Laktoz İntoleransı-Laktoz Duyarlılığı
Laktoz Intoleransı nedir?
Karbonhidratların vücutta kullanılabilmeleri için önce sindirilmeleri; emilmeleri ve metabolize olmaları gerekmektedir. Besinlerle alınan karbonhidratlar ince barsaklarda bulunan disakkaridaz enzimleri tarafından hidrolize edilerek monosakkaritlere ayrıştırılırlar. Karbonhidratları laktoz; sakkaroz ve maltoz olarak sınıflandırabiliriz. Laktoz; sakkaroz ve maltoz vücuda alındıktan sonra barsakhücreleri üzerinde bulunan ilgili enzimler aracılığı ile monosakkaritlere ayrılırlar.
Laktoz (sütşekeri) è laktaz enzimi ile è galaktaz+glikoz;
Sakkaroz(şeker ) è sakkaraz enzimi ile è fruktoz+glikoz;
Maltoz(tahıl ve k.baklagil) è maltaz enzimi ile è glikoz+glikoza
dönüşür.
Normalde ince barsak hücreleri üzerinde bulunan laktaz enzimi laktoz’u yani süt şekerini parçalar ve glikoz olarak kana emilimini sağlar. Laktaz enziminin yetersizliği yada eksikliğinde bu sistem çalışmaz; laktoz emilemeden hızla kalın barsağa ulaşır. Emilemeyen laktoz ince barsağa su çeker ve ishale yol açar. Laktaz eksikliği olankişilerde laktozun % 75 e kadar olan kısmı kalın barsağa ulaşır. Kalın barsaktalaktoz bakteriler tarafından yağ asitlerine ve hidrojen gazına çevrilir bu da gazve şişkinliğe yol açar.
Süt şekeri olarak adlandırdığımız laktoz’un barsakta bulunan “laktaz” enzimi tarafından “galaktoz”ve “glikoz”a ayrıştırılması gerekmektedir. Bireylerde laktoz içeren gıdalara karşı olan hassasiyet; başka bir deyişle laktoz içeren gıdalar tüketilince ortaya çıkan rahatsızlık “laktoz intoleransı" olarak adlandırılır. Belirtileri süt ve süt ürünlerinin alınmasından sonra oluşan ishal; karın ağrısı; şişkinlik ve gazdır. Adölesanlarda kusmaya dayol açabilir. Türkiye’de görülme sıklığının % 50 nin üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde bu oran % 7-20 ; Afrikalılarda % 65-75; İspanyollarda % 50olarak bildirilmektedir.
Laktaz eksikliği sıklıkla genetik olarak laktaz miktarının az olmasıdır. Ancak süt ürünlerine karşı duyarlılığın her zaman laktaz eksikliğinin sonucu ortaya çıktığı düşünülmemelidir.
Hangi yaşlarda görülür? Genellikle 5 yaş üzeri çocuklar ve erişkinlerde görülmektedir. Daha küçük çocuklarda bulunan laktaz eksikliğinin altında yatan neden başka ince barsak hastalığına bağlı rahatsızlıklar olarak düşünülebilir.
Laktoz intoleransı şüpheniz varsa kendinizi nasıl test edebilirsiniz? Sizde laktoz intoleransı olabileceğini düşünüyorsanız iki hafta boyunca süt ve süt ürünlerini diyetinizden çıkarın. Belirtiler ortada kalktıysa laktoza intoleransınız olabilir. Intoleransınızın hangi düzeyde olduğunu öğrenmek ve tedavisi hakkında bilgi için doktorunuzla görüşebilirsiniz.
Laktoz intoleransı teşhisinde kullanılan testler? Laktoz emilim testi: Şeker yükleme testine benzer. Ağızdan laktoz alımını takiben kan şeker düzeylerinin 0; 60 ve 120 dakikalarda ölçümleri alınır. Kan şekerinde 20 mg/dl den daha az yükselme teşhis koymada önemli bir veridir. Şeker hastalığı olan kişilerde yanlış şüpheli sonuçlar verebilir. Mide boşalmasının hızlı olduğu durumlarda kan şekeri göreceli olarak yüksek ve mide boşalmasının yavaş olduğu durumlarda düşük olabilir.
