Tükenme ve Tükenmişlik Duygusu
TÜKENME VE TÜKENMİŞLİK
Tükenme; duygusal olarak zorlayıcı olan durumlara uzun süre maruz kalmaktan kaynaklanan bedensel; duygusal ve mental bir bitkinlik hali olarak tanımlanmaktadır. Daha çok hizmet alanla yüz yüze ilişki gerektiren meslek gruplarında görülen bir olgu olan tükenmişlik; duygusal bitkinlik (enerji azlığı ve kişinin duygusal kaynaklarının bittiği hissi); insanlara karşı duyarsızlık (hizmet verilen kişileri insanlardan çok nesneler olarak görme); ilişkilerde sorunlar; işe bağlılıkta ve iş başarısında azalma; yaratıcılığın azalması; engellenmişlik gibi belirtilerle kendini gösteren bir tür stres sendromu olarak da tanımlanmaktadır.
Kişisel kaynakların sona dayandığı; sürekli ümitsizlik ve negativizmin baskın olduğu enerjinin tükenişi durumunu ifade eden tükenmişlik hissi yaşamın değişik evrelerinde ortaya çıkabilir.
Kronik yorgunluk; güçsüzlük; enerji kaybı; baş ağrıları; bulantı; kramplar; bel ağrısı; uyku bozuklukları gibi fiziksel; depresif duygulanım; mutsuzluk; umutsuzluk; kendini desteksiz ve güvensiz hissetme; kızgınlık; öfke; evde gerginliğin artışı; huzursuzluk; gibi negatif duygulanımlarda artış; nezaket; saygı ve dostluk gibi olumlu duygulanımlarda azalma gibi duygusal; doyumsuzluk; kendine; işine ve genel olarak yaşama karşı olumsuz tutumlar; planlamada; öncelikleri belirlemede ve karar vermede güçlük; dikkati toplamada sorunlar gibi zihinsel tükenmişlik belirtilerini içerir.
Yapılan araştırmalar; tükenmişliğin en fazla hekimler; hemşireler sosyal hizmet uzmanları; psikologlar; fizyoterapistler gibi sağlık çalışanları; öğretmenler; polisler ve çeşitli iş yerlerinde müşteri hizmetleri veren kişilerde görüldüğünü ortaya koymuştur. Çünkü; bu meslek grupları; sürekli bir “yerine getirme-başarma” baskısı altında; yoğun ve talepkar bire-bir temas ve etkileşim gerektirmektedirler.
İş yaşamında; mükemmeliyetçilik; başlangıç ve bitişi belli olmayan işlerle uğraşmak; fazla iş yükü; yapabileceğimizi zannettiğimiz; ancak fiziksel koşullar vb. nedenlerle yapma olanağımızın olmadığı işlerin altına girmek; kendini feda etme; konuşulmayan duygular; uykusuzluk; yorgunluk; baş ağrıları; sırt ağrıları; dayak yemiş gibi hissetme; yüksek tansiyon gibi sağlık sorunları gibibireysel faktörler tükenmişlik yaşanmasına neden olabilmektedir.
Tükenmişlik sendromunun ortaya çıkmasına zemin hazırlayan işle ilgili stres kaynakları arasında; iş yükünün ağır olması; uzun çalışma saatleri; yardım bekleyen kişilerin beklentilerine karşılık verme baskısı; travmatik yaşantıları dinleme zorunluluğu; kısa sürede bitirilmesi gereken işler; önceliği aynı olan çok sayıda işin aynı anda planlanması ve yapılması gerekliliği; görevini yerine getirebilmek için duygularını kontrol altında tutma zorunluluğu; personel; malzeme ve bütçe kısıtlılıkları; yaptığı işi kontrol etme ya da etkileme duygusundan yoksun olma; çalışanlar arasında destek ve sosyal ilişkilerin olmaması sayılabilir.
Tükenmişlik; coşku evresi (Enthusiasm) (kişide coşku; şevk ve yüksek düzeyde enerjinin olduğu); durağanlaşma evresi (Stagnation) (coşku evresindeki enerji; çalışma ve insanlara yardım etme arzusunun yitirilmeye başlandığı); engellenme evresi (Frustration) (insanlara istediği gibi yardım edemediğinin görüldüğü) ve umursamazlık evresi (Apaty) (sorunlardan ve sonunda hizmet vermekten kaçınma; yaptığı iş ile olan duygusal bağını kaybetme) olmak üzere dört evreden oluşmaktadır.
Tükenmeyle Başetme Yolları
Bireysel Düzeyde Yapılabilecekler: Bireylerin iş dışındaki yaşamlarında bazı değişiklikler; örn.; hobiler edinme; sosyal ilişkileri geliştirme; tatil ve dinlenme için zaman ayırma gibi; yapmaları; duygularını ve zorluklarını paylaşmaları ve gerektiğinde yardım istemeleri.
