Toplum Ruh Sağlığı Hizmetlerine Bakış
TOPLUM RUH SAĞLIĞI HİZMETLERİNE BAKIŞ
Toplum ruh sağlığı deyimi; ruh sağlık hizmetlerinin bireyden; çevre ile etkileşen bireye yöneldiğini ifade eder. Toplum ruh sağlığı; halk sağlığı ilke ve yöntemlerinin ruh hastalıkları alanına uygulanma zorunluluğundan doğmuş ve son 30 yıldan beri bu alanda gelişme göstermiştir.
Ruh hastalıklarının kendi toplumunda ve alışık olduğu kendi çevrelerinde tedavi edilmelerinin önem taşıdığı bu yeni akımda; ruh hastasının ve rehabilitasyon gereksinmesi olan bireyin ele alınması çok değişik şekilleriyle denemektedir.
Bu tür denemelerin sonucu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde farklılıklar göstermekle birlikte tüm dünyada bu bakış gelişmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde sağlığı planlama işini üstlenen kişiler; temiz su sağlanması; sanitasyon; ana-çocuk sağlığı hizmetleri ve bağışıklama gibi önde gelen geniş gereksinmeler dizisiyle karşı karşıyadırlar.
Bunun yanında ruh sağlığı hizmetleri temel sağlık hizmetlerinden ayrı tutulmalı; toplumun genel sağlık sorunları içinde bir bütün olarak ele alınmalıdır. Ruh sağlığı bakımının temel sağlık bakımına ilişkin hizmetlerin bir parçası durumuna gelmesi için de; ruhsal bozukluklarla başa çıkacak en iyi yolların bulunması gerekmektedir.
Uluslar arası organizasyonlar ve psikiyatri alanında üst düzeyde bulunan bilim adamları; fonksiyonel psikozun; epilepsinin ve doğuştan olan zeka geriliğinin; daha kolay tanınabilen ve kontrol altına alınabilen bozukluklar arasında ön sırayı alması gerektiğini belirtmişlerdir.
Ruh sağlığı hizmetlerinin yoksul kesimlere doğru genişletilmesi konusunda çeşitli modeller önerilmiştir. Bu önerilerin ışığında anacak daha geniş çapta uygulanmasından önce; hizmet dağıtım sistemlerinin karşılıklı uygulanabilirliğini değerlendirmek gerekmektedir.
Çünkü günümüzde toplum ruh sağlığı alanındaki pek çok çalışmacı; ruh hastalarının evde bakılmaları konusunu savunmakla birlikte; hizmet dağıtımındaki bu modelin uygulanmasına ve değerlendirilmesine ilişkin yeterli girişimlerin sayısının az olduğu görülmektedir.
Böyle bir değerlendirme; sistemin kendisinden önceki sisteme oranla ekonomik yönden avantajı; personel açığı ve kültürde böyle bir sistemin işlerliği yönünde ele alındığında daha güvenilir olacaktır.
Toplum Ruh Sağlığı Hizmetleri
Toplumda ruh sağlığı uygulaması kuşkusuz geniş örgütlenme; insan gücü ve para gerektirir. Ancak bunun ön-koşulu önce hizmet götürülecek toplulukların özelliklerinin iyi bilinmesidir. Toplumun yapısı; düzeni; ekonomisi; eğitim düzeyi; inançları; ön yargıları; kısacası kültürünün iyi incelenmesi gerekir. Ruh sağlığı planlaması ve örgütlenme bundan sonra gelir. En gelişmiş uzmanlık alanlarından gönüllü kuruluşlara dek uzanan iş bölümünü ve uyumlu çalışmayı yürütmek zorunluluğu vardır.
Toplumu ruh hastalıkları konusunda eğitmek ve bilinçlendirmek gibi uzun süreli çalışmaların yanında; kısa sürede gerçekleşebilecek tasarıları saptamak önemlidir. Başka bir deyimle öncelikleri belirlemek; yabancı toplumlardan aktarma lüks yöntemler yerine kendi toplumumuza uyan modeller geliştirmek zorunludur.