Laktoz nefes hidrojen testi: Basit ve tanı değeri emilim testine göre daha yüksektir. Ancak Türkiye’de yaygın olarak uygulanmamaktadır.
Normal nefes hidrojen testi: Laktoz intoleransı düşündüren belirtileri olan hastaların önemli bir kısmının nefes hidrojen testi normaldir.
Laktoz intoleransı diyet tedavisi
İyi bir kalsiyum kaynağı olan süt ve süt ürünlerinin diyetten çıkarılması ile laktoz intoleransı olan bireylerin diğer vitaminler ve minerallerden ve özellikle de kalsiyum yönünden desteklenmesi gerekir. Diyet enerji; protein; vitamin ve mineraller açısından dengeli olmalıdır. Laktozun bütünüyle kısıtlanması kısa bir süre sadece tanıdan emin olmak için gerekebilir. Hastaların bir kısmı kademeli olarak artırılan laktozalımını tolere edebildiklerinde az miktarlarda laktoz diyete eklenebilir.
Kalsiyum ve Vitamin D alımının sürdürülmesi gerekir. Süt ve süt ürünlerinin kısıtlanması kalsiyum alımının azalmasına; osteoporoz ve kırık riskinin artmasına yol açar. Adölesan dönem ve genç yetişkinler için önerilen1200-1500 mg günlük kalsiyum ihtiyacı sağlanmalıdır. Erişkinlerde doz cinsiyet ve menopoza uygun olarak ayarlanmalıdır. Kalsiyumun emilimi için gerekli olan D vitamini için gün ışığından yararlanılabilir.
Diyet tedavisinde ilk planda yapılması gerekenlerden biri de etiket kontrolü eğitimi vermektir. Bu konuda verilecek eğitim bireyin doğru ürünü seçmesi konusunda önemli bir temel olacaktır. Etiketler mutlaka kontrole dilmelidir; Besin etiketi üzerinde yer alan içindekiler listesini mutlaka gözden geçirilmeli içinde laktoz; süt ürünü;whey protein; süt tozu yazılı ürünler satın alınmamalıdır.
Diyetteki laktoz alımını azaltmak; Beslenme tedavisinde laktoz içeren besinler yani süt ve süt içeren besinler diyetten çıkarılır. Bu besinler süt; krem peynir; tereyağ;margarin; krema; çikolata; süt soslu besinler; bisküvi; sütlü ekmek;kurabiye; pasta; kek ve hazır pudinglerdir. Laktoz yüksek oranda süt; sütürünleri ve dondurmada bulunur. Peynirde laktoz oranı daha düşüktür. Yoğurtta beta galaktozidaz olduğu için birçok laktoz intoleransı olan kişi tarafından rahatça tüketilebilir.
Enerji; protein ve kalsiyum alımını sürdürmek için alternatif besin kaynakları kullanılır. Laktozsuz süt; soya sütü; kalsiyumla zenginleştirilmiş soya sütü; keçi sütü; soya sütü ile hazırlanmış peynir ve yoğurt; düşük laktoz içeren peynirler gibi (örneğin; eskipeynir). Peynir yapıldığında pıhtılaşan ( koagüle olan ) kısım sütün whey proteinlerinden ayrılır. Laktozun çoğu whey (peynir altı suyu) içinde bulunur. Eski peynirler uzun süre bekletilmiş peynirler; örneğin isviçre peyniri; çedar; parmesan gibi; işlenme ve bekleme sonucu laktoz içeriğinin çoğunu kaybeder. Laktozun büyük bir kısmı whey ile beraber gider.
