Çocuğunuz Okula Gitmek İstemiyorsa Ne Yapmalısınız ?
Okul fobisi nedir ?
Okul fobisi/ okulu reddetme okula gitmek istemeyen çocukları tanımlayan bir terimdir. Okul çağı çocuklarında % 2-5 oranında rastlanmaktadır. Uzmanlar okul fobisi yerine daha geniş kapsamlı olan okulu reddetme terimini kullanmaktadırlar .
Çocuklar neden okulu reddederler ?
* Genellikle okulu reddeden öğrenciler anne-babalarıyla yakın ilişki içinde olan; endişe ve korku yaşayan çocuklardır. Öğrenciler pek çok nedenden ötürü okulla ilgili endişe duyabilirler. Bazen öğrenci servisini kullanmak; sınıfta sesli okuma yapmak; beden eğitimi dersinde giysi değiştirmek gibi okulla ilgili etkinlikler konusunda endişe yaşarlar.
* Bazı çocuklar evle ilgili konular; anne-babadan ayrılık konusunda zorluk yaşarlar. Ayrılık endişesi 18-24 aylarda sık görülen bir durumdur ve bebekler anne-baba ya da bakıcı konumundaki kişilerden ayrılmak istemezler. Ağlayıp; öfke nöbeti geçirerek tepkilerini dışa vururlar. Bu dönemde olağan karşılanması gereken bu tepkiler bazen daha büyük çocuklarda da görülür.
* Toplum ya da ailede yaşanan krizler ( terör olayları; ölüm; yeni bir kardeşin dünyaya gelmesi; boşanma ; maddi sıkıntılar; ev ve okul değişiklikler v.b. ) çocukların endişelenmelerine neden olabilir. Bazı çocuklar okuldayken evde kötü olayların meydana geleceğini düşünebilirler.
* Okul başarısı veya sosyal ilişkiler konusunda sorunlar yaşayan çocuklar okula gitmeyi reddedebilirler. Pek çok çocuk okul ortamında aşağılanma; dışlanma; zorbalık gibi durumlarla karşılaşmaktadırlar.
* Hastalık ya da ameliyat gibi nedenlerden dolayı okula uzun süre ara veren öğrenciler sınıf içi kurallar ; akademik ve sosyal beklentilere uyum sağlamada zorlanabilirler. Bazı çocuklar televizyon izleyerek; oyun oynayarak eğlenceli zaman geçirdikleri için evde kalmayı tercih edebilirler.
* Eğitim kademeleri arasında geçiş yapan çocuk ve ergenler ( örneğin ilköğretimden liseye geçiş yapan öğrenciler ) stres yaşayabilirler. Tüm bu etmenler okulu reddetmenin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Müdahale edilmediği taktirde okul reddetmenin sonuçları ne olur ?
Müdahale edilmediği taktirde kronik okulu reddetme aile içinde huzursuzluğun yanı sıra akademik başarısızlık; okula uyumsuzluk; yetersiz akran ilişkilerinin ortaya çıkmasına neden olur . Yetişkin dönemde yüksek okul ya da iş ortamına uyum sağlayamama; panik ataklar; psikolojik ve psikiyatrik sorunlar yaşanabilir .
Anne-babalar ve öğretmenler neler yapmalı ?
* Okul olgunluğu çocuğun bedensel; duygusal; zihinsel ve sosyal anlamda okulu hazır olması demektir. Anaokulları çocukları ilköğretime hazırlayan kurumlardır. Okul öncesi eğitim kurumlarına gönderilen çocukların ilköğretim döneminde daha kolay uyum sağladıkları gözlemlenmektedir.
* Okulu reddeden çocukların anne-babalarının aşırı koruyucu bir tutum sergiledikleri dikkati çekmektedir. Bu nedenle yetişkinler çocuğun güçlü yönlerini fark etmeli ve ona bu özelliklerini kullanması için destek olmalıdırlar. Anne-babanın en önemli görevlerinden biri de çocuklarına bağımsızlığa ulaşmalarında yardımcı ve yol gösterici olmaktır .
