Jung - Ortak Bilinçaltı Öğretisi
Freud’un kişilik oluşumunu tek neden olarak gördüğü cinselliğe bağlaması sonucu Freud’dan ayrılarak kendi öğretisini geliştiren (Köknel; 1995; Cüceloğlu; 1993); çağrışım testlerini kullanarak kişilikte yer alan ve kişiliği şekillendiren sistemleri ortaya çıkarmaya çalışan (Uba & Huang; 1999; Köknel; 1995) Jung’un kişilik kuramı; diğer psikanalitik kuramlardan oldukça farklıdır. İnsanın kendini sürekli yenilemeye çalışan; yaratıcı bir gelişim içinde olduğunu kabul eden; kişiliğin ırksal ve soygelişimsel taraflarına önem veren Jung (Karahan & Sardoğan; 1994); insanları iki eğilimin bir arada bulunduğu içe ve dışadönük olarak ikiye ayırmış fakat kişiliğin içe ya da dışadönük ağırlıkta olacağını savunmuştur (Yanbastı; 1990; Karahan & Sardoğan; 1994; Köknel; 1995; Morris; 2002; Adasal; 1977; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982). Bu bağlamda Jung; içe ve dışadönükleri şu şekilde tanımlamıştır:
İçedönükler; kendi üzerine kıvrılan; dış dünyanın etkisini reddeden; uyaranları kendi içinden alan; düşünce ve ilgilerini iç dünyasına yönelten; diğer kişilerle daha az beraber olan kişilerken; dışadönükler ise; dış dünyaya yönelen; uyaranları çevreden alan; yalnız kalmaktan hoşlanmayan kişilerdir (Cüceloğlu; 1993; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982; Williams; 2002).
Kişiliğin duyuş; hissetme; düşünme ve sezgi olmak üzere dört işlevini tanımlayan Jung; bu noktadan hareketle sekiz kişilik tipine ulaşır (Yanbastı; 1990; Karahan & Sardoğan; 1994; Adasal; 1977; Tuzcuoğlu; 1996; Williams; 2002). Buna göre:
a.Düşünen İçedönük Tip
Ağırlığın öznel sürece verildiği; düşüncenin bütünüyle öznel yönlendirilmesi ile karakterizedir ve bu haliyle dışadönük düşünmenin tam zıddıdır. Gerçeklerden ziyade fikirlerle ilgilenen; dış gerçeklere yönelik olarak görülmekten hoşlanan; gerçeklere karşı mesafeli davranan; empati yeteneği olmayan; sosyal ortamlarda çekingen ve sessiz; genellikle ilgisi tamamen kendine yönelik; soyut fikirlerin etkisinde kalan tiplerdir (Tuzcuoğlu; 1996).
b.Düşünen Dışadönük Tip
İlgilerini çevreye yönelten bu tip; mühendis veya cerrah tipidir. Yasa; ahlak; esneklik konularında tehlikeli olabilen bu tipten; anlayış ve duygudan yoksun ahlakçı ve yargıçlar çıkar. Soyut şeyleri de tartışabilen bu tipler; olguları kesinlikle kuramlara yeğlerler (Tuzcuoğlu; 1996).
c.Duygusal İçedönük Tip
Yüzlerine duygularını ve heyecanlarını yansıtmayan sakin; kapalı; sessiz ve erişilmez kişilerdir. Duygularını gizlerler; söz konusu olan her şey derinlerde oluşur. Yüzünde bir umursamazlık maskesi taşır; eylemleri çoğu kez özenle gizlenmiş heyecanlardan oluşur. Görünüşte çok çekingen olmalarına rağmen yakın dostları; acı çeken insanlar veya muhtaç durumda olanlara karşı sevgi doludurlar ve anlayışlıdırlar (Tuzcuoğlu; 1996).
d.Duygusal Dışadönük Tip
Toplumcu duyguları ağır basan bu tipler; kolaylıkla başkalarının etkisi altında kalırlar. Dış dünyaya yönelmiş olmalarına rağmen duyguları ağır basar. (Tuzcuoğlu; 1996).