Toplum ruh sağlığı çalışmaları birbiriyle sıkı sıkıya bağlı üç aşamada yürütülür:
1.Birincil Önleme (Primary Prevention)
Ruh hastalıklarının toplumdaki oranını azaltmak amacıyla hastalığa yol açan olumsuz etkenlerin ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaları kapsar. Genel sağlık düzeyini yükseltici; sağlık eğitimini geliştirici her türlü çalışma birincil önleme içinde yer alır. Koruyucu sağlık ilkelerine ve eğitimine ağırlık verir.
2. İkincil Önleme (Secondary Prevention)
Ruh hastalıklarının ve uyumsuzlukların toplum içinde erken tanınmasını amaçlayan çalışmaları kapsar. Bu tür önleme genel hastanelerde; çocuk kliniklerinde; ana-çocuk sağlığı merkezlerinde; yuvalarda; okullarda yapılabildiği gibi; toplumda yüksek risk gruupları olan kesimlerin taranması yoluyla da yapılabilir. Erken tanıyı uygun önlemler ve ruhsal tedavi izlemelidir.
3. Üçüncül Önleme (Tertiary Prevention)
Tedavi sonrasında kişinin topluma kazandırılması amacıyla yürütülen çalışmaları kapsar. Ruhsal hastalığın yol açtığı işlevsel bozukluğun giderilmesi; kişinin topluma yeniden uyum sağlaması için desteklenmesi; var olan yeteneklerin geliştirilmesi; kısacası rehabilitasyon çalışmaları üçüncül önleme alanına girer.
TOPLUM RUH SAĞLIĞI HİZMETLERİNDE HEDEFLER
Toplum ruh sağlığı deyimi; ruh sağlık hizmetlerinin bireyden; çevre ile etkileşen bireye yöneldiğini ifade eder. Toplum ruh sağlığı; halk sağlığı ilke ve yöntemlerinin ruh hastalıkları alanına uygulanma zorunluluğundan doğmuş ve son 30 yıldan beri bu alanda gelişme göstermiştir.
Ruh hastalıklarının kendi toplumunda ve alışık olduğu kendi çevrelerinde tedavi edilmelerinin önem taşıdığı bu yeni akımda; ruh hastasının ve rehabilitasyon gereksinmesi olan bireyin ele alınması çok değişik şekilleriyle denemektedir.
Bu tür denemelerin sonucu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde farklılıklar göstermekle birlikte tüm dünyada bu bakış gelişmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde sağlığı planlama işini üstlenen kişiler; temiz su sağlanması; sanitasyon; ana-çocuk sağlığı hizmetleri ve bağışıklama gibi önde gelen geniş gereksinmeler dizisiyle karşı karşıyadırlar.
Bunun yanında ruh sağlığı hizmetleri temel sağlık hizmetlerinden ayrı tutulmalı; toplumun genel sağlık sorunları içinde bir bütün olarak ele alınmalıdır. Ruh sağlığı bakımının temel sağlık bakımına ilişkin hizmetlerin bir parçası durumuna gelmesi için de; ruhsal bozukluklarla başa çıkacak en iyi yolların bulunması gerekmektedir.
Uluslar arası organizasyonlar ve psikiyatri alanında üst düzeyde bulunan bilim adamları; fonksiyonel psikozun; epilepsinin ve doğuştan olan zeka geriliğinin; daha kolay tanınabilen ve kontrol altına alınabilen bozukluklar arasında ön sırayı alması gerektiğini belirtmişlerdir.
Ruh sağlığı hizmetlerinin yoksul kesimlere doğru genişletilmesi konusunda çeşitli modeller önerilmiştir. Bu önerilerin ışığında anacak daha geniş çapta uygulanmasından önce; hizmet dağıtım sistemlerinin karşılıklı uygulanabilirliğini değerlendirmek gerekmektedir.