Aile Düzeyinde Yapılabilecekler: Ailenin destek ve sevgi göstermeye çalışması; aile içinde yaşanan sorunların ele alınması ve çözümler geliştirilmeye çalışılması.
İş Arkadaşları Düzeyinde Yapılabilecekler: Aynı iş yerinde çalışanların zaman zaman iş dışı konularda konuşmaları; birlikte hoşça vakit geçirmeleri; aralarında daha sıcak ve yakın bir ilişkiler kurmaya çalışmaları; birlikte çalışmaktan kaynaklanan sorunların zamanında; sorun kronikleşmeden çözümlenmesi; bu zorluklarını paylaşabilecekleri destekleyici gruplara katılmaları; işte daha kıdemli olanların yenilere adaptif; uygun rol modelleri olmaları.
İş Yeri Yöneticileri Düzeyinde Yapılabilecekler: İş yerinde çalışanlarla ilgili beklentilerin önceden belirlenmesi; onların sorumluluğunda olmayan işlerle ilgili beklentilerin olmaması; çalışanların gereksiz bürokratik işlerden uzak tutulması; gereksinim halinde hizmet içi eğitim olanaklarının sunulması; sürekli aynı işi yapmak yerine rotasyon olanaklarının sunulması; zaman zaman ekip içi sorunların tartışıldığı toplantıların düzenlenmesi; hoşgörülü; esnek; adaletli; katılımcı; anlayışlı; dinleyen ve değer veren bir yönetim anlayışının olması.
Devlet Yönetimi Düzeyinde Yapılabilecekler: İnsana hizmet veren mesleklerde; sistemdeki ödül kaynaklarının arttırılması; uzun çalışma saatlerinin azaltılması; düşük ücret sorunun giderilmesi; tatil ve sosyal aktivite olanaklarının arttırılması; personel yetersizliği sorununa çare bulunması; merkeziyetçi-hiyerarşik yönetim şekillerinden; demokratik; sorumluluk ve yetkilerin paylaşıldığı yönetim biçimlerine yönelinmesi gibi düzenlemeler tükenme sorunun önlenmesi ve giderilmesinde yardımcı olabilir.
Saydam … göstererek yapılacak etkinliğe ilişkin bilgi verin:
Tükenme; duygusal olarak zorlayıcı olan durumlara uzun süre maruz kalmaktan kaynaklanan bedensel; duygusal ve mental bir bitkinlik hali olarak tanımlanmaktadır. Daha çok hizmet alanla yüz yüze ilişki gerektiren meslek gruplarında görülen bir olgu olan tükenmişlik; duygusal bitkinlik (enerji azlığı ve kişinin duygusal kaynaklarının bittiği hissi); insanlara karşı duyarsızlık (hizmet verilen kişileri insanlardan çok nesneler olarak görme); ilişkilerde sorunlar; işe bağlılıkta ve iş başarısında azalma; yaratıcılığın azalması; engellenmişlik gibi belirtilerle kendini gösteren bir tür stres sendromu olarak da tanımlanmaktadır.
Kişisel kaynakların sona dayandığı; sürekli ümitsizlik ve negativizmin baskın olduğu enerjinin tükenişi durumunu ifade eden tükenmişlik hissi yaşamın değişik evrelerinde ortaya çıkabilir.
Kronik yorgunluk; güçsüzlük; enerji kaybı; baş ağrıları; bulantı; kramplar; bel ağrısı; uyku bozuklukları gibi fiziksel; depresif duygulanım; mutsuzluk; umutsuzluk; kendini desteksiz ve güvensiz hissetme; kızgınlık; öfke; evde gerginliğin artışı; huzursuzluk; gibi negatif duygulanımlarda artış; nezaket; saygı ve dostluk gibi olumlu duygulanımlarda azalma gibi duygusal; doyumsuzluk; kendine; işine ve genel olarak yaşama karşı olumsuz tutumlar; planlamada; öncelikleri belirlemede ve karar vermede güçlük; dikkati toplamada sorunlar gibi zihinsel tükenmişlik belirtilerini içerir.
Yapılan araştırmalar; tükenmişliğin en fazla hekimler; hemşireler sosyal hizmet uzmanları; psikologlar; fizyoterapistler gibi sağlık çalışanları; öğretmenler; polisler ve çeşitli iş yerlerinde müşteri hizmetleri veren kişilerde görüldüğünü ortaya koymuştur. Çünkü; bu meslek grupları; sürekli bir “yerine getirme-başarma” baskısı altında; yoğun ve talepkar bire-bir temas ve etkileşim gerektirmektedirler.
