Çekingen Miyim; Sosyal Fobim mi Var?
Sosyal fobi; en genel tanımı ile başkaları tarafından gözlenme olasılığının bulunduğu ortamlarda; yaşanan yoğun kaygı; endişe ve gerginlik durumu olarak tanımlanabilir. Tabi ki herkes başkalarının dikkatinin üzerine yöneldiği durumlarda; yahut bir performans sergilemesi gerektiğinde endişe yaşar; bu sağlıklı ve doğal bir tepkidir. Fakat sosyal fobisi olan kişide ortaya çıkan endişe ve kaygı aşırıdır ve kişinin günlük hayatını kısıtlayacak duruma gelir. Özetle söylemek gerekirse; bu tip durumlarda herkesin hissettiği endişe miktarına 10 üzerinden 4 gibi bir puanlama verirsek; sosyal fobisi olanlara 9 ya da 10 gibi bir puan verebiliriz. Kişi; başkaları tarafından yargılanacağı; onlara küçük düşeceği; rezil olacağı; reddedileceği ve eleştirileceği ile ilgili aşırı korku ve endişe yaşar ve bu tip durumlara düşmemek için; topluluk içine girmekten kaçınır; yahut topluluk içindeyken sessiz bir şekilde durabilir.
Sosyal fobinin karakteristik özelliği topluluk içinde yapılan eylemlerde ortaya çıkmasıdır; örneğin evde yalnız başına iken rahatlıkla telefonla konuşabilen birisi topluluk içinde bunu yapınca endişe; gerginlik; utangaçlık ve çekingenlik hissedebilir. Sosyal fobi topluluk içine çıkılan her durumda görülebileceği gibi; bazen yalnızca spesifik eylemlerde görülebilir. Örneğin topluluk içinde konuşmak; imza atmak…gibi.
Sosyal fobisi olan kişi; adeta hayatını kendisi ve insanlar arasında bir savunma kalkanı oluşturacak şekilde kurar. Zihninde hep kusursuz görüneceğine; hata yapmaması gerektiğine; herkesin beğenisi kazanması gerektiğine ve aynı zamanda güçsüz; çirkin; yetersiz; değersiz ve sevilmeye layık olmadığı şeklinde düşünceler vardır. Kişi bir yandan mükemmel ve hatasız olması gerektiğine dair bir bilgiye inanırken bir yandan da kendine ilişkin değersiz; beceriksiz ve yetersiz olduğuna dair algısı vardır. İşte bu zıt iki kutuplu düşünceden dolayı; sosyal fobisi olan kişilerin çoğunda depresyon birlikte görülür.
Sosyal fobinin fiziksel belirtileri; topluluk içindeki eylemleri gerçekleştirirken; yüz kızarması; terleme; ağız kuruluğu; kalp çarpıntısında ve nefes alış verişinde hızlanma gibi tepkilerdir. Davranışsal belirtiler ise; korkulan ortama girmeme; sürekli yalnız kalma isteği; göz temasından kaçınma; hayallere dalma; alkol ya da madde bağımlılığı olarak sayılabilir. Sosyal fobi utangaçlık ile karıştırılmamalıdır; utangaç kişiler çevresinde insanlar varken rahatsız olurken; sosyal fobisi olanlar bu rahatsız oldukları durumlardan kaçınırlar ve bu kaçınma iş; aile; eğitim hayatlarını büyük oranda etkiler. Bu kişiler genellikle yalnız yaşamakta; ekonomik olarak başkalarına bağımlı olmakta; evlenme oranları düşük olmakta ve sosyal açıdan yalıtılmış durumda olmaktadırlar. Topluluk içine girmeye dair kaçınma davranışları olduğu için ilerleyen dönemlerde açık alana çıkma korkusu (agorafobi) geliştirebilirler.
Sosyal fobinin başlama yaşı düşüktür; çocuklukta veya ergenlikte başlayabilir. Çocuklardaki sosyal fobide; çocukta içe kapanıklık; kimseyle konuşmama; az iletişim kurma; hırçınlık ve saldırganlık gözlenebilir. Çocuk için başarılı olmanın hayati değer taşıdığı özellikle 7-11 yaşları arasında okuldaki başarısızlığı; sınıfta konuşmaktan kaçınması; öğretmeniyle konuşamaması; sınavda heyecanlanıp başarısız olması gibi belirtiler çocukta okul fobisi gelişmesine yol açabilir. Bu durumda ailelerin çocuklarındaki değişimi fark edip; çok ilerlemeden bir psikologdan yardım alması önerilir.
Ergenlerde ise yetişkinlerdekine benzer şekilde; yalnız kalmak; sosyal ilişkilerden kaçınmak gibi davranışlar gözlemlenebilir. Ergenlik birey için hem fiziksel; hem duygusal olarak değişimlerin yaşandığı; arkadaşlık ilişkilerin çok önemli olduğu ve oldukça fırtınalı geçen bir dönemdir. Bu dönemde ergen; hem dürtüsel değişimleri ile uğraşmak zorunda kalırken hem de hayatındaki iletişim sorunları büyük bir yer kaplayacaktır; bu durumdaki ergen toplumdan kopmaya başlar. Ailenin ergene karşı anlayışlı davranması ve bu alanda uzman bir psikologdan yardım alması önerilmektedir.
