Problem Davranış Sergileyen Çocuklara Bakış Açısı ve Doğru Yaklaşım
PROBLEMLİ ÇOCUKLARA NASIL YAKLAŞILMALI?
Problemli davranışlar sergileyen çocuklardan bahsetmeden önce “problem davranış” deyince neyi kastettiğimizi tartışmamız gerekir kanaatindeyim. Problem davranış nedir? Hangi davranışlar problem davranış tanımına uymaktadır? Öncelikle bunların bilinmesi gerekir. Neleri normal; neleri problemli olarak adlandıracağız? Kanımca problemin veya anormalin tanımını yapmak normalin tanımını yapmaktan daha kolay görünmektedir. Bakınız niçin? Dünya Sağlık Örgütü sağlıklı ve normal olmayı “bedensel; sosyal ve ruhsal olarak iyilik durumudur” şeklinde tanımlıyor. Bu “sağlık sağlıktır”; “normallik normal olmaktır”dan öte bir anlam ifade etmiyor. Normal sayacağımız davranış neye; kime göredir? Toplumun geneline uyan davranışlar normaldir tezini savunursak bu neye göre olacaktır. Köy ortamında kahvede saatler geçirmek genelin yaptığı bir davranıştır. Peki; bu normal midir? Okumak; incelemek; araştırmak güzel davranışlardır. Ancak ne yazık ki toplumumuzun genelinin yaptığı bir davranış değildir. O halde okumak; incelemek; araştırmak normal değildir mi diyeceğiz? Kızlar için başlık parası almak bazı kültürlerde genelin yaptığı bir davranıştır. Buna normal bir davranıştır mı diyeceğiz? Görülüyor ki çoğunluğun yaptığını normal kabul etmek normal(!) görünmüyor. Hekimlikte veya psikolojide belirgin bir ruhsal bozukluğun tanımı yapılabilmektedir. Ancak herhangi bir kişide bu bozukluklar yoksa bu; kişiyi normal mi yapar? Belki fiziksel açıdan falanca organı normal çalışıyor denilebilir. Ama ruhu normaldir demek biraz garip kaçıyor. “Normallik çevreye uyum sağlamaktır” tezini savunursak bu neye göre olacaktır? Tarih; toplumların değer yargılarını; yaşam biçimlerini değiştirmeye çalışan düşünürler; yöneticilerle doludur. Bunları anormal mi sayacağız? Daha birçok örnekler verilebilir. Görüldüğü gibi normalin tanımını yapabilmek gerçekten zor görünmektedir.
Konumuzu çocuklar ışığında ele alırsak normal olan çocuklarla; normal olmayan; diğer bir ifadeyle problem davranışlar sergileyen çocukları ayırt etmemiz gerekecektir. (Her ne kadar bu zor olsa da.) Öncelikle “problem davranış” olarak nitelenen davranışın hangi ölçütlerde ele alınması gerektiğini tespitle işe başlayalım. Kanımca “problem davranış” olarak nitelenen davranışları yaşa uygunluk; yoğunluk; süre; kültürel özellikler gibi ölçütler ışığında ele almak doğru olacaktır.
Yaş ölçütü konusunda; örneğin güven arayışı içinde olan 3-4 yaş çocukları için çeşitli nedenlerle anne babanın ilgisini çekmeye dönük davranışlar normalken; aynı davranış ergenliğe adım atmış bir çocuk için normal sayılmayabilir. Günümüz koşullarında 15-18 yaş çocuklarının sigaraya başlamaları normal sayılabilirken aynı davranış 7-8 yaş çocukları için anormal sayılır. Kitabın ikinci bölümünde değinilen çocukların genel gelişim özelliklerini bilmek hangi davranışların normal sayılıp sayılamayacağını karar vermede yol gösterici olabilir.
İkinci ölçüt olarak bir davranışın “problem davranış” olarak nitelenebilmesi için davranışın yoğunluğuna bakmak gerekmektedir. Örneğin 4-5 yaş çocuklarının genel özellikleri karşı gelme davranışlarıdır. Bu yaş çocuklarının karşı gelme türü davranışlar sergilemeleri normalken bu; arkadaşlarına veya anne babaya fiziksel zarar verme gibi bir duruma dönüşürse anormal olarak nitelenebilir. Yine aynı şekilde 6-7 yaş çocukları için yalan söylemek gerçek manada yalanı temsil etmez. Ancak soyut düşünme aşamasını geçmiş bir çocuk için yalan söylemek bir “problem davranış” sayılabilir.
“Problem davranış” nitelemesi için bir diğer ölçüt süredir. Süre ölçütü diğer tüm ölçütlere göre daha belirgin bir ölçüttür. Problem davranışın temel kriteri “problem davranış”ın sürekli oluşudur. Örneğin; 4-5 yaş çocukları için iki üç ayda bir; gece ıslatmaları normal sayılabilirken; bu durum haftada 3-4 kez yaşanıyorsa bir problemden bahsedilebilir. Yine aynı şekilde çocuğun arkadaşlarıyla oynarken sergilediği bir saldırganlık davranışı çocuğu öfkelendirecek bir durum söz konusu ise normal sayılırken bu durum süreklilik arz ediyorsa “problem davranış”tan söz edilebilir.
“Problem davranış” nitelemesi için kültürel özelliklerin de dikkate alınması gerekir. Çocuğun davranışlarında kültürel özelliklerin önemi çok fazladır. Çocuk çevresel koşullarla şekillenir. Çocuğun yaptığı davranışın kültürel özelliklerden mi; spesifik; özel durumlardan mı kaynaklandığı önemlidir.