Laktoza duyarlı olsanız dahi her gün diyetinizde; kalsiyumdan zengin besinlere yer verilmelidir. Süt ürünleri dışında diğer kalsiyum kaynakları kullanılabilir; et; balık; yumurta; badem; soya fasulyesi; koyu yeşil yapraklı sebzeler (brokoli; ıspanak; semizotu) ; pirinç; makarna; tahıllar; kurubaklagiller ve kalsiyumdan zenginleştirilmiş ürünler diyete eklenebilir.
Kalsiyum düzeyini dengede tutmak için neler yapılabilir?
Laktozu azaltılmış yada laktozsuz diyetin en önemli problemi yetersiz kalsiyum alımıdır. Kalsiyumdan zengin bir diyetle bu durum önlenebilir. Ektelaktoz oranı düşük bazı kalsiyum kaynakları yer almaktadır.
Besinler Kalsiyum(mg) Laktoz (gm)
Balık (Sardunya) 90 gm 270 0
Balık (Somon) 90 gm 205 0
Soya sütü 200 cc 200 0
Brokoli 1 bardak çiğ 90 0
Porakal 1 orta boy 50 0
Ton balığı 90 gm 10 0
Koyu yeşil yapraklı sebzeler 100gm 20 0
Yoğurt 200 gm 415 5
İsviçre peyniri 30 gm 270 1
Laktoz intoleransının düzeyine göre laktozdan zengin besinleri daha küçük daha sık porsiyonlar halinde yiyebilirsiniz. Örneğin bir kerede bir bardak süt içmek yerine; yarım bardak sütü gün boyunca birkaç kerede içebilirsiniz. Laktoz intolerans düzeyi bireylere göre farklılık gösterdiğinden hangi besinleri tolare edebileceği bireyin kullanımı ile ortaya çıkacaktır.
Doktorunuz önerirse laktaz enzimi ilavesi yapılabilir. Yakınızda bulunan bir diyet uzmanına danışarak uygun bir diyet hazırlamasını isteyebilirsiniz.
Canan Doğan
Beslenme ve Diyet Uzmanı
Karbonhidratların vücutta kullanılabilmeleri için önce sindirilmeleri; emilmeleri ve metabolize olmaları gerekmektedir. Besinlerle alınan karbonhidratlar ince barsaklarda bulunan disakkaridaz enzimleri tarafından hidrolize edilerek monosakkaritlere ayrıştırılırlar. Karbonhidratları laktoz; sakkaroz ve maltoz olarak sınıflandırabiliriz. Laktoz; sakkaroz ve maltoz vücuda alındıktan sonra barsakhücreleri üzerinde bulunan ilgili enzimler aracılığı ile monosakkaritlere ayrılırlar.
Laktoz (sütşekeri) è laktaz enzimi ile è galaktaz+glikoz;
Sakkaroz(şeker ) è sakkaraz enzimi ile è fruktoz+glikoz;
Maltoz(tahıl ve k.baklagil) è maltaz enzimi ile è glikoz+glikoza
dönüşür.
Normalde ince barsak hücreleri üzerinde bulunan laktaz enzimi laktoz’u yani süt şekerini parçalar ve glikoz olarak kana emilimini sağlar. Laktaz enziminin yetersizliği yada eksikliğinde bu sistem çalışmaz; laktoz emilemeden hızla kalın barsağa ulaşır. Emilemeyen laktoz ince barsağa su çeker ve ishale yol açar. Laktaz eksikliği olankişilerde laktozun % 75 e kadar olan kısmı kalın barsağa ulaşır. Kalın barsaktalaktoz bakteriler tarafından yağ asitlerine ve hidrojen gazına çevrilir bu da gazve şişkinliğe yol açar.