* Anaokuluna ilk kez giden çocuğun ailesi ayrılık sahnesini kısa tutmalı; onu sevdiğini söyleyip okulda mutlu ve güvende olduğunu belirtmeli ve gün sonunda onu gelip alacaklarını belirtmelidir.
* Yeni bir eğitim kurumuna başlayan çocuğa okul açılmadan ortamı tanıtmak ; okul bina; bahçe ve sınıfını göstermek; mümkünse sınıf/ branş öğretmenleri ve arkadaşlarıyla tanışmasının sağlamak uyum sağlamasını kolaylaştırabilir.
* Özellikle lise döneminde okul seçiminde çocuğun görüşü alınmalı; ilgi ve yetenekleri göz önünde bulundurulmalıdır.
* Okul açılmadan önce yapılan alışverişlerde çocuğun da bulunması; gerekli malzemelerin alınmasında öğrenciye seçim yapma hakkının tanınması onun süreç içinde etkin olarak yer almasına neden olacaktır.
* Aile öğrenmenin ve okulun önemli olduğunu çocuğa belirtmelidir. Okulun açılış törenine aile bireylerinin de katılması çocuğu rahatlatabilir.
* Öğrenci baş ve karın ağrısı; mide bulantısı gibi fiziksel rahatsızlıklar nedeniyle okula gitmeyi reddediyorsa; öncelikle çocuk hastalıkları uzmanı tarafından muayene edilmelidir. Eğer okula gitmesini engelleyen tıbbi bir rahatsızlık yoksa; çocuk okula devam etmelidir. Semptomların fiziksel bir rahatsızlık yerine okuldan kaçınmaya bağlı olduğunu gösteren bazı işaretler şunlardır : semptomların sıklıkla okul günlerinde ortaya çıkması; hafta sonları ya da tatil dönemlerinde görülmemesi gibi .
* Anne-baba sabırlı davranmalı; anlayış göstererek çocukla konuşmalı ve okula gitmeyi neden reddettiğini araştırmalıdır. Öğrenci sınav endişesi; arkadaşlarının kendisiyle alay etmesi gibi belirgin bir sorundan söz ediyorsa aile ivedilikle öğretmen ve okul psikologu ile konuşarak sorunu çözebilmek için birlikte uygun bir plan geliştirmelidir.
* Diğer akılcı çözümler örneğin anneden kopmakta zorlanan bir çocuğun diğer aile bireyleri tarafından okula götürülmesi; ya da evde kalmak isteyen çocuğun televizyon izleme; oyun oynama gibi etkinliklerden uzak tutularak; okula gitmenin evde kalmaya göre daha eğlenceli hale getirilmesidir.
* Ancak çocuk aşırı derecede sıkıntılıysa; okula gitmesi için zorlanması gerekiyorsa; aile içinde stres yaratan bir durum varsa veya okula gitmeyi reddetmek alışkanlığa dönüşmüşse anne-baba; öğretmen; okulda görev yapan psikolojik danışman/ uzman pedagogdan yardım almalıdır.
* Öğretmenler destekleyici; sevgi dolu; etkin olarak düzenlenmiş sınıf ortamı yaratarak; ailesinden ayrılmayı istemeyen çocuğu kapıda karşılayarak ; küçük çocuklar için çıkartma ve diğer pekiştireçler kullanarak; daha büyük çocukların ise müdahale planına katılmalarını sağlayarak sorunun çözümüne katkıda bulunabilirler.
* Aile; okul ve uzman işbirliği içinde çalışarak okulu reddetmenin nedenleri araştırılmalı; uygun müdahale planı geliştirilmelidir.
* Acil müdahalede başarı sağlamanın anahtarı şudur : Davranış ne kadar uzun süreli olursa; tedavi de o kadar zordur.
* Tedavi programı okulu reddetmenin nedenlerine göre düzenlenir. Farklı sağaltım yaklaşımları arasında çocuğa sakinleşmesi için yardımcı olmak; sorunlarla başa çıkma ve sosyalleşme becerileri kazandırmak ; aile sorunlarının çözümünde katkıda bulunmak gibi müdahaleler bulunmaktadır.