İş yaşamında; mükemmeliyetçilik; başlangıç ve bitişi belli olmayan işlerle uğraşmak; fazla iş yükü; yapabileceğimizi zannettiğimiz; ancak fiziksel koşullar vb. nedenlerle yapma olanağımızın olmadığı işlerin altına girmek; kendini feda etme; konuşulmayan duygular; uykusuzluk; yorgunluk; baş ağrıları; sırt ağrıları; dayak yemiş gibi hissetme; yüksek tansiyon gibi sağlık sorunları gibibireysel faktörler tükenmişlik yaşanmasına neden olabilmektedir.
Tükenmişlik sendromunun ortaya çıkmasına zemin hazırlayan işle ilgili stres kaynakları arasında; iş yükünün ağır olması; uzun çalışma saatleri; yardım bekleyen kişilerin beklentilerine karşılık verme baskısı; travmatik yaşantıları dinleme zorunluluğu; kısa sürede bitirilmesi gereken işler; önceliği aynı olan çok sayıda işin aynı anda planlanması ve yapılması gerekliliği; görevini yerine getirebilmek için duygularını kontrol altında tutma zorunluluğu; personel; malzeme ve bütçe kısıtlılıkları; yaptığı işi kontrol etme ya da etkileme duygusundan yoksun olma; çalışanlar arasında destek ve sosyal ilişkilerin olmaması sayılabilir.
Tükenmişlik; coşku evresi (Enthusiasm) (kişide coşku; şevk ve yüksek düzeyde enerjinin olduğu); durağanlaşma evresi (Stagnation) (coşku evresindeki enerji; çalışma ve insanlara yardım etme arzusunun yitirilmeye başlandığı); engellenme evresi (Frustration) (insanlara istediği gibi yardım edemediğinin görüldüğü) ve umursamazlık evresi (Apaty) (sorunlardan ve sonunda hizmet vermekten kaçınma; yaptığı iş ile olan duygusal bağını kaybetme) olmak üzere dört evreden oluşmaktadır.
Tükenmeyle Başetme Yolları
Bireysel Düzeyde Yapılabilecekler: Bireylerin iş dışındaki yaşamlarında bazı değişiklikler; örn.; hobiler edinme; sosyal ilişkileri geliştirme; tatil ve dinlenme için zaman ayırma gibi; yapmaları; duygularını ve zorluklarını paylaşmaları ve gerektiğinde yardım istemeleri.
Aile Düzeyinde Yapılabilecekler: Ailenin destek ve sevgi göstermeye çalışması; aile içinde yaşanan sorunların ele alınması ve çözümler geliştirilmeye çalışılması.
İş Arkadaşları Düzeyinde Yapılabilecekler: Aynı iş yerinde çalışanların zaman zaman iş dışı konularda konuşmaları; birlikte hoşça vakit geçirmeleri; aralarında daha sıcak ve yakın bir ilişkiler kurmaya çalışmaları; birlikte çalışmaktan kaynaklanan sorunların zamanında; sorun kronikleşmeden çözümlenmesi; bu zorluklarını paylaşabilecekleri destekleyici gruplara katılmaları; işte daha kıdemli olanların yenilere adaptif; uygun rol modelleri olmaları.
İş Yeri Yöneticileri Düzeyinde Yapılabilecekler: İş yerinde çalışanlarla ilgili beklentilerin önceden belirlenmesi; onların sorumluluğunda olmayan işlerle ilgili beklentilerin olmaması; çalışanların gereksiz bürokratik işlerden uzak tutulması; gereksinim halinde hizmet içi eğitim olanaklarının sunulması; sürekli aynı işi yapmak yerine rotasyon olanaklarının sunulması; zaman zaman ekip içi sorunların tartışıldığı toplantıların düzenlenmesi; hoşgörülü; esnek; adaletli; katılımcı; anlayışlı; dinleyen ve değer veren bir yönetim anlayışının olması.
Devlet Yönetimi Düzeyinde Yapılabilecekler: İnsana hizmet veren mesleklerde; sistemdeki ödül kaynaklarının arttırılması; uzun çalışma saatlerinin azaltılması; düşük ücret sorunun giderilmesi; tatil ve sosyal aktivite olanaklarının arttırılması; personel yetersizliği sorununa çare bulunması; merkeziyetçi-hiyerarşik yönetim şekillerinden; demokratik; sorumluluk ve yetkilerin paylaşıldığı yönetim biçimlerine yönelinmesi gibi düzenlemeler tükenme sorunun önlenmesi ve giderilmesinde yardımcı olabilir.
Saydam … göstererek yapılacak etkinliğe ilişkin bilgi verin:
- Yaptığım işte önem verdiğim şeyler neler?
- Bu işin benim için en fazla stres yaratan yönleri neler?
- Bu işin benim için en ödüllendirici yönleri neler?
- Stres altında olduğumu nasıl anlarım?
- Çalışma arkadaşlarım stres altında olduğumu nasıl anlarlar?
- Stres altındayken; diğerleri bana nasıl destek olabilir?
- Kendim için neler yapabilirim (stresimi azaltmak için neler yapabilirim?)