Sosyal fobi çok erken yaşlarda başlayabilen; fakat tedaviye olumlu yanıt veren bir psikolojik rahatsızlıktır. Sosyal fobinin tedavisinde bireysel psikoterapi uygulandığı gibi; grup psikoterapisi de oldukça başarılı sonuçlar vermektedir. Tedaviyi sürdüren ruh sağlığı uzmanı; yahut danışmanlığı sürdüren psikolog alanında eğitimli ve uzman olmalı; danışanla iş birliği içerisinde terapiyi sürdürmelidir.
Sosyal fobinin karakteristik özelliği topluluk içinde yapılan eylemlerde ortaya çıkmasıdır; örneğin evde yalnız başına iken rahatlıkla telefonla konuşabilen birisi topluluk içinde bunu yapınca endişe; gerginlik; utangaçlık ve çekingenlik hissedebilir. Sosyal fobi topluluk içine çıkılan her durumda görülebileceği gibi; bazen yalnızca spesifik eylemlerde görülebilir. Örneğin topluluk içinde konuşmak; imza atmak…gibi.
Sosyal fobisi olan kişi; adeta hayatını kendisi ve insanlar arasında bir savunma kalkanı oluşturacak şekilde kurar. Zihninde hep kusursuz görüneceğine; hata yapmaması gerektiğine; herkesin beğenisi kazanması gerektiğine ve aynı zamanda güçsüz; çirkin; yetersiz; değersiz ve sevilmeye layık olmadığı şeklinde düşünceler vardır. Kişi bir yandan mükemmel ve hatasız olması gerektiğine dair bir bilgiye inanırken bir yandan da kendine ilişkin değersiz; beceriksiz ve yetersiz olduğuna dair algısı vardır. İşte bu zıt iki kutuplu düşünceden dolayı; sosyal fobisi olan kişilerin çoğunda depresyon birlikte görülür.
Sosyal fobinin fiziksel belirtileri; topluluk içindeki eylemleri gerçekleştirirken; yüz kızarması; terleme; ağız kuruluğu; kalp çarpıntısında ve nefes alış verişinde hızlanma gibi tepkilerdir. Davranışsal belirtiler ise; korkulan ortama girmeme; sürekli yalnız kalma isteği; göz temasından kaçınma; hayallere dalma; alkol ya da madde bağımlılığı olarak sayılabilir. Sosyal fobi utangaçlık ile karıştırılmamalıdır; utangaç kişiler çevresinde insanlar varken rahatsız olurken; sosyal fobisi olanlar bu rahatsız oldukları durumlardan kaçınırlar ve bu kaçınma iş; aile; eğitim hayatlarını büyük oranda etkiler. Bu kişiler genellikle yalnız yaşamakta; ekonomik olarak başkalarına bağımlı olmakta; evlenme oranları düşük olmakta ve sosyal açıdan yalıtılmış durumda olmaktadırlar. Topluluk içine girmeye dair kaçınma davranışları olduğu için ilerleyen dönemlerde açık alana çıkma korkusu (agorafobi) geliştirebilirler.
Sosyal fobinin başlama yaşı düşüktür; çocuklukta veya ergenlikte başlayabilir. Çocuklardaki sosyal fobide; çocukta içe kapanıklık; kimseyle konuşmama; az iletişim kurma; hırçınlık ve saldırganlık gözlenebilir. Çocuk için başarılı olmanın hayati değer taşıdığı özellikle 7-11 yaşları arasında okuldaki başarısızlığı; sınıfta konuşmaktan kaçınması; öğretmeniyle konuşamaması; sınavda heyecanlanıp başarısız olması gibi belirtiler çocukta okul fobisi gelişmesine yol açabilir. Bu durumda ailelerin çocuklarındaki değişimi fark edip; çok ilerlemeden bir psikologdan yardım alması önerilir.
Ergenlerde ise yetişkinlerdekine benzer şekilde; yalnız kalmak; sosyal ilişkilerden kaçınmak gibi davranışlar gözlemlenebilir. Ergenlik birey için hem fiziksel; hem duygusal olarak değişimlerin yaşandığı; arkadaşlık ilişkilerin çok önemli olduğu ve oldukça fırtınalı geçen bir dönemdir. Bu dönemde ergen; hem dürtüsel değişimleri ile uğraşmak zorunda kalırken hem de hayatındaki iletişim sorunları büyük bir yer kaplayacaktır; bu durumdaki ergen toplumdan kopmaya başlar. Ailenin ergene karşı anlayışlı davranması ve bu alanda uzman bir psikologdan yardım alması önerilmektedir.
Sosyal fobi çok erken yaşlarda başlayabilen; fakat tedaviye olumlu yanıt veren bir psikolojik rahatsızlıktır. Sosyal fobinin tedavisinde bireysel psikoterapi uygulandığı gibi; grup psikoterapisi de oldukça başarılı sonuçlar vermektedir. Tedaviyi sürdüren ruh sağlığı uzmanı; yahut danışmanlığı sürdüren psikolog alanında eğitimli ve uzman olmalı; danışanla iş birliği içerisinde terapiyi sürdürmelidir.