve ark.; 2000; Yavuzer; 1998; 2003; Ryan; 2002; Brenner; 2002; Cole & Morgan; 2001; Poyraz; 2001). Yanı sıra mantıksal düşünce; sayı; zaman; mekan; boyut; hacim; uzaklık ve kardeş kavramları iyice yerleşmeye başlar (Aydın; 1997; Piaget; 2000; Yavuzer; 1998; Altuğ & Özkan; 1996; Aydın; 1999). Hala somut düşünmekle beraber zihinsel olarak oldukça gelişmiş durumdadır (Alıcıgüzel; 1998; Cole & Morgan; 2001).
Çocukların konuşmalarında dikkat çeken bir unsurda iletişimdeki kalitedir. 6 yaşlarında sadece hoşuna gittiği için konuşan; hayalle gerçeği karıştıran; karşındakinin dinleyip dinlemediğiyle ilgilenmeyen çocuk (Ryan; 2002; Piaget; 2000); 7 yaşına yaklaştıkça konuşmalarıyla başkalarını etkilemeye ve konuşmanın yönünü kendinden başkalarına doğru kaydırmaya başlamakta (Başaran; 1988; Piaget; 2000); 8 yaşında ise; fikir paylaşımlarında bulunarak münazaralara katılmakta ve merak ettikleri becerileri öğrenmeye çalışmaktadır (Yavuzer; 1998; Ryan; 2002).
Çocukların matematik kavramlarını kazanmaları incelendiğinde ise; 6 yaşa kadar olan dönemde basit işlemleri çözebildikleri (Güven; 1999; Metin; 1992); kendilerine yöneltilen problemlerin toplama ya da çıkarma işlemi gerektirdiğini kavradıkları; hatta çeşitli yollarla çözmeye çalıştıkları gözlenmektedir (Cole & Morgan; 2001; Güven; 1999; Piaget; 2000). Çoğunlukla deneme yanılmaya dayanan problem çözme becerisi; temel eğitim döneminde de gelişmeye devam etmektedir (Başaran; 1988).
Aynı şekilde; zaman kavramı da uzun sürede kazanılan kavramlardan biridir. Temel eğitim dönemine kadar olan çocuklar dünle yarını ayıramamakta; temel eğitim dönemiyle birlikte ise dün; bugün; yarını birbirinden ayırabilecek zihinsel yeterliliğe ulaşmaktadırlar. Yine de mevsim ya da uzun yıllara ilişkin zaman kavramları henüz bulanık; saat ve dakika kestirimleri zayıftır. Bununla beraber ancak 10 yaşından sonra zaman kavramı iyice gelişmektedir (Gövsa; 1998; Ryan; 2002; Başaran; 1988).
İlk Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim
Çocuğun benlik kavramını; özellikle de duygusal gelişimin önemli bir bölümünü etkileyen cinsel gelişimde (Binbaşıoğlu; 1995) aile ve çevre etkin bir rol üstlenmektedir. 3 yaşlarında cinsiyet farklarının bilincine varan çocuk; kendi cinsinden beklenilen şekilde davranmaya başlamış (cinsiyet devamlılığı) ve kendisine uygun olan cinsel rolü (cinsiyet tutarlılığı) benimsemiştir (Aydın; 1997; Fişek & Yıldırım; 1983; Morris; 2002). Özellikle 6 yaşa gelindiğinde; kendi cinsiyetinden duyduğu memnuniyetle (T.C.M.E.B. Tal. Ve Ter. Kur. Baş.36-72 Ay. Ço. İçin O.Ö.E.Prog; 2002) kendi cinslerinden oluşan gruplarla oyunlar oynamaktan çok hoşlanır (Başaran; 1988).
Çocuklarının cinsel konulara karşı ilgilerinin 2-3 yaşa kadar indiği bilinir; 5-6 yaşlarına gelindiğinde ise bu ilgi oldukça güçlü bir meraka dönüşür (Yavuzer; 1998; 2003). İkinci çocukluk döneminde de devam eden bu güçlü duygu; doyurulmadığı zaman; fanteziler üretme şekline dönüşür. İkinci çocukluk döneminin sonlarına yaklaştıkça cinsel konulara karşı ilgi azalmış görünmekte çocuk cinsel konuları konuşmaktan çekinmeye başlamaktadır (Başaran; 1988; Alper & Bayraktar & Karaçam; 2000; Yavuzer; 1998).
Freud; psikoseksüel teorisinde cinsel gelişimi evreler halinde inceleyerek gelişim sürecinin; vücudun kendisiyle ilgili dürtülerin odaklandığı kısmın adını alan dört belirgin evreyle bir de gizli (latent) evrede gerçekleştiğini; her evrenin; zihinsel yapılar tarafından idare edilen yeni ihtiyaçlar doğurduğunu; 5 yaşına kadar sırayla tüm evrelerden geçildiğini ve her evrenin bir öncekinden etkilenerek; bir sonrakini etkilediğini savunmuştur (Adasal; 1977; Feldman; 1997; Mischel & Plomin; 1999; Myers; 1998; Şendil; 1995; Uluğ; 1997; Wade & Tavris; 1999; Yanbastı; 1990; Plotnik; 1986).