e.Duyusal İçedönük Tip
Davranışları şartlara uygun düşmemekle beraber kendi ben’ine boyun eğen; tepkileri iç dünyasındaki duygulara yönelik olan bu tip son derece özneldir. Her şeyi bu özelliğin merceği altında yorumlar. Herhangi bir etkinin onda ne tür bir tepki yaratacağını öngörmek olanaksızdır. Tepkisi de dış gerçeğe bağlı değilmiş gibidir. İç alemindeki duygulara yöneliktir (Tuzcuoğlu; 1996).
f.Duyusal Dışadönük Tip
Salt bir gerçekliğe ve nesnelliğe sahiptir. Hiçbir şeyden üzülmeyen bu tip; somut deneyimleri toparlayarak sürekli yeni duyumlar arar. Bir denemeden diğerine kolayca geçer ve parça parça sınırlı bir deneme kazanmış olur (Tuzcuoğlu; 1996).
g.Sezgisel İçedönük Tip
Çoğunlukla sezgilere dayalı bir yaşam süren bu tip; mistik ve şairane kişilik özellikleri gösterir. Hayal sınırsızdır. Bilgisi tamamen sezgi üzerine kurulmuştur. Başkalarını; fikirlerinin güzelliğine inandırma çabası içine girebilir veya kimsenin kendisini anlamadığına inanır (Tuzcuoğlu; 1996).
h.Sezgisel Dışadönük Tip
Başarılı olmak için her yola baş vuran; sezgileri ile dış gerçeklik arasında bağ kuran bu tipler "sevgi ile doğuyor ve yaşıyor" gibi algılanırlar. Bu tipteki insan; kendine uygun düşen toplumsal çevreyi; nasıl giyinmesi gerektiğini yanı sıra nasıl konuşacağını bilir. (Tuzcuoğlu; 1996).
Kişiliğin bu şekilde tiplere ayrılmasını; birbirini etkileyen ego; kişisel ve kollektif biliçaltı; arketipler; persona; anima; animus gibi bir çok sisteme bağlayan Jung; sistemlerden birinin; diğer sistemin güçsüzlüğünü telafi edebildiği gibi; birbirine karşıt olabileceğini ya da sistemlerin birleşerek kişiliği etkileyebildiğini savunmaktadır (Uba & Huang; 1999; Yanbastı; 1990; Karahan & Sardoğan; 1994; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982). Bu doğrultuda:
A. Jung’a göre Kişiliği Etkileyen Sistemler
a.Ego
Kişiliğin bilinçli sistemi olan ego; gerçeklerle uyum sağlamaya çalışan sistemdir. Temel işlevleri hatırlama; algılama; düşünme ve duyumsama olan ego; kişilikte bütünlük duygusunu sağlamanın yanı sıra benlik kavramının oluştuğu sistem olark da bilinmektedir (Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982).
b.Kişisel Bilinçaltı
Bireyin bastırılmış düş ve arzularından; yüksek algılarından ve sayısız unutulmuş deneyimlerinden oluşan sistemdir (Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982; Morris; 2002).
c.Kollektif Bilinçaltı
Kişisel bilinçaltını aşan; atalardan kalıtım yoluyla gelen; hatta evrenin ilk dönemlerini içeren sistemdir. Özellikle patolojik durumlarda ortaya çıktığını kabul edilen bu sistem; yaşantıların sadece bireysel olmayıp; insanlığın geçirdiği deneyimlerden de oluştuğunu ifade etmektedir. Güneşin bir güç ve enerji olduğu; doğuşu ve batışının güzelliği yanı sıra; annelik duygusu; kahraman; düşman; dev gibi arketipler kollektif bilinçaltını oluşturur (Bruno; 1982; Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996; Adasal; 1977; Morris; 2002).
d.Arketipler
Kollektif bilinç altında yer alan; kalıtımla gelen türe ait evrensel düşünme biçimleri olan arketipler deneyimler sonucu oluşmuş olup Persona; Gölge; Anima; Animus; Ben ve Simgeler olmak üzere çeşitli şekillerde bulunmaktadırlar (Uba & Huang; 1999; Yanbastı; 1990; Bruno; 1982; Morris; 2002).
e.Psike
Kişiliğin tümüne psike adını veren Jung’a göre psike; bilinçli olan ve olmayan tüm davranışları kapsayan; bireyin fiziki ve sosyal çevresine uyumunu sağlayan; kolektif ve bireysel bilinçaltında oluşan bir yapıdır (Yanbastı; 1990).