Çünkü günümüzde toplum ruh sağlığı alanındaki pek çok çalışmacı; ruh hastalarının evde bakılmaları konusunu savunmakla birlikte; hizmet dağıtımındaki bu modelin uygulanmasına ve değerlendirilmesine ilişkin yeterli girişimlerin sayısının az olduğu görülmektedir.
Böyle bir değerlendirme; sistemin kendisinden önceki sisteme oranla ekonomik yönden avantajı; personel açığı ve kültürde böyle bir sistemin işlerliği yönünde ele alındığında daha güvenilir olacaktır.
Toplum Ruh Sağlığı Hizmetleri
Toplumda ruh sağlığı uygulaması kuşkusuz geniş örgütlenme; insan gücü ve para gerektirir. Ancak bunun ön-koşulu önce hizmet götürülecek toplulukların özelliklerinin iyi bilinmesidir. Toplumun yapısı; düzeni; ekonomisi; eğitim düzeyi; inançları; ön yargıları; kısacası kültürünün iyi incelenmesi gerekir. Ruh sağlığı planlaması ve örgütlenme bundan sonra gelir. En gelişmiş uzmanlık alanlarından gönüllü kuruluşlara dek uzanan iş bölümünü ve uyumlu çalışmayı yürütmek zorunluluğu vardır.
Toplumu ruh hastalıkları konusunda eğitmek ve bilinçlendirmek gibi uzun süreli çalışmaların yanında; kısa sürede gerçekleşebilecek tasarıları saptamak önemlidir. Başka bir deyimle öncelikleri belirlemek; yabancı toplumlardan aktarma lüks yöntemler yerine kendi toplumumuza uyan modeller geliştirmek zorunludur.
Toplum ruh sağlığı çalışmaları birbiriyle sıkı sıkıya bağlı üç aşamada yürütülür:
1.Birincil Önleme (Primary Prevention)
Ruh hastalıklarının toplumdaki oranını azaltmak amacıyla hastalığa yol açan olumsuz etkenlerin ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaları kapsar. Genel sağlık düzeyini yükseltici; sağlık eğitimini geliştirici her türlü çalışma birincil önleme içinde yer alır. Koruyucu sağlık ilkelerine ve eğitimine ağırlık verir.
2. İkincil Önleme (Secondary Prevention)
Ruh hastalıklarının ve uyumsuzlukların toplum içinde erken tanınmasını amaçlayan çalışmaları kapsar. Bu tür önleme genel hastanelerde; çocuk kliniklerinde; ana-çocuk sağlığı merkezlerinde; yuvalarda; okullarda yapılabildiği gibi; toplumda yüksek risk gruupları olan kesimlerin taranması yoluyla da yapılabilir. Erken tanıyı uygun önlemler ve ruhsal tedavi izlemelidir.
3. Üçüncül Önleme (Tertiary Prevention)
Tedavi sonrasında kişinin topluma kazandırılması amacıyla yürütülen çalışmaları kapsar. Ruhsal hastalığın yol açtığı işlevsel bozukluğun giderilmesi; kişinin topluma yeniden uyum sağlaması için desteklenmesi; var olan yeteneklerin geliştirilmesi; kısacası rehabilitasyon çalışmaları üçüncül önleme alanına girer.
TOPLUM RUH SAĞLIĞI HİZMETLERİNDE HEDEFLER
- İntiharı azaltmak
- Çocuklar ve adölesanlar arasındaki intihar girişimini azaltmak
- Stresin sağlığa zararlı etkilerini azaltmak
- Ruhsal bozukluğu olan insanların toplumsal destek programlarını kullanmasını arttırmak
- Majör depresif bozuklukları olan insanların tedavi edilmelerini arttırmak
- Kontrolsüz stresi azaltmak
- Hapishanelerde intihara uygun koruma stratejilerini arttırmak
- İş yeri stresi ile başetme programlarının sayısını arttırmak
- Yerel yönetimler bünyesinde destek merkezlerinin sayısını arttırmak
- Birinci basamak sağlık çalışanlarının hem çocuklara hem yetişkinlere yönelik ruhsal fonksiyonları rutin olarak değerlendirmelerin sağlamak ve arttırmaktır.