Süt şekeri olarak adlandırdığımız laktoz’un barsakta bulunan “laktaz” enzimi tarafından “galaktoz”ve “glikoz”a ayrıştırılması gerekmektedir. Bireylerde laktoz içeren gıdalara karşı olan hassasiyet; başka bir deyişle laktoz içeren gıdalar tüketilince ortaya çıkan rahatsızlık “laktoz intoleransı" olarak adlandırılır. Belirtileri süt ve süt ürünlerinin alınmasından sonra oluşan ishal; karın ağrısı; şişkinlik ve gazdır. Adölesanlarda kusmaya dayol açabilir. Türkiye’de görülme sıklığının % 50 nin üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde bu oran % 7-20 ; Afrikalılarda % 65-75; İspanyollarda % 50olarak bildirilmektedir.
Laktaz eksikliği sıklıkla genetik olarak laktaz miktarının az olmasıdır. Ancak süt ürünlerine karşı duyarlılığın her zaman laktaz eksikliğinin sonucu ortaya çıktığı düşünülmemelidir.
Hangi yaşlarda görülür? Genellikle 5 yaş üzeri çocuklar ve erişkinlerde görülmektedir. Daha küçük çocuklarda bulunan laktaz eksikliğinin altında yatan neden başka ince barsak hastalığına bağlı rahatsızlıklar olarak düşünülebilir.
Laktoz intoleransı şüpheniz varsa kendinizi nasıl test edebilirsiniz? Sizde laktoz intoleransı olabileceğini düşünüyorsanız iki hafta boyunca süt ve süt ürünlerini diyetinizden çıkarın. Belirtiler ortada kalktıysa laktoza intoleransınız olabilir. Intoleransınızın hangi düzeyde olduğunu öğrenmek ve tedavisi hakkında bilgi için doktorunuzla görüşebilirsiniz.
Laktoz intoleransı teşhisinde kullanılan testler? Laktoz emilim testi: Şeker yükleme testine benzer. Ağızdan laktoz alımını takiben kan şeker düzeylerinin 0; 60 ve 120 dakikalarda ölçümleri alınır. Kan şekerinde 20 mg/dl den daha az yükselme teşhis koymada önemli bir veridir. Şeker hastalığı olan kişilerde yanlış şüpheli sonuçlar verebilir. Mide boşalmasının hızlı olduğu durumlarda kan şekeri göreceli olarak yüksek ve mide boşalmasının yavaş olduğu durumlarda düşük olabilir.
Laktoz nefes hidrojen testi: Basit ve tanı değeri emilim testine göre daha yüksektir. Ancak Türkiye’de yaygın olarak uygulanmamaktadır.
Normal nefes hidrojen testi: Laktoz intoleransı düşündüren belirtileri olan hastaların önemli bir kısmının nefes hidrojen testi normaldir.
Laktoz intoleransı diyet tedavisi
İyi bir kalsiyum kaynağı olan süt ve süt ürünlerinin diyetten çıkarılması ile laktoz intoleransı olan bireylerin diğer vitaminler ve minerallerden ve özellikle de kalsiyum yönünden desteklenmesi gerekir. Diyet enerji; protein; vitamin ve mineraller açısından dengeli olmalıdır. Laktozun bütünüyle kısıtlanması kısa bir süre sadece tanıdan emin olmak için gerekebilir. Hastaların bir kısmı kademeli olarak artırılan laktozalımını tolere edebildiklerinde az miktarlarda laktoz diyete eklenebilir.
Kalsiyum ve Vitamin D alımının sürdürülmesi gerekir. Süt ve süt ürünlerinin kısıtlanması kalsiyum alımının azalmasına; osteoporoz ve kırık riskinin artmasına yol açar. Adölesan dönem ve genç yetişkinler için önerilen1200-1500 mg günlük kalsiyum ihtiyacı sağlanmalıdır. Erişkinlerde doz cinsiyet ve menopoza uygun olarak ayarlanmalıdır. Kalsiyumun emilimi için gerekli olan D vitamini için gün ışığından yararlanılabilir.
