Yaygın Mantık Hataları
Akıl olguları kontrol eder; bir iddia varsa bunu deneyimlerle ilişkilendirir. Ve diğer doğrulanmış teorilerle birlikte bir değerlendirme yapar. Hume gibi filozoflar aklın; tutkuların kölesi olduğunu düşünürlerken; diğerleri aklın duygulardan ayrılabileceğini savunur. Onlara göre akıl; duygulardan bağımsız olarak çalışabilir.
Akıl yürütmede; tümdengelim yolu kullanılabilir. Örneğin; " Eğer kar yağarsa; hava soğur. Kar yağıyor; dolayısıyla hava soğuyacak. " Hayatında hiç kar görmemiş biri olsanız da; bu argümanın mantığını kabul edebilirsiniz. Argümanın hakikatle ilgisi olmayabilir ama hiç değilse geçerlidir.
Akıl yürütme tümevarım yöntemini de kullanabilir. Bilimde hakim olan yöntem budur.
Örnek: "Bu muz eğri; ikincisi de eğri; üçüncüsü de.. Ve hatta binlerce muzda aynı şey görülüyor. Demek ki; tüm muzlar eğridir."
Rasyonel olmak; üzerinde akılla düşünülmüş argümanlara göre yaşamayı ima eder.
Mantık ise; kısaca doğru akıl yürütmenin incelenmesidir.
Düşündüklerimizi tutarlı bir biçimde birbirine bağlamak için mantığı kullanırız.
Mantık hataları; mantıkta yapılan hatalardır.
Bazı yaygın mantık hataları şunlardır:
Çoklu Soru Yanlışı
Bir soru sorulur. Ama ondan önce başka bir sorunun sorulması gerekir. Soruyu soran kişi bir şeyleri varsaymaktadır.
Örnek: "Eşini dövmeyi bıraktın mı?"
Burada iki başka soruya olumlu yanıt verildiği varsayılmış ve yönlendirici bir soru sorulmuş. Olumlu yanıt alındığı varsayılan sorular şunlardır: (1) "Evli misin?" ve (2) "Eşini hiç dövdün mü?" Önce bu soruların sorulması gerekir. Yoksa sanık ne cevap versin? Evet mi; hayır mı?
Dağılmamış Orta Terim Yanlışı
Örnek: "Bütün çevreciler küresel ısınmanın olduğuna inanırlar. Ali de küresel ısınmanın olduğuna inanmaktadır. O halde Ali çevrecidir. "
Argümanda; Ali nin çevreci olduğuna dair; aslında bize belirtilmemiş olan bir başka öncülün olduğu varsayılmaktadır. Oysa böyle bir öncül yoktur. Küresel ısınmanın olduğuna inanan; ancak çevreci görüşlere katılmayanlar olabilir. Ali de bunlardan olabilir. Dolayısıyla Ali nin küresel ısınmaya inanmasından; onun çevreci olduğu sonucu çıkmaz. Ali çevreci olabilir de; olmayabilir de..
Bundan Sonra; Dolayısıyla Bundan Dolayı
Örnek: "Dünya ısınıyor. Bundan önce de; karbonmonoksit salınımı olduğu biliniyor. Demek ki; karbonmonoksit salınımı küresel ısınmanın nedenidir. "
Hayır; mutlaka öyle olmak zorunda değil. Bir şeyin bir başka olaydan sonra olması; ona neden olay unsurun o olay olduğu anlamına gelmez. Hapşırdınız ve Ayşe düşüp bayıldı. Sizinle pek ilgisi yok gibi..!
Adamına Göre Argüman
Politikacıların en sevdiği numaralardandır.
Örnek: "Sayın X kötüydü. Aynı zamanda da vejeteryandı. O halde vejeteryanlığı da kötüydü"
Bir parti; ırk; din ya da ülkenin yanlış yaptığı düşünüldüğü için; bu konuda da hatalı olması gerektiği düşünülüyor. Oysa; Bay X kötü olsa da; vejeteryanlığı oldukça iyi olabilir.
Otoriteye Başvuran Argüman
Bazen ünlüleri reklamda görürsünüz: "Sharon Stone şu marka gözlük takar. "
Reklam size şunu der: "O halde bu gözlük iyidir; kalitelidir.”
Veya bir uzman televizyona çıkar ve uzman kimliği ile bir ürünü desteklemek için ağırlığını koyar. Oysa o uzmanın ürünü desteklemesi; o ürünün iyi olduğu anlamına gelmez. Ürünün kaliteli olduğu iddiası; uzmanın görüşünden ya da şöhretli kişiden bağımsız olarak ve başka araçlarla desteklenmelidir.
Cehalete Yönelik Argüman
Bir çıkar şunu söyler:
"Küresel ısınma henüz kanıtlanmadı. O halde demek ki yanlış."
Yanlış olduğu sonucuna varılamaz.
Küresel ısınma kanıtlanmadı. Ancak yanlışlanmadı da..
Bir diğeri şöyle der:
"Eğer bir önermenin yanlış olduğu kanıtlanmadıysa; öyleyse doğru olmalıdır. "
Hiç de değil!
Neden böyle bir sonuç çıksın ki?
Yanlışlanmayışın olmaması; o şeyi doğru yapmaz.
Çoğunluğa Dayanan Argüman
"İnsanların yalnızca % 5 i X konuda hazırlanmış resmi rapora inanıyor. O halde rapor yanlıştır."
İnsanların % 5 inin rapora inanması da; %95 inin rapordan kuşku duyması da gerçekliğin temeli değildir. Gerçeklik; insanların inandığı şeyden bağımsız bir şeydir. İnsanların %100 ü X e inansa bile; X yanlış olabilir.
Kaynaklar
Moseley; Alexander.; Çev: Ali Süha; A dan Z ye Felsefe; NTV Yayınları; İstanbul; 2010.