Pedagog Dr. Melda Alantar
Okul fobisi/ okulu reddetme okula gitmek istemeyen çocukları tanımlayan bir terimdir. Okul çağı çocuklarında % 2-5 oranında rastlanmaktadır. Uzmanlar okul fobisi yerine daha geniş kapsamlı olan okulu reddetme terimini kullanmaktadırlar .
Çocuklar neden okulu reddederler ?
* Genellikle okulu reddeden öğrenciler anne-babalarıyla yakın ilişki içinde olan; endişe ve korku yaşayan çocuklardır. Öğrenciler pek çok nedenden ötürü okulla ilgili endişe duyabilirler. Bazen öğrenci servisini kullanmak; sınıfta sesli okuma yapmak; beden eğitimi dersinde giysi değiştirmek gibi okulla ilgili etkinlikler konusunda endişe yaşarlar.
* Bazı çocuklar evle ilgili konular; anne-babadan ayrılık konusunda zorluk yaşarlar. Ayrılık endişesi 18-24 aylarda sık görülen bir durumdur ve bebekler anne-baba ya da bakıcı konumundaki kişilerden ayrılmak istemezler. Ağlayıp; öfke nöbeti geçirerek tepkilerini dışa vururlar. Bu dönemde olağan karşılanması gereken bu tepkiler bazen daha büyük çocuklarda da görülür.
* Toplum ya da ailede yaşanan krizler ( terör olayları; ölüm; yeni bir kardeşin dünyaya gelmesi; boşanma ; maddi sıkıntılar; ev ve okul değişiklikler v.b. ) çocukların endişelenmelerine neden olabilir. Bazı çocuklar okuldayken evde kötü olayların meydana geleceğini düşünebilirler.
* Okul başarısı veya sosyal ilişkiler konusunda sorunlar yaşayan çocuklar okula gitmeyi reddedebilirler. Pek çok çocuk okul ortamında aşağılanma; dışlanma; zorbalık gibi durumlarla karşılaşmaktadırlar.
* Hastalık ya da ameliyat gibi nedenlerden dolayı okula uzun süre ara veren öğrenciler sınıf içi kurallar ; akademik ve sosyal beklentilere uyum sağlamada zorlanabilirler. Bazı çocuklar televizyon izleyerek; oyun oynayarak eğlenceli zaman geçirdikleri için evde kalmayı tercih edebilirler.
* Eğitim kademeleri arasında geçiş yapan çocuk ve ergenler ( örneğin ilköğretimden liseye geçiş yapan öğrenciler ) stres yaşayabilirler. Tüm bu etmenler okulu reddetmenin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Müdahale edilmediği taktirde okul reddetmenin sonuçları ne olur ?
Müdahale edilmediği taktirde kronik okulu reddetme aile içinde huzursuzluğun yanı sıra akademik başarısızlık; okula uyumsuzluk; yetersiz akran ilişkilerinin ortaya çıkmasına neden olur . Yetişkin dönemde yüksek okul ya da iş ortamına uyum sağlayamama; panik ataklar; psikolojik ve psikiyatrik sorunlar yaşanabilir .
Anne-babalar ve öğretmenler neler yapmalı ?
* Okul olgunluğu çocuğun bedensel; duygusal; zihinsel ve sosyal anlamda okulu hazır olması demektir. Anaokulları çocukları ilköğretime hazırlayan kurumlardır. Okul öncesi eğitim kurumlarına gönderilen çocukların ilköğretim döneminde daha kolay uyum sağladıkları gözlemlenmektedir.
* Okulu reddeden çocukların anne-babalarının aşırı koruyucu bir tutum sergiledikleri dikkati çekmektedir. Bu nedenle yetişkinler çocuğun güçlü yönlerini fark etmeli ve ona bu özelliklerini kullanması için destek olmalıdırlar. Anne-babanın en önemli görevlerinden biri de çocuklarına bağımsızlığa ulaşmalarında yardımcı ve yol gösterici olmaktır .
