Hemodiyaliz İçin Damar Yolu (Arteriyovenöz Fistül -Arteriyovenöz Greft - Katater)
HEMODİYALİZ İÇİN DAMAR YOLU
Böbrekler kanımızı temizleyen bir filtre gibi görev yapar. Böbreklerin filtre işlevini kaybedip vücudu aşırı sıvı ve toksinlerden arındıramaması durumuna böbrek yetmezliği denilir. Böbrek yetmezliğinde hastanın diyalize girmesi gerekir. Bu da hemodiyaliz ya da periton diyalizi şeklinde yapılabilir. Hemodiyalizde genellikle koldaki bir atardamardan diyaliz makinesine bir plastik tüp aracılığıyla hastanın kanı gönderilir. Diyaliz makinesi yapay bir böbrek gibi çalışır. Başka bir tüpten temizlenmiş kan aynı koldaki bir toplardamara geri verilir. Diyaliz seansları genellikle 3-4 saat sürer ve çoğunlukla haftada 3 kez yapılır.
Hemodiyaliz için Damar Yolu: Diyaliz işlemi için vücuttan alınan ve geri verilen kan miktarı fazla olduğundan; kollarınızda halihazırda bulunan damarlar da bu işlem için ince olduğundan; “hemodiyaliz için damar yolu” dediğimiz yeni ve daha geniş bir damar yoluna gereksinim vardır.
Hemodiyaliz için Damar Yolu Çeşitleri:
• AV Fistül (Arteriyovenöz fistül): Kolunuzdaki bir atardamar ve toplardamarın cilt altında birleştirilmesiyle oluşturulur. Atardamar ve toplardamar birleştirildiğinde toplardamardaki basınç artar ve bu damar duvarı kalınlaşır. Damar duvarı ne kadar kuvvetli olursa hemodiyaliz için kullanılan iğnelerin haftada 3 gün girmesi kolaylaşır. En sık bilekteki ya da dirsekteki damarlar birleştirilir. AV fistüller kullanılan damarın yapısına ve hastanın durumuna göre 15-20 gün ile birkaç ay arasında hemodiyaliz için kullanılabilir hale gelebilir. Fistüller uzun yıllar açık kalabilir ve hemodiyaliz için kullanılabilir.
• AV Greft (Arteriyovenöz Greft): Kolunuzdaki bir atardamar ve toplardamarın cilt altından yapay bir damar ile birbirine birleştirilmesiyle oluşturulur. AV greftler genellikle 2-3 haftada kullanılabilir hale gelir. Hemodiyaliz iğneleri bu yapay damarın içine batırılır. AV greftler AV fistüller kadar uzun ömürlü olmaz; ama iyi bakılan bir greft uzun yıllar kullanılabilir.
• Kateter: Genellikle boyundan ya da köprücük kemiğinin altından büyük damarlar içine takılan kateterler kullanılır. Diyaliz için bu kateterler; AV fistül ya da AV greft yapılana ve iyileşene kadar kullanılır. Ender de olsa; AV fistül ve AV greft için uygun olmayan hastalarda kalıcı kateter denilen kateterler uzun süreli hemodiyaliz için de kullanılabilir.
Ameliyata Hazırlık
Nefroloğunuz ya da diyaliz hekiminiz diyaliz için damar yolu ameliyatı yapılmasını istediğinde sizi bu konuda uzmanlaşmış cerrahlara gönderir. Kollarınızdaki damarların durumu ve sizin genel durumunuz ve varsa önceki ya da diğer hastalıklarınız göz önüne alınarak cerrah hangi ameliyatın size yapılması gerektiğine karar verir. Bunun için doktorunuz sizi muayene eder ve ayrıca damarların durumunu ortaya koymak için “Doppler ultrasonografi” ve “Venografi” adlı görüntüleme tetkikleri kullanılır. Genel Cerrahi uzmanı hangi kolunuzdan ameliyat yapılacağına karar verdikten sonra kolunuzdaki damarları korumak için o kolunuzdan kan aldırmayınız.
