Bebekler Hatırlar mı? Okul Öncesi Çağındaki Çocuğun Hafızası Nasıldır?
Bebeklerde Hafıza
Bebeklik hafızası ile ilgili ilk soru bebeklerde bir hafıza kapasitesi varmıdır yokmudur sorusudur? Mantıksal olarak düşünldüğünde ve de araştırmalara göre bebeklerde hafıza kapasitesi vardır. Buna örnek olarak bebeklerin daha önce gerçekleşen olaylara alışkın olması; daha önce gördüğü insanları tanıması; saklanmış olan objelere karşı verdiği tepkiler verilebilir.
Fagan tarafından yapılan bir deneye göre 5 aylık bir bebeğe bir kaç saniyeliğine gösterilen bir resmi 2 hafta sonra tanıdığının ipuçlarını vermiştir. (Flavell; Miller; Miller 2002)
Her ne kadar hafıza bebeklikten itibaren etkili ve işlevsel olsada; tüm gücünü kullanmış değildir. Hafıza bebeklik boyunca aylar geçtikçe gelişir.Bu çocuklukta yada yaş olarak daha büyük bebeklerde varolan bilişsel hareket prosesinin bebeklerde bulunmadığının bir kanıtıdır. Büyük çocuklar daha önceki yaşadıkları olayların daha farkında ve bilgilidir. Daha küçük bebekler bilindik şeylere bilinmedik şeylerden daha farklı tepkiler verirler ancak "bunu daha önce görmüştüm" anlamında tepki vermezler. Buda demektir ki tanıma bebeklik süresince değişir peki ya anımsama. Anımsamada da bir takım gelişmeler olur mu? Bebeklerde ilgisini çeken eşyaların saklanması sırasında verdikleri tepkiler incelenmiştir. Örneğin altı değiştirilen 7 aylık Anne adlı bebeğin her altı değiştirildiği sırada yatağın ucuna kadar çıkmaya çalıştığı gözlemlenmiş daha sonra yatağın ucundaki pembe losyon saklanmış ve bebeğin losyonun olduğu yere bakınca şaşkın bir ifade sergilediği gözlemlenmiştir. Bebeğe losyon gösterildiği anda onu almaya çalıştığı saptanmıştır.
Bebeklerin tek tek olaylardan ziyade sıralı işlemleri de hatırladığı araştırmalarla kanıtlanmıştır. Mandler; Bauer ve arkadaşları tarafından yapılan araştırmalara göre 13 aylık bebekler 3 aşamalı olayları; 24 aylık bebekler 5 aşamalı olayları; 30 aylık bebekler 8 aşamalı olayları tekrar edebilmişlerdir. Sadece kısa dönem hafıza değil uzun dönem hafızanın da bulunduğu 21-29 aylık bebeklerde 8 aylık bir zaman periyodundan sonra 3 aşamalı bir olayı hatırladıkları belirlenmiştir.
Bu çalışmalar sırasında bebeklerin hafıza gelişiminin yanından bir yetişkinin
3-4 yaşından önceki olayları hatırlayamaması konusuda gündeme gelmiştir. Buna bebeklik amnezisi denir. Eğer bebekler belirli şeyleri hafızalarında tutabiliyorlarsa neden bu hafıza bir anda yok oluyor. Freud bunu erken yaştaki hafızada tutmanın bilnçsiz olarak tutulması nedeniyle yok olduğu şeklinde açıklamıştır. Freud un teorisini çok az araştırmacı desteklese de daha sonra bebeklik amnezisini açıklamak için tek faktörün incelenmesinin yeterli olmayacağı kabul görmüştür. (Flavell; Miller; Miller 2002)
Okul öncesi Çocuklarda hatırlama
Daha önceki bölümlerde anlatıldığı gibi bebekler basit olayları hatırlayabilir ama okul öncesi çocuklar ise daha kompleks olayları hafızalarına alabilirler. Dil yardımı ile ise tek olayları şifreli hale getirerek ya da düzenli yapılan olaylara bir takım senaryolar kurgulayarak hafızalarına alırlar. (Örneğin Bakkala gitme prosedürü)
2;5 yaşındaki Emily kendi kendine gün boyunca neler yaptığını anlatıyordu. Biz bir bebek satın aldık. Çünkü biz yılbaşı olduğu sanıyorduk.Dükkana gittiğimizde ceketimiz yoktu. Bir oyuncak bebek gördüm ve istedim. Dükkanı gezdikten sonra gittik ve aldık. Artık bebeğim var.(Nelseon;1996)
