Alkol Kullanımında Tanı; Değerlendirme ve Biyokimyasal Belirteçler
Tanı ve Değerlendirme
Alkol kötüye kullanımı ya da bağımlılığı olan hastaların önemli bir çoğunluğu hekime önce ailenin; arkadaşlarının ya da işyerinin baskısı ile gelir. Bu nedenle kişi; içtiği içki miktarını; sıklığını; sürekliliğini; alkolün kendisine yaptığı zararlı etkilerini; işteki ve aile içindeki sorunlarını saklayabilir.
Muayene esnasında hastanın belirgin fiziksel ve nörolojik belirtisi olmayabilir. Hastanın kendisinden ve yakınlarından alınacak bilgilerin yanı sıra iyi bir fizik ve nörolojik muayene yapılması; karaciğer enzimlerine bakılması uygun olur. Hastada amnezik durumlar; bellek bozukluğu; sık düşme ve kafa travması öyküsü varsa kafa grafileri; EEG ve beyin görüntüleme tetkikleri gerekli olabilir.
Ölçme ve Değerlendirme Araçları
Alkol bağımlılarına gerek toplum taramalarında gerekse psikiyatri kliniklerinin dışında erken tanı koymaya yardımcı olması için uygulaması kolay olan bazı değerlendirme testleri geliştirilmiştir.
Bu değerlendirme araçlarından biri toplum taramalarında sık olarak kullanılan CAGE (Cut down; Annoyed; Guilty; Eye opener)’dir (2). Bu tarama testi Türkçe’ye çevrildiğinde; testin ismi; her bir sorunun içindeki anahtar kelimenin seçilmesi ile “KESİ” olmuştur. KESİ testi puanlanırken her bir soru 0 ya da 1 olarak derecelendirilir. Toplam 4 sorudan 2 veya daha fazla puan alanlarda alkol bağımlılığı tanısı çok kuvvetli bir olasılık olarak düşünülmelidir. KESİ; hızla uygulanabilecek ve duyarlılığı yüksek bir tarama testidir (1).
Alkol kullanım bozukluğu ve içmeye bağlı sorunları olan hastalara erken tanı koymaya yardımcı olan bir diğer test ise Dünya Sağlık Örgütü tarafından geliştirilmiş olan AUDIT(Alcohol Use Disorders Identification Test)’tir (1). İçme alışkanlığı; alkol tüketimi ve alkole ilişkin sorunları saptayan 10 maddelik bir ölçektir. Ölçeğin ilk üç sorusu tehlikeli alkol kullanımını; 4.; 5. ve 6. sorular bağımlılık belirtilerini; son dört soru da zararlı alkol kullanımını göstermektedir Ölçek toplam puanı 40 olup populasyon çalışmalarında 8-11 arasında değişen farklı kesme noktaları bulunmakla birlikte önerilen kesme noktası 8’dir. Aynı ölçeğin kendini değerlendirme şekli de bulunmaktadır. Bu test için önerilen kesme noktası alkolden zarar görme düzeyini belirler (3).
Bir diğer test ise Michigan Alkolizm Tarama Testi (MATT)’dir. 25 sorudan oluşan bu testin uygulaması KESİ’ye göre biraz daha fazla zaman almakla birlikte özellikle kadınlarda ve yaşlılarda alkol sorunlarını saptamada daha güvenilir sonuçlar vermektedir.
Alkol Bağımlılığında Biyokimyasal Belirteçler
Aşırı alkol kullanımını gösteren “biyokimyasal belirteçler” alkol bağımlılığının yaygınlığının taranması; tedavisi; önlenmesi ve alkol kullanımına bağlı diğer medikal hastalıkların saptanmasında önemli bir yere sahiptirler. Bazı ülkelerde bu belirteçler iş alanlarında ağır içicilerin saptanmasında kullanılmaktadırlar. Bu amaçların yerine gelmesi için biyokimyasal belirteçlerin bazı karakteristik özellikleri olmalıdır. Bu özellikler; güvenirlik; geçerlilik; sabitlik; maliyet; pratik uygulama; kabul edilirlik; taşınabilirliktir. Ne yazık ki bugüne kadar bu özelliklerin tümünü taşıyan tek bir belirteç bulunamamıştır. Klasik belirteçler düşük-orta derece duyarlılık; sık yalancı pozitiflik ve kullanılan alkol miktarı ile zayıf özgüllük ilişkisi gösterirler.
Sıklıkla kullanılan testler; gamma glutamil transferaz; alanin amino transferaz; aspartat amino transferaz; ortalama eritrosit hacmi ve en yeni belirteç olan “carbohydrate deficient transferrin”dir.
Kaynaklar
(1) Uluğ B. Psikoaktif madde kullanımına bağlı ruhsal bozukluklar. Öztürk O; Uluşahin A; eds. Ruh Sağlığı ve Bozuklukları(içinde). Ankara; 2008. sf. 703.
(2) Mayfield DG; McLeod G; Hall P. The CAGE Questionnaire: Validation of a new alcoholism screening instrument. Am J Psychiatry. 1974; 131: 1121-1123;
(3) Yapıcı A; Alkol Bağımlılığında depresyon ve anksiyetenin yeti yitimi ve yaşam kalitesine etkisi [Tez]. İstanbul: Bakırköy Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi; 2006.