Diyet tedavisinde ilk planda yapılması gerekenlerden biri de etiket kontrolü eğitimi vermektir. Bu konuda verilecek eğitim bireyin doğru ürünü seçmesi konusunda önemli bir temel olacaktır. Etiketler mutlaka kontrole dilmelidir; Besin etiketi üzerinde yer alan içindekiler listesini mutlaka gözden geçirilmeli içinde laktoz; süt ürünü;whey protein; süt tozu yazılı ürünler satın alınmamalıdır.
Diyetteki laktoz alımını azaltmak; Beslenme tedavisinde laktoz içeren besinler yani süt ve süt içeren besinler diyetten çıkarılır. Bu besinler süt; krem peynir; tereyağ;margarin; krema; çikolata; süt soslu besinler; bisküvi; sütlü ekmek;kurabiye; pasta; kek ve hazır pudinglerdir. Laktoz yüksek oranda süt; sütürünleri ve dondurmada bulunur. Peynirde laktoz oranı daha düşüktür. Yoğurtta beta galaktozidaz olduğu için birçok laktoz intoleransı olan kişi tarafından rahatça tüketilebilir.
Enerji; protein ve kalsiyum alımını sürdürmek için alternatif besin kaynakları kullanılır. Laktozsuz süt; soya sütü; kalsiyumla zenginleştirilmiş soya sütü; keçi sütü; soya sütü ile hazırlanmış peynir ve yoğurt; düşük laktoz içeren peynirler gibi (örneğin; eskipeynir). Peynir yapıldığında pıhtılaşan ( koagüle olan ) kısım sütün whey proteinlerinden ayrılır. Laktozun çoğu whey (peynir altı suyu) içinde bulunur. Eski peynirler uzun süre bekletilmiş peynirler; örneğin isviçre peyniri; çedar; parmesan gibi; işlenme ve bekleme sonucu laktoz içeriğinin çoğunu kaybeder. Laktozun büyük bir kısmı whey ile beraber gider.
Laktoza duyarlı olsanız dahi her gün diyetinizde; kalsiyumdan zengin besinlere yer verilmelidir. Süt ürünleri dışında diğer kalsiyum kaynakları kullanılabilir; et; balık; yumurta; badem; soya fasulyesi; koyu yeşil yapraklı sebzeler (brokoli; ıspanak; semizotu) ; pirinç; makarna; tahıllar; kurubaklagiller ve kalsiyumdan zenginleştirilmiş ürünler diyete eklenebilir.
Kalsiyum düzeyini dengede tutmak için neler yapılabilir?
Laktozu azaltılmış yada laktozsuz diyetin en önemli problemi yetersiz kalsiyum alımıdır. Kalsiyumdan zengin bir diyetle bu durum önlenebilir. Ektelaktoz oranı düşük bazı kalsiyum kaynakları yer almaktadır.
Besinler Kalsiyum(mg) Laktoz (gm)
Balık (Sardunya) 90 gm 270 0
Balık (Somon) 90 gm 205 0
Soya sütü 200 cc 200 0
Brokoli 1 bardak çiğ 90 0
Porakal 1 orta boy 50 0
Ton balığı 90 gm 10 0
Koyu yeşil yapraklı sebzeler 100gm 20 0
Yoğurt 200 gm 415 5
İsviçre peyniri 30 gm 270 1
Laktoz intoleransının düzeyine göre laktozdan zengin besinleri daha küçük daha sık porsiyonlar halinde yiyebilirsiniz. Örneğin bir kerede bir bardak süt içmek yerine; yarım bardak sütü gün boyunca birkaç kerede içebilirsiniz. Laktoz intolerans düzeyi bireylere göre farklılık gösterdiğinden hangi besinleri tolare edebileceği bireyin kullanımı ile ortaya çıkacaktır.
Doktorunuz önerirse laktaz enzimi ilavesi yapılabilir. Yakınızda bulunan bir diyet uzmanına danışarak uygun bir diyet hazırlamasını isteyebilirsiniz.
Canan Doğan
Beslenme ve Diyet Uzmanı