KAYNAKÇA
Adasal; Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Alper; Yusuf & Bayraktar; Erhan & Karaçam; Özgür (2000). Herkes İçin Psikiyatri. İstanbul: Gendaş A.Ş.
Alıcıgüzel; İzzettin (1998). Çağdaş Okulda Eğitim ve Öğretim. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Altınköprü; Tuncel (2002). Eğitim Açısından Çocuk Psikolojisi Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır. İstanbul: Hayat Yayınları.
Altuğ; Betül & Özkan; İshak. (1996). Bilişsel Süreçlerin Gelişimi. Psikiyatri Bülteni sayı 4(2); 58-64.
Ayhan; Halis (1995). Eğitim Bilimine Giriş. İstanbul: Şule Yayınları.
Aydın; Oktay & Aydın; Hülya Bilgin. (1999). Okul Öncesi Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri. (Ed. Rengin Zembat); Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s. 11-18). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Aydın; Betül (1997). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları No.1:İstanbul.
Aydın; Ayhan (1999). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Başaran; İbrahim Ethem (1988). Eğitim Psikolojisi Modern Eğitimin Psikolojik Temelleri. 9.Baskı. Ankara: Sevinç Matbaası.
Baykoç Dönmez; Necate & Abidoğlu; Ülkü & Dinçer; Çağlayan & Erdemir; Nilay & Gümüşçü; Şebnem (2000). Okul Öncesi Dönemde Dil Gelişimi Etkinlikleri.
İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Binbaşıoğlu; Cavit (1998). Gelişim Psikolojisi. Ankara: Binbaşıoğlu Yayınevi.
Brenner;Mark L. (2002). Çocuğa Hayır Demek Çözüm Değil. (Çev. Rahime Demir). İstanbul: Hayat Yayınları
Cole; Luella & Morgan; John J.B. (2001). Çocuk ve Gençlik Psikolojisi (Çev. Belkıs Halim Vassaf). İstanbul: M.B.E.Yayınları No: 3417.
Feldman;Robert (1997). Essentials of Understanding Psychology. Third Ed. USA: The Mc Graw-Hill Companies;İnc.
Fişek; Güler Okman & Yıldırım; Serap Maktav (1983). Çocuk Psikolojisi Türkiye’de Okul Öncesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Projesi. İstanbul: M.E.B. Yayınevi.
Güven; Yıldız (1999). Okul Öncesinde Matematik. (Ed. Rengin Zembat). Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s. 72-87). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Güven; Yıldız (1999) Erken Çocuklukta Yaratıcılık Yeteneğini Tanıma ve Geliştirme. Rengin Zembat.(Ed); Marmara Üniversitesi Anaokulu/Ana sınıfı El Kitabı.s.113. İstanbul: Ya-Pa.
Gövsa; İbrahim Alaettin (1998). Çocukta Zihinsel Gelişim. İstanbul: Hayat Yayınları.
Gövsa; İbrahim Alaettin (1999). Çocukta Davranış Gelişimi. İstanbul: Hayat Yayınları.
Koçak; Nurcan (2000). Okul Öncesi Dönemde Türkçe Dil Eğitim Programı ve Uygulamalar. Selçuk Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s. 116-132). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Metin; Nilgün (1992). Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklarda Matematik Kavramlarının Gelişimi. 8. YA-PA Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri (s.93-97).
Mischel; Walter & Plomin; Robert (1999). Introduction to Personality. Sixth Ed. New York: Harcourt Brace College Publishers.
Morgan; T.Clifford. (1993). Psikolojiye Giriş. (Ed. Sibel Karakaş). Ankara: Meteksan A.Ş.
Myers; David G. (1998). Psychology. Fifth Ed. U.S.A: Worth Publishers; Inc.
Oktay; Ayla (2000). Yaşamın Sihirli Yılları: Okul Öncesi Dönem. 2. Baskı. İstanbul: Epsilon Yayıncılık
Piaget;Jean. (2000). Çocukta Zihinsel Gelişim. (Çev. Hüsen Portakal). İstanbul: Cem
Yayınevi.
Plotnik; Rod (1986). İntroduction to Psychology. Second Ed. New York: Random House.
Poyraz; Hatice (2001). 4-6 Yaş Okul Öncesi Çocuğunu Öğrenmeye Hazırlama. Gazi Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s.133-145). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Ryan Jr.; Bernard. (2002). Çocuğum Okula Başlıyor. (Çev.Müge İzmirli). İstanbul: Hayat Yayınları.
Şendil;Gül (1995). Büyüme Gelişme Olgunlaşma. İstanbul: Çantay Kitabevi.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı 36-72 Aylık Çocuklar İçin Okul Öncesi Eğitim Programı. (2002). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.
Uluğ; Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.
Wade; Carole & Tavris; Carol (1999). Invitation to Psychology. U.S.A: Addison- Wesley Educational Publisher Inc.
Yavuzer; Haluk (1998). Çocuk Psikolojisi. 16. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yavuzer; Haluk (2003). Çocuğunuzun İlk 6 Yılı. 16. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yanbastı; Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.