B.Jung’a göre Kişiliğin Gelişimi
Kişilik gelişiminin sadece cinsel olgunlaşmaya ve Oedipus komplekslerinin çözümüne bağlı olmadığını savunan Jung (Adasal; 1977); yeni doğanı henüz ayrımlaşmamış bir bütün olarak kabul eder. İlerleyen zamanla birlikte kişilik sistemlerinin her birinin farklılaşmaya (bireyleşim) başladığı bu sürecin; özerk bir süreç olduğunu ve dış uyaranlar olmadan da gelişebildiğini savunur. Sağlıklı bir kişilik gelişimi için deneyim ve eğitime önem veren Jung; eğitimle bilinçsiz olanın bilinçli hale getirilmesi gerektiğini ayrıca; sağlıklı kişilik gelişiminde her bir sistemin gelişimine ayrı ayrı özen gösterilmesi gerektiğini ve fazla gelişen ya da gelişmeyen sistemlerin dengesiz bir kişilik geliştirmeye sebep olacağını iddia eder (Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996).
Yaşamın ilk yıllarında ayrı bir kişiliği olmayan çocukta görülen kişilik özelliklerinin anne-babanın kişiliğinin bir yansıması olduğunu kabul eden Jung; temel eğitim döneminin başlamasıyla beraber anne-babayla ilişkilerin zayıflamaya başladığını; öğretmenlerin; arkadaşların ve toplumun kültürel özelliklerinin çocuk üzerinde etkisinin arttığını; böylece çocukta kişiliğin gelişmeye başladığını savunur (Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996).
KAYNAKÇA
Adasal; Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Bruno; Frank J. (1982). Psikoloji Tarihine Giriş. (Çev. Nesrin Hisli). Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın No. 10 İzmir: Ticaret Matbaacılık.
Cüceloğlu; Doğan (1993). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Karahan; T.Fikret & Sardoğan; Mehmet E. (1994). Psikolojik Danışma Kuramları. İstanbul : Birsen Yayınevi.
Köknel;Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Morris; Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık; Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Tuzcuoğlu; A. Semai (1996). Psikolojik Tip Belirleyicisinin Dilsel Eşdeğerlilik; Güvenirlik ve Geçerlilik Çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Uba; Laura & Huang; Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison Wesley Longman; İnc.
Williams; Lawrence (2002). Çocuğunuzu Keşfedin. (Çev. Miyase Koyuncu). İstanbul: Hayat Yayınları.
Yanbastı; Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.
İçedönükler; kendi üzerine kıvrılan; dış dünyanın etkisini reddeden; uyaranları kendi içinden alan; düşünce ve ilgilerini iç dünyasına yönelten; diğer kişilerle daha az beraber olan kişilerken; dışadönükler ise; dış dünyaya yönelen; uyaranları çevreden alan; yalnız kalmaktan hoşlanmayan kişilerdir (Cüceloğlu; 1993; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982; Williams; 2002).
Kişiliğin duyuş; hissetme; düşünme ve sezgi olmak üzere dört işlevini tanımlayan Jung; bu noktadan hareketle sekiz kişilik tipine ulaşır (Yanbastı; 1990; Karahan & Sardoğan; 1994; Adasal; 1977; Tuzcuoğlu; 1996; Williams; 2002). Buna göre:
a.Düşünen İçedönük Tip
Ağırlığın öznel sürece verildiği; düşüncenin bütünüyle öznel yönlendirilmesi ile karakterizedir ve bu haliyle dışadönük düşünmenin tam zıddıdır. Gerçeklerden ziyade fikirlerle ilgilenen; dış gerçeklere yönelik olarak görülmekten hoşlanan; gerçeklere karşı mesafeli davranan; empati yeteneği olmayan; sosyal ortamlarda çekingen ve sessiz; genellikle ilgisi tamamen kendine yönelik; soyut fikirlerin etkisinde kalan tiplerdir (Tuzcuoğlu; 1996).