Bebekler basit şeyleri okul öncesi çocuklar ise daha kompleks şeyleri hatırlayabilirler. Emily nin kendi kendine olan diyoloğu buna örnektir. Otobiyografik hafıza sizin başınıza kısa zaman önce gelen spesifik olayları hatırlama anlamına gelmektedir. Okul öncesi çocukların otobiyografik hafızası ne kadar iyidir? olayları nasıl hatırlar ve gösterirler? Bu yaşla nasıl değişir? Neler bu hafızanın şekillenmesine yardımcı olur? Çocukların hikayeler için olan otobiyografik hafızası oldukça iyidir. Disneyland i gezen 3 ve 4 yaşındaki çocuklar 18 ay sonra bile çok yüksek bir hatırlamaya sahip olmuşlardır. (Flavell; Miller; Miller 2002)
1) Arı; R. 2005; Gelişim ve Öğrenme; Nobel Yayınevi; Ankara
2) Flavell; H. J; Miller; P.; Miller; S. 2002. Cognitive Develeopment; Upper saddle River; New Jersey
3) Friedman; J.;W. 2007. "The Development of Temporal Metamemory";Child Development; Volume 78; number 5; pg 1472-1491
4) Goswami; U. 2004. Childhood Cognitive Develeopment; Blackwell publishing; USA
5) Gövsa; İ. 1998. Çocukta Zihinsel Gelişim; Hayat Kitapevi; İstanbul
6) İnanç; B.; Bilgin; M.; Atıcı; M. 2005. Gelişim Psikolojisi Çocuk ve Ergen Gelişimi; Nobel Yayınevi; Adana
7) Ömeroğlu; E.; Ulutaş; İ. 2007. Çocuk ve Ergen Gelişimi; Morpa Yayınevi; İstanbul
8) Ömeroğlu; E.; Kandır; A. 2005. Bilişsel Gelişim; Morpa Kültür Yayınları; İstanbul
9) Sözen; D. 2005. "Sbst Sözel Bellek Ve Wms Görsel Bellek Testleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi"; İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi; 73-83
10) Sünbül; A.; Arslantaş; S.; Keskinkılıç; G.; Yağız; D. 2004. "İlköğretim Dördüncü Sınıf Fen Bilgisi Derslerinde Uygulanan Bellek Destekleyici
Tekniklerin Öğrenci Erişilerine Etkisi"; XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı; Malatya
11) Topses; G. 2003. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi; Nobel Yayın Dağıtım; Ankara
Bebeklik hafızası ile ilgili ilk soru bebeklerde bir hafıza kapasitesi varmıdır yokmudur sorusudur? Mantıksal olarak düşünldüğünde ve de araştırmalara göre bebeklerde hafıza kapasitesi vardır. Buna örnek olarak bebeklerin daha önce gerçekleşen olaylara alışkın olması; daha önce gördüğü insanları tanıması; saklanmış olan objelere karşı verdiği tepkiler verilebilir.
Fagan tarafından yapılan bir deneye göre 5 aylık bir bebeğe bir kaç saniyeliğine gösterilen bir resmi 2 hafta sonra tanıdığının ipuçlarını vermiştir. (Flavell; Miller; Miller 2002)
Her ne kadar hafıza bebeklikten itibaren etkili ve işlevsel olsada; tüm gücünü kullanmış değildir. Hafıza bebeklik boyunca aylar geçtikçe gelişir.Bu çocuklukta yada yaş olarak daha büyük bebeklerde varolan bilişsel hareket prosesinin bebeklerde bulunmadığının bir kanıtıdır. Büyük çocuklar daha önceki yaşadıkları olayların daha farkında ve bilgilidir. Daha küçük bebekler bilindik şeylere bilinmedik şeylerden daha farklı tepkiler verirler ancak "bunu daha önce görmüştüm" anlamında tepki vermezler. Buda demektir ki tanıma bebeklik süresince değişir peki ya anımsama. Anımsamada da bir takım gelişmeler olur mu? Bebeklerde ilgisini çeken eşyaların saklanması sırasında verdikleri tepkiler incelenmiştir. Örneğin altı değiştirilen 7 aylık Anne adlı bebeğin her altı değiştirildiği sırada yatağın ucuna kadar çıkmaya çalıştığı gözlemlenmiş daha sonra yatağın ucundaki pembe losyon saklanmış ve bebeğin losyonun olduğu yere bakınca şaşkın bir ifade sergilediği gözlemlenmiştir. Bebeğe losyon gösterildiği anda onu almaya çalıştığı saptanmıştır.