Alkol kötüye kullanımı ya da bağımlılığı olan hastaların önemli bir çoğunluğu hekime önce ailenin; arkadaşlarının ya da işyerinin baskısı ile gelir. Bu nedenle kişi; içtiği içki miktarını; sıklığını; sürekliliğini; alkolün kendisine yaptığı zararlı etkilerini; işteki ve aile içindeki sorunlarını saklayabilir.
Muayene esnasında hastanın belirgin fiziksel ve nörolojik belirtisi olmayabilir. Hastanın kendisinden ve yakınlarından alınacak bilgilerin yanı sıra iyi bir fizik ve nörolojik muayene yapılması; karaciğer enzimlerine bakılması uygun olur. Hastada amnezik durumlar; bellek bozukluğu; sık düşme ve kafa travması öyküsü varsa kafa grafileri; EEG ve beyin görüntüleme tetkikleri gerekli olabilir.
Ölçme ve Değerlendirme Araçları
Alkol bağımlılarına gerek toplum taramalarında gerekse psikiyatri kliniklerinin dışında erken tanı koymaya yardımcı olması için uygulaması kolay olan bazı değerlendirme testleri geliştirilmiştir.
Bu değerlendirme araçlarından biri toplum taramalarında sık olarak kullanılan CAGE (Cut down; Annoyed; Guilty; Eye opener)’dir (2). Bu tarama testi Türkçe’ye çevrildiğinde; testin ismi; her bir sorunun içindeki anahtar kelimenin seçilmesi ile “KESİ” olmuştur. KESİ testi puanlanırken her bir soru 0 ya da 1 olarak derecelendirilir. Toplam 4 sorudan 2 veya daha fazla puan alanlarda alkol bağımlılığı tanısı çok kuvvetli bir olasılık olarak düşünülmelidir. KESİ; hızla uygulanabilecek ve duyarlılığı yüksek bir tarama testidir (1).
Alkol kullanım bozukluğu ve içmeye bağlı sorunları olan hastalara erken tanı koymaya yardımcı olan bir diğer test ise Dünya Sağlık Örgütü tarafından geliştirilmiş olan AUDIT(Alcohol Use Disorders Identification Test)’tir (1). İçme alışkanlığı; alkol tüketimi ve alkole ilişkin sorunları saptayan 10 maddelik bir ölçektir. Ölçeğin ilk üç sorusu tehlikeli alkol kullanımını; 4.; 5. ve 6. sorular bağımlılık belirtilerini; son dört soru da zararlı alkol kullanımını göstermektedir Ölçek toplam puanı 40 olup populasyon çalışmalarında 8-11 arasında değişen farklı kesme noktaları bulunmakla birlikte önerilen kesme noktası 8’dir. Aynı ölçeğin kendini değerlendirme şekli de bulunmaktadır. Bu test için önerilen kesme noktası alkolden zarar görme düzeyini belirler (3).
Bir diğer test ise Michigan Alkolizm Tarama Testi (MATT)’dir. 25 sorudan oluşan bu testin uygulaması KESİ’ye göre biraz daha fazla zaman almakla birlikte özellikle kadınlarda ve yaşlılarda alkol sorunlarını saptamada daha güvenilir sonuçlar vermektedir.
Alkol Bağımlılığında Biyokimyasal Belirteçler
Aşırı alkol kullanımını gösteren “biyokimyasal belirteçler” alkol bağımlılığının yaygınlığının taranması; tedavisi; önlenmesi ve alkol kullanımına bağlı diğer medikal hastalıkların saptanmasında önemli bir yere sahiptirler. Bazı ülkelerde bu belirteçler iş alanlarında ağır içicilerin saptanmasında kullanılmaktadırlar. Bu amaçların yerine gelmesi için biyokimyasal belirteçlerin bazı karakteristik özellikleri olmalıdır. Bu özellikler; güvenirlik; geçerlilik; sabitlik; maliyet; pratik uygulama; kabul edilirlik; taşınabilirliktir. Ne yazık ki bugüne kadar bu özelliklerin tümünü taşıyan tek bir belirteç bulunamamıştır. Klasik belirteçler düşük-orta derece duyarlılık; sık yalancı pozitiflik ve kullanılan alkol miktarı ile zayıf özgüllük ilişkisi gösterirler.
Sıklıkla kullanılan testler; gamma glutamil transferaz; alanin amino transferaz; aspartat amino transferaz; ortalama eritrosit hacmi ve en yeni belirteç olan “carbohydrate deficient transferrin”dir.
Kaynaklar
(1) Uluğ B. Psikoaktif madde kullanımına bağlı ruhsal bozukluklar. Öztürk O; Uluşahin A; eds. Ruh Sağlığı ve Bozuklukları(içinde). Ankara; 2008. sf. 703.
(2) Mayfield DG; McLeod G; Hall P. The CAGE Questionnaire: Validation of a new alcoholism screening instrument. Am J Psychiatry. 1974; 131: 1121-1123;
(3) Yapıcı A; Alkol Bağımlılığında depresyon ve anksiyetenin yeti yitimi ve yaşam kalitesine etkisi [Tez]. İstanbul: Bakırköy Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi; 2006.