Safra Taşı Hastalığı
Safra Taşı :
Karaciğerde yapılan safranın herhangi bir nedenle içeriğinin (kimyasal yapısı) bozulması sonucu çoğunlukla safra kesesinde veya safra kanallarında kristalizasyon sonucu oluşur. Başlangıçta çamur şeklini alan safra daha sonra safra taşı oluşumuna zemin hazırlar. Safra taşı çoğunlukla safra kesesinde oluşur. Hastaların yaklaşık %10 unda safra kesesi taşıyla birlikte safra kanallarında da taş bulunabilir.
Safra Taşı Hastalığında Sıklık:
Safra taşı hastalığı denince akla safra kesesi taşları gelir. Safra kesesi taşları toplumda sık görülen bir hastalıktır. Ülkeden ülkeye değişmekle beraber 40 yaşını geçkin; şişman ve doğum yapmış kadınların %10-15 inde safra kesesinde taş mevcuttur. Safra kesesi taşları kadınlar kadar olmasa da erkeklerde de görülen bir hastalıktır.
Safra Taşı Hastalığının Nedenleri:
Yukarıda da bahsedildiği gibi safranın kimyasal yapısında ve safranın akışkanlığında değişikliğe yol açan olaylar taş oluşumuna yol açar. Bunlar çeşitli enfeksiyonlar; bazı kan hastalıkları; beslenme alışkanlıkları olarak sıralanabilir.
Safra Taşı Hastalığında Irsi Faktörler :
Bazı ırklarda daha fazla görülmesinden dolayı genetik (ırsi) faktörlerin safra taşı oluşumunda rol oynadığı düşünülmektedir.
Safra Hastalığında Yakınmalar ve Tanı :
Safra taşları; safra kesesinin çalışmasını ve yapısını bozduğundan dolayı özellikle yemeklerden sonra hazımsızlık; karında şişkinlik; geğirme; karın ağrısı gibi rahatsızlıklara yol açar. Karın ağrısı sağ tarafta daha çoktur ve kürek kemiğinin altına yansıyabilir. Bilindiği gibi safra özellikle yağlı yemekleri sindirmek için gerekli olan bir salgıdır. Bundan dolayı bu tür yemeklerden sonra şikayetler daha da belirginleşir (Çikolata; yumurta ve yağlı-kızartmalı yiyecekler). Sarılık; ateş ve ani başlayan ve geçmeyen şiddetli karın ağrısı durumunda safra kesesinin iltihabı düşünülür. Bu tür şikayetleri olan hastalarda ultrasonografi adlı bir cihazla safra kesesi ve safra yollarındaki taşlar ve diğer hastalıklar kolayca teşhis edilebilir.
Safra Taşlarının Klinik Seyri:
Safra kesesindeki taşlar yıllarca ve hatta ömür boyu sessiz; hiçbir şikayete yol açmadan kalabileceği gibi bazı ek rahatsızlıklara da yol açabilirler. Safra kesesini iltihaplandırarak delinmesine yol açabilir. Bu durum hayati tehlike yaratabilir. Safra kanallarını tıkayarak sarılığa ve kalıcı karaciğer hastalıklarına (siroz gibi) yol açabilir. Pankreas bezini iltihaplandırabilir (Pankreatit). Bu bahsedilen komplikasyonlar şeker hastalığı ve ateroskleroz (Damar sertliği) olan hastalarda daha büyük önem taşır. Genel olarak safra kesesindeki taşların ne zaman rahatsızlık vereceği önceden tahmin edilemez.
Safra Taşları Kansere Neden olur mu :
Safra taşlarının kansere yol açtığı ispatlanmış değildir. Ancak her 100 safra taşı hastalığında bir safra kesesi kanserine rastlanmaktadır.
Safra Taşları Sarılığa Yol Açar mı :
Safra kesesindeki taşlar safra kanallarına düşerek ve kanalı tıkayarak sarılık yapabilir. Bazen safra taşları safra kesesinden bağımsız olarak safra kanallarının kendisinde de oluşabilir. Safra kesesindeki yarım cm’den küçük taşlar büyük taşlara göre daha kolay safra kanallarına düşerek sorun yaratabilir (Küçük taşlar büyük taşlara göre daha tehlikelidir). Safra taşları safra kanallarında iltihap yaparak da sarılığa yol açabilir. Safra taşlarına bağlı sarılık genellikle şiddetli değildir; gelip geçicidir ancak tekrarlar.
Safra Kesesi Taşlarının Tedavisi:
Safra taşlarının ilaç ile tedavisi yoktur. Tedavi ameliyatla yapılmaktadır. Ameliyatta; safra kesesinin tamamı içindeki taşlarla beraber alınmaktadır (kolesistektomi ameliyatı). Safra kesesinin alınması sonraki yaşam için hiç bir sıkıntı yaratmaz. Hiçbir şikayete yol açmayan ve başka bir nedenle yapılan tahliller sırasında tesadüfen saptanan safra taşları mevcuttur. Ancak şeker hastalığı varlığında ve/veya safra taşlarının küçük ve çoğul sayıda olması durumunda hekim olası riskleri de dikkate alarak ameliyat önerebilir.
Safra Kesesi Ameliyatı Nasıl Yapılır?
İki şekilde yapılır.1- Açık ameliyat tekniğinde hastanın karını açılarak safra kesesi alınır. 2-Kapalı ameliyat (Laparoskopik) tekniğinde karına 3-4 adet 1’er cm’lik delikler açılarak buradan sokulan aletler ile ameliyat gerçekleştirilir.Laparaskopik olarak single port tekniği deneen tek delikten yapılan ameliyat şekli de mevcuttur.
Safra Kanalında Taş Bulunması:
Hastalarda sarılık veya bazı biyokimyasal tahlillerde yükselme olur. Bu durumda ERCP yöntemiyle ameliyattan önce veya sonra (genellikle ameliyat önce) ağızdan sokulan ışıklı bir alet ile (endoskop) safra kanalındaki taşlar başarı ile alınır. Daha sonra kapalı ameliyat tekniği safra kesesi de çıkarılabilir.
Ameliyatın Riskleri Nelerdir?
Safra kesesi ameliyatı ister açık yapılsın ister kapalı yapılsın özellikle acil şartlarda yapıldığında bazı riskleri (komplikasyonlar) vardır. Bu komplikasyonların oranı %1-2 düzeyindedir. Bu komplikasyonlar;Yara yeri iltihabı; zatürre gibi akciğer rahatsızlıkları; idrar yolu iltihabı; damar iltihabı; kalp krizi ve safra yolu yaralanmalarıdır. Şüphesiz bunlardan en önemlisi safra yolu yaralanmasıdır. Bu durumda ameliyattan sonra sarılık veya yaradan safra gelir. Uygun teknikle yapıldığı takdirdebu komplikasyonlar son derece nadir görülmektedir.
Safra kanallarının yapısı (anatomisi) oldukça değişken olması ve onlarca değişik anomalilik olması nadir görülen bir