Bebeklerin tek tek olaylardan ziyade sıralı işlemleri de hatırladığı araştırmalarla kanıtlanmıştır. Mandler; Bauer ve arkadaşları tarafından yapılan araştırmalara göre 13 aylık bebekler 3 aşamalı olayları; 24 aylık bebekler 5 aşamalı olayları; 30 aylık bebekler 8 aşamalı olayları tekrar edebilmişlerdir. Sadece kısa dönem hafıza değil uzun dönem hafızanın da bulunduğu 21-29 aylık bebeklerde 8 aylık bir zaman periyodundan sonra 3 aşamalı bir olayı hatırladıkları belirlenmiştir.
Bu çalışmalar sırasında bebeklerin hafıza gelişiminin yanından bir yetişkinin
3-4 yaşından önceki olayları hatırlayamaması konusuda gündeme gelmiştir. Buna bebeklik amnezisi denir. Eğer bebekler belirli şeyleri hafızalarında tutabiliyorlarsa neden bu hafıza bir anda yok oluyor. Freud bunu erken yaştaki hafızada tutmanın bilnçsiz olarak tutulması nedeniyle yok olduğu şeklinde açıklamıştır. Freud un teorisini çok az araştırmacı desteklese de daha sonra bebeklik amnezisini açıklamak için tek faktörün incelenmesinin yeterli olmayacağı kabul görmüştür. (Flavell; Miller; Miller 2002)
Okul öncesi Çocuklarda hatırlama
Daha önceki bölümlerde anlatıldığı gibi bebekler basit olayları hatırlayabilir ama okul öncesi çocuklar ise daha kompleks olayları hafızalarına alabilirler. Dil yardımı ile ise tek olayları şifreli hale getirerek ya da düzenli yapılan olaylara bir takım senaryolar kurgulayarak hafızalarına alırlar. (Örneğin Bakkala gitme prosedürü)
2;5 yaşındaki Emily kendi kendine gün boyunca neler yaptığını anlatıyordu. Biz bir bebek satın aldık. Çünkü biz yılbaşı olduğu sanıyorduk.Dükkana gittiğimizde ceketimiz yoktu. Bir oyuncak bebek gördüm ve istedim. Dükkanı gezdikten sonra gittik ve aldık. Artık bebeğim var.(Nelseon;1996)
Bebekler basit şeyleri okul öncesi çocuklar ise daha kompleks şeyleri hatırlayabilirler. Emily nin kendi kendine olan diyoloğu buna örnektir. Otobiyografik hafıza sizin başınıza kısa zaman önce gelen spesifik olayları hatırlama anlamına gelmektedir. Okul öncesi çocukların otobiyografik hafızası ne kadar iyidir? olayları nasıl hatırlar ve gösterirler? Bu yaşla nasıl değişir? Neler bu hafızanın şekillenmesine yardımcı olur? Çocukların hikayeler için olan otobiyografik hafızası oldukça iyidir. Disneyland i gezen 3 ve 4 yaşındaki çocuklar 18 ay sonra bile çok yüksek bir hatırlamaya sahip olmuşlardır. (Flavell; Miller; Miller 2002)
KAYNAKÇA
1) Arı; R. 2005; Gelişim ve Öğrenme; Nobel Yayınevi; Ankara
2) Flavell; H. J; Miller; P.; Miller; S. 2002. Cognitive Develeopment; Upper saddle River; New Jersey
3) Friedman; J.;W. 2007. "The Development of Temporal Metamemory";Child Development; Volume 78; number 5; pg 1472-1491
4) Goswami; U. 2004. Childhood Cognitive Develeopment; Blackwell publishing; USA
5) Gövsa; İ. 1998. Çocukta Zihinsel Gelişim; Hayat Kitapevi; İstanbul
6) İnanç; B.; Bilgin; M.; Atıcı; M. 2005. Gelişim Psikolojisi Çocuk ve Ergen Gelişimi; Nobel Yayınevi; Adana
7) Ömeroğlu; E.; Ulutaş; İ. 2007. Çocuk ve Ergen Gelişimi; Morpa Yayınevi; İstanbul
8) Ömeroğlu; E.; Kandır; A. 2005. Bilişsel Gelişim; Morpa Kültür Yayınları; İstanbul
9) Sözen; D. 2005. "Sbst Sözel Bellek Ve Wms Görsel Bellek Testleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi"; İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi; 73-83
10) Sünbül; A.; Arslantaş; S.; Keskinkılıç; G.; Yağız; D. 2004. "İlköğretim Dördüncü Sınıf Fen Bilgisi Derslerinde Uygulanan Bellek Destekleyici
Tekniklerin Öğrenci Erişilerine Etkisi"; XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı; Malatya
11) Topses; G. 2003. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi; Nobel Yayın Dağıtım; Ankara