b.Düşünen Dışadönük Tip
İlgilerini çevreye yönelten bu tip; mühendis veya cerrah tipidir. Yasa; ahlak; esneklik konularında tehlikeli olabilen bu tipten; anlayış ve duygudan yoksun ahlakçı ve yargıçlar çıkar. Soyut şeyleri de tartışabilen bu tipler; olguları kesinlikle kuramlara yeğlerler (Tuzcuoğlu; 1996).
c.Duygusal İçedönük Tip
Yüzlerine duygularını ve heyecanlarını yansıtmayan sakin; kapalı; sessiz ve erişilmez kişilerdir. Duygularını gizlerler; söz konusu olan her şey derinlerde oluşur. Yüzünde bir umursamazlık maskesi taşır; eylemleri çoğu kez özenle gizlenmiş heyecanlardan oluşur. Görünüşte çok çekingen olmalarına rağmen yakın dostları; acı çeken insanlar veya muhtaç durumda olanlara karşı sevgi doludurlar ve anlayışlıdırlar (Tuzcuoğlu; 1996).
d.Duygusal Dışadönük Tip
Toplumcu duyguları ağır basan bu tipler; kolaylıkla başkalarının etkisi altında kalırlar. Dış dünyaya yönelmiş olmalarına rağmen duyguları ağır basar. (Tuzcuoğlu; 1996).
e.Duyusal İçedönük Tip
Davranışları şartlara uygun düşmemekle beraber kendi ben’ine boyun eğen; tepkileri iç dünyasındaki duygulara yönelik olan bu tip son derece özneldir. Her şeyi bu özelliğin merceği altında yorumlar. Herhangi bir etkinin onda ne tür bir tepki yaratacağını öngörmek olanaksızdır. Tepkisi de dış gerçeğe bağlı değilmiş gibidir. İç alemindeki duygulara yöneliktir (Tuzcuoğlu; 1996).
f.Duyusal Dışadönük Tip
Salt bir gerçekliğe ve nesnelliğe sahiptir. Hiçbir şeyden üzülmeyen bu tip; somut deneyimleri toparlayarak sürekli yeni duyumlar arar. Bir denemeden diğerine kolayca geçer ve parça parça sınırlı bir deneme kazanmış olur (Tuzcuoğlu; 1996).
g.Sezgisel İçedönük Tip
Çoğunlukla sezgilere dayalı bir yaşam süren bu tip; mistik ve şairane kişilik özellikleri gösterir. Hayal sınırsızdır. Bilgisi tamamen sezgi üzerine kurulmuştur. Başkalarını; fikirlerinin güzelliğine inandırma çabası içine girebilir veya kimsenin kendisini anlamadığına inanır (Tuzcuoğlu; 1996).
h.Sezgisel Dışadönük Tip
Başarılı olmak için her yola baş vuran; sezgileri ile dış gerçeklik arasında bağ kuran bu tipler "sevgi ile doğuyor ve yaşıyor" gibi algılanırlar. Bu tipteki insan; kendine uygun düşen toplumsal çevreyi; nasıl giyinmesi gerektiğini yanı sıra nasıl konuşacağını bilir. (Tuzcuoğlu; 1996).
Kişiliğin bu şekilde tiplere ayrılmasını; birbirini etkileyen ego; kişisel ve kollektif biliçaltı; arketipler; persona; anima; animus gibi bir çok sisteme bağlayan Jung; sistemlerden birinin; diğer sistemin güçsüzlüğünü telafi edebildiği gibi; birbirine karşıt olabileceğini ya da sistemlerin birleşerek kişiliği etkileyebildiğini savunmaktadır (Uba & Huang; 1999; Yanbastı; 1990; Karahan & Sardoğan; 1994; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982). Bu doğrultuda:
A. Jung’a göre Kişiliği Etkileyen Sistemler
a.Ego
Kişiliğin bilinçli sistemi olan ego; gerçeklerle uyum sağlamaya çalışan sistemdir. Temel işlevleri hatırlama; algılama; düşünme ve duyumsama olan ego; kişilikte bütünlük duygusunu sağlamanın yanı sıra benlik kavramının oluştuğu sistem olark da bilinmektedir (Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982).