* Anaokuluna ilk kez giden çocuğun ailesi ayrılık sahnesini kısa tutmalı; onu sevdiğini söyleyip okulda mutlu ve güvende olduğunu belirtmeli ve gün sonunda onu gelip alacaklarını belirtmelidir.
* Yeni bir eğitim kurumuna başlayan çocuğa okul açılmadan ortamı tanıtmak ; okul bina; bahçe ve sınıfını göstermek; mümkünse sınıf/ branş öğretmenleri ve arkadaşlarıyla tanışmasının sağlamak uyum sağlamasını kolaylaştırabilir.
* Özellikle lise döneminde okul seçiminde çocuğun görüşü alınmalı; ilgi ve yetenekleri göz önünde bulundurulmalıdır.
* Okul açılmadan önce yapılan alışverişlerde çocuğun da bulunması; gerekli malzemelerin alınmasında öğrenciye seçim yapma hakkının tanınması onun süreç içinde etkin olarak yer almasına neden olacaktır.
* Aile öğrenmenin ve okulun önemli olduğunu çocuğa belirtmelidir. Okulun açılış törenine aile bireylerinin de katılması çocuğu rahatlatabilir.
* Öğrenci baş ve karın ağrısı; mide bulantısı gibi fiziksel rahatsızlıklar nedeniyle okula gitmeyi reddediyorsa; öncelikle çocuk hastalıkları uzmanı tarafından muayene edilmelidir. Eğer okula gitmesini engelleyen tıbbi bir rahatsızlık yoksa; çocuk okula devam etmelidir. Semptomların fiziksel bir rahatsızlık yerine okuldan kaçınmaya bağlı olduğunu gösteren bazı işaretler şunlardır : semptomların sıklıkla okul günlerinde ortaya çıkması; hafta sonları ya da tatil dönemlerinde görülmemesi gibi .
* Anne-baba sabırlı davranmalı; anlayış göstererek çocukla konuşmalı ve okula gitmeyi neden reddettiğini araştırmalıdır. Öğrenci sınav endişesi; arkadaşlarının kendisiyle alay etmesi gibi belirgin bir sorundan söz ediyorsa aile ivedilikle öğretmen ve okul psikologu ile konuşarak sorunu çözebilmek için birlikte uygun bir plan geliştirmelidir.
* Diğer akılcı çözümler örneğin anneden kopmakta zorlanan bir çocuğun diğer aile bireyleri tarafından okula götürülmesi; ya da evde kalmak isteyen çocuğun televizyon izleme; oyun oynama gibi etkinliklerden uzak tutularak; okula gitmenin evde kalmaya göre daha eğlenceli hale getirilmesidir.
* Ancak çocuk aşırı derecede sıkıntılıysa; okula gitmesi için zorlanması gerekiyorsa; aile içinde stres yaratan bir durum varsa veya okula gitmeyi reddetmek alışkanlığa dönüşmüşse anne-baba; öğretmen; okulda görev yapan psikolojik danışman/ uzman pedagogdan yardım almalıdır.
* Öğretmenler destekleyici; sevgi dolu; etkin olarak düzenlenmiş sınıf ortamı yaratarak; ailesinden ayrılmayı istemeyen çocuğu kapıda karşılayarak ; küçük çocuklar için çıkartma ve diğer pekiştireçler kullanarak; daha büyük çocukların ise müdahale planına katılmalarını sağlayarak sorunun çözümüne katkıda bulunabilirler.
* Aile; okul ve uzman işbirliği içinde çalışarak okulu reddetmenin nedenleri araştırılmalı; uygun müdahale planı geliştirilmelidir.
* Acil müdahalede başarı sağlamanın anahtarı şudur : Davranış ne kadar uzun süreli olursa; tedavi de o kadar zordur.
* Tedavi programı okulu reddetmenin nedenlerine göre düzenlenir. Farklı sağaltım yaklaşımları arasında çocuğa sakinleşmesi için yardımcı olmak; sorunlarla başa çıkma ve sosyalleşme becerileri kazandırmak ; aile sorunlarının çözümünde katkıda bulunmak gibi müdahaleler bulunmaktadır.
Pedagog Dr. Melda Alantar