Problemli davranışlar sergileyen çocuklardan bahsetmeden önce “problem davranış” deyince neyi kastettiğimizi tartışmamız gerekir kanaatindeyim. Problem davranış nedir? Hangi davranışlar problem davranış tanımına uymaktadır? Öncelikle bunların bilinmesi gerekir. Neleri normal; neleri problemli olarak adlandıracağız? Kanımca problemin veya anormalin tanımını yapmak normalin tanımını yapmaktan daha kolay görünmektedir. Bakınız niçin? Dünya Sağlık Örgütü sağlıklı ve normal olmayı “bedensel; sosyal ve ruhsal olarak iyilik durumudur” şeklinde tanımlıyor. Bu “sağlık sağlıktır”; “normallik normal olmaktır”dan öte bir anlam ifade etmiyor. Normal sayacağımız davranış neye; kime göredir? Toplumun geneline uyan davranışlar normaldir tezini savunursak bu neye göre olacaktır. Köy ortamında kahvede saatler geçirmek genelin yaptığı bir davranıştır. Peki; bu normal midir? Okumak; incelemek; araştırmak güzel davranışlardır. Ancak ne yazık ki toplumumuzun genelinin yaptığı bir davranış değildir. O halde okumak; incelemek; araştırmak normal değildir mi diyeceğiz? Kızlar için başlık parası almak bazı kültürlerde genelin yaptığı bir davranıştır. Buna normal bir davranıştır mı diyeceğiz? Görülüyor ki çoğunluğun yaptığını normal kabul etmek normal(!) görünmüyor. Hekimlikte veya psikolojide belirgin bir ruhsal bozukluğun tanımı yapılabilmektedir. Ancak herhangi bir kişide bu bozukluklar yoksa bu; kişiyi normal mi yapar? Belki fiziksel açıdan falanca organı normal çalışıyor denilebilir. Ama ruhu normaldir demek biraz garip kaçıyor. “Normallik çevreye uyum sağlamaktır” tezini savunursak bu neye göre olacaktır? Tarih; toplumların değer yargılarını; yaşam biçimlerini değiştirmeye çalışan düşünürler; yöneticilerle doludur. Bunları anormal mi sayacağız? Daha birçok örnekler verilebilir. Görüldüğü gibi normalin tanımını yapabilmek gerçekten zor görünmektedir.
Konumuzu çocuklar ışığında ele alırsak normal olan çocuklarla; normal olmayan; diğer bir ifadeyle problem davranışlar sergileyen çocukları ayırt etmemiz gerekecektir. (Her ne kadar bu zor olsa da.) Öncelikle “problem davranış” olarak nitelenen davranışın hangi ölçütlerde ele alınması gerektiğini tespitle işe başlayalım. Kanımca “problem davranış” olarak nitelenen davranışları yaşa uygunluk; yoğunluk; süre; kültürel özellikler gibi ölçütler ışığında ele almak doğru olacaktır.
Yaş ölçütü konusunda; örneğin güven arayışı içinde olan 3-4 yaş çocukları için çeşitli nedenlerle anne babanın ilgisini çekmeye dönük davranışlar normalken; aynı davranış ergenliğe adım atmış bir çocuk için normal sayılmayabilir. Günümüz koşullarında 15-18 yaş çocuklarının sigaraya başlamaları normal sayılabilirken aynı davranış 7-8 yaş çocukları için anormal sayılır. Kitabın ikinci bölümünde değinilen çocukların genel gelişim özelliklerini bilmek hangi davranışların normal sayılıp sayılamayacağını karar vermede yol gösterici olabilir.
İkinci ölçüt olarak bir davranışın “problem davranış” olarak nitelenebilmesi için davranışın yoğunluğuna bakmak gerekmektedir. Örneğin 4-5 yaş çocuklarının genel özellikleri karşı gelme davranışlarıdır. Bu yaş çocuklarının karşı gelme türü davranışlar sergilemeleri normalken bu; arkadaşlarına veya anne babaya fiziksel zarar verme gibi bir duruma dönüşürse anormal olarak nitelenebilir. Yine aynı şekilde 6-7 yaş çocukları için yalan söylemek gerçek manada yalanı temsil etmez. Ancak soyut düşünme aşamasını geçmiş bir çocuk için yalan söylemek bir “problem davranış” sayılabilir.
“Problem davranış” nitelemesi için bir diğer ölçüt süredir. Süre ölçütü diğer tüm ölçütlere göre daha belirgin bir ölçüttür. Problem davranışın temel kriteri “problem davranış”ın sürekli oluşudur. Örneğin; 4-5 yaş çocukları için iki üç ayda bir; gece ıslatmaları normal sayılabilirken; bu durum haftada 3-4 kez yaşanıyorsa bir problemden bahsedilebilir. Yine aynı şekilde çocuğun arkadaşlarıyla oynarken sergilediği bir saldırganlık davranışı çocuğu öfkelendirecek bir durum söz konusu ise normal sayılırken bu durum süreklilik arz ediyorsa “problem davranış”tan söz edilebilir.
“Problem davranış” nitelemesi için kültürel özelliklerin de dikkate alınması gerekir. Çocuğun davranışlarında kültürel özelliklerin önemi çok fazladır. Çocuk çevresel koşullarla şekillenir. Çocuğun yaptığı davranışın kültürel özelliklerden mi; spesifik; özel durumlardan mı kaynaklandığı önemlidir.