b.Kişisel Bilinçaltı
Bireyin bastırılmış düş ve arzularından; yüksek algılarından ve sayısız unutulmuş deneyimlerinden oluşan sistemdir (Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996; Bruno; 1982; Morris; 2002).
c.Kollektif Bilinçaltı
Kişisel bilinçaltını aşan; atalardan kalıtım yoluyla gelen; hatta evrenin ilk dönemlerini içeren sistemdir. Özellikle patolojik durumlarda ortaya çıktığını kabul edilen bu sistem; yaşantıların sadece bireysel olmayıp; insanlığın geçirdiği deneyimlerden de oluştuğunu ifade etmektedir. Güneşin bir güç ve enerji olduğu; doğuşu ve batışının güzelliği yanı sıra; annelik duygusu; kahraman; düşman; dev gibi arketipler kollektif bilinçaltını oluşturur (Bruno; 1982; Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996; Adasal; 1977; Morris; 2002).
d.Arketipler
Kollektif bilinç altında yer alan; kalıtımla gelen türe ait evrensel düşünme biçimleri olan arketipler deneyimler sonucu oluşmuş olup Persona; Gölge; Anima; Animus; Ben ve Simgeler olmak üzere çeşitli şekillerde bulunmaktadırlar (Uba & Huang; 1999; Yanbastı; 1990; Bruno; 1982; Morris; 2002).
e.Psike
Kişiliğin tümüne psike adını veren Jung’a göre psike; bilinçli olan ve olmayan tüm davranışları kapsayan; bireyin fiziki ve sosyal çevresine uyumunu sağlayan; kolektif ve bireysel bilinçaltında oluşan bir yapıdır (Yanbastı; 1990).
B.Jung’a göre Kişiliğin Gelişimi
Kişilik gelişiminin sadece cinsel olgunlaşmaya ve Oedipus komplekslerinin çözümüne bağlı olmadığını savunan Jung (Adasal; 1977); yeni doğanı henüz ayrımlaşmamış bir bütün olarak kabul eder. İlerleyen zamanla birlikte kişilik sistemlerinin her birinin farklılaşmaya (bireyleşim) başladığı bu sürecin; özerk bir süreç olduğunu ve dış uyaranlar olmadan da gelişebildiğini savunur. Sağlıklı bir kişilik gelişimi için deneyim ve eğitime önem veren Jung; eğitimle bilinçsiz olanın bilinçli hale getirilmesi gerektiğini ayrıca; sağlıklı kişilik gelişiminde her bir sistemin gelişimine ayrı ayrı özen gösterilmesi gerektiğini ve fazla gelişen ya da gelişmeyen sistemlerin dengesiz bir kişilik geliştirmeye sebep olacağını iddia eder (Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996).
Yaşamın ilk yıllarında ayrı bir kişiliği olmayan çocukta görülen kişilik özelliklerinin anne-babanın kişiliğinin bir yansıması olduğunu kabul eden Jung; temel eğitim döneminin başlamasıyla beraber anne-babayla ilişkilerin zayıflamaya başladığını; öğretmenlerin; arkadaşların ve toplumun kültürel özelliklerinin çocuk üzerinde etkisinin arttığını; böylece çocukta kişiliğin gelişmeye başladığını savunur (Yanbastı; 1990; Tuzcuoğlu; 1996).
KAYNAKÇA
Adasal; Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Bruno; Frank J. (1982). Psikoloji Tarihine Giriş. (Çev. Nesrin Hisli). Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın No. 10 İzmir: Ticaret Matbaacılık.
Cüceloğlu; Doğan (1993). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Karahan; T.Fikret & Sardoğan; Mehmet E. (1994). Psikolojik Danışma Kuramları. İstanbul : Birsen Yayınevi.
Köknel;Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Morris; Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık; Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Tuzcuoğlu; A. Semai (1996). Psikolojik Tip Belirleyicisinin Dilsel Eşdeğerlilik; Güvenirlik ve Geçerlilik Çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Uba; Laura & Huang; Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison Wesley Longman; İnc.
Williams; Lawrence (2002). Çocuğunuzu Keşfedin. (Çev. Miyase Koyuncu). İstanbul: Hayat Yayınları.
Yanbastı; Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.