Ameliyat
AV fistül ameliyatları bu konuda uzun yıllar deneyimi olan cerrahlar tarafından günübirlik cerrahi ünitesinde yapılmaktadır. Genellikle hastanın gece hastanede yatması gerekmez. AV greft ameliyatı olan hastalar ise genellikle en az bir gece hastanede yatmaktadır. Her iki durumda da hastalar aynı gün ya da bir gece öncesinden hastaneye yatmaktadır.
İyileşme Dönemi
Doktorunuz başka şekilde önermediyse kolunuzu aynı gün eskisi gibi kullanabilirsiniz. Ancak ağır kaldırmaktan kaçınmalısınız. Genellikle AV greft ameliyatı olan hastaların özellikle ilk bir iki gün istirahat sırasında kollarını bir ya da iki yastık üzerinde tutmaları gerekir. Eve gittikten sonra kolunuzda şişlik; kızarıklık ya da uyuşma olursa doktorunuzu arayınız.
AV Fistül ve AV Greft Ameliyatı Sonrasında Yaşantınız
Ameliyatlı kolunuzla ağır kaldırmamalısınız. Kolunuzdaki bir yaralanma aşırı kanamaya neden olabilir. Kolunuzu olası yaralanmalardan korumak için sakınınız. Başka bir nedenle doktora ya da sağlık kuruluşuna gittiğinizde fistül ya da greftli kolunuzdan tansiyon ölçtürmeyin; aynı koldan kan aldırmayın ve aynı koldan sıvı taktırmayın. Bilek ve kol çevresini sıkan takılar ya da sıkı lastikli giysiler kullanmayın. Bunlar fistül ve greft içindeki kan akımını azaltarak tıkanmaya neden olabilir. Kolunuzun üzerine yatmayın.
Hemodiyaliz doktorunuz ya da cerrahınızın size göstereceği gibi AV fistül ve AV greftinizin üzerinde içinden kanın geçtiğine işaret eden bir akım hissi alacaksınız. Her gün bir kere bu hissin olduğunu kontrol edin. Bunu hissetmediğiniz zaman kan akımı durmuş olabilir. Bu durum erken fark edilir ve gerekli müdahale yapılırsa tedavi edilebilir.
Prof. Dr. Gülüm Altaca
Böbrekler kanımızı temizleyen bir filtre gibi görev yapar. Böbreklerin filtre işlevini kaybedip vücudu aşırı sıvı ve toksinlerden arındıramaması durumuna böbrek yetmezliği denilir. Böbrek yetmezliğinde hastanın diyalize girmesi gerekir. Bu da hemodiyaliz ya da periton diyalizi şeklinde yapılabilir. Hemodiyalizde genellikle koldaki bir atardamardan diyaliz makinesine bir plastik tüp aracılığıyla hastanın kanı gönderilir. Diyaliz makinesi yapay bir böbrek gibi çalışır. Başka bir tüpten temizlenmiş kan aynı koldaki bir toplardamara geri verilir. Diyaliz seansları genellikle 3-4 saat sürer ve çoğunlukla haftada 3 kez yapılır.
Hemodiyaliz için Damar Yolu: Diyaliz işlemi için vücuttan alınan ve geri verilen kan miktarı fazla olduğundan; kollarınızda halihazırda bulunan damarlar da bu işlem için ince olduğundan; “hemodiyaliz için damar yolu” dediğimiz yeni ve daha geniş bir damar yoluna gereksinim vardır.
Hemodiyaliz için Damar Yolu Çeşitleri:
• AV Fistül (Arteriyovenöz fistül): Kolunuzdaki bir atardamar ve toplardamarın cilt altında birleştirilmesiyle oluşturulur. Atardamar ve toplardamar birleştirildiğinde toplardamardaki basınç artar ve bu damar duvarı kalınlaşır. Damar duvarı ne kadar kuvvetli olursa hemodiyaliz için kullanılan iğnelerin haftada 3 gün girmesi kolaylaşır. En sık bilekteki ya da dirsekteki damarlar birleştirilir. AV fistüller kullanılan damarın yapısına ve hastanın durumuna göre 15-20 gün ile birkaç ay arasında hemodiyaliz için kullanılabilir hale gelebilir. Fistüller uzun yıllar açık kalabilir ve hemodiyaliz için kullanılabilir.
• AV Greft (Arteriyovenöz Greft): Kolunuzdaki bir atardamar ve toplardamarın cilt altından yapay bir damar ile birbirine birleştirilmesiyle oluşturulur. AV greftler genellikle 2-3 haftada kullanılabilir hale gelir. Hemodiyaliz iğneleri bu yapay damarın içine batırılır. AV greftler AV fistüller kadar uzun ömürlü olmaz; ama iyi bakılan bir greft uzun yıllar kullanılabilir.
• Kateter: Genellikle boyundan ya da köprücük kemiğinin altından büyük damarlar içine takılan kateterler kullanılır. Diyaliz için bu kateterler; AV fistül ya da AV greft yapılana ve iyileşene kadar kullanılır. Ender de olsa; AV fistül ve AV greft için uygun olmayan hastalarda kalıcı kateter denilen kateterler uzun süreli hemodiyaliz için de kullanılabilir.
Ameliyata Hazırlık
Nefroloğunuz ya da diyaliz hekiminiz diyaliz için damar yolu ameliyatı yapılmasını istediğinde sizi bu konuda uzmanlaşmış cerrahlara gönderir. Kollarınızdaki damarların durumu ve sizin genel durumunuz ve varsa önceki ya da diğer hastalıklarınız göz önüne alınarak cerrah hangi ameliyatın size yapılması gerektiğine karar verir. Bunun için doktorunuz sizi muayene eder ve ayrıca damarların durumunu ortaya koymak için “Doppler ultrasonografi” ve “Venografi” adlı görüntüleme tetkikleri kullanılır. Genel Cerrahi uzmanı hangi kolunuzdan ameliyat yapılacağına karar verdikten sonra kolunuzdaki damarları korumak için o kolunuzdan kan aldırmayınız.
Ameliyat
AV fistül ameliyatları bu konuda uzun yıllar deneyimi olan cerrahlar tarafından günübirlik cerrahi ünitesinde yapılmaktadır. Genellikle hastanın gece hastanede yatması gerekmez. AV greft ameliyatı olan hastalar ise genellikle en az bir gece hastanede yatmaktadır. Her iki durumda da hastalar aynı gün ya da bir gece öncesinden hastaneye yatmaktadır.
İyileşme Dönemi
Doktorunuz başka şekilde önermediyse kolunuzu aynı gün eskisi gibi kullanabilirsiniz. Ancak ağır kaldırmaktan kaçınmalısınız. Genellikle AV greft ameliyatı olan hastaların özellikle ilk bir iki gün istirahat sırasında kollarını bir ya da iki yastık üzerinde tutmaları gerekir. Eve gittikten sonra kolunuzda şişlik; kızarıklık ya da uyuşma olursa doktorunuzu arayınız.
AV Fistül ve AV Greft Ameliyatı Sonrasında Yaşantınız
Ameliyatlı kolunuzla ağır kaldırmamalısınız. Kolunuzdaki bir yaralanma aşırı kanamaya neden olabilir. Kolunuzu olası yaralanmalardan korumak için sakınınız. Başka bir nedenle doktora ya da sağlık kuruluşuna gittiğinizde fistül ya da greftli kolunuzdan tansiyon ölçtürmeyin; aynı koldan kan aldırmayın ve aynı koldan sıvı taktırmayın. Bilek ve kol çevresini sıkan takılar ya da sıkı lastikli giysiler kullanmayın. Bunlar fistül ve greft içindeki kan akımını azaltarak tıkanmaya neden olabilir. Kolunuzun üzerine yatmayın.
Hemodiyaliz doktorunuz ya da cerrahınızın size göstereceği gibi AV fistül ve AV greftinizin üzerinde içinden kanın geçtiğine işaret eden bir akım hissi alacaksınız. Her gün bir kere bu hissin olduğunu kontrol edin. Bunu hissetmediğiniz zaman kan akımı durmuş olabilir. Bu durum erken fark edilir ve gerekli müdahale yapılırsa tedavi edilebilir.
Prof. Dr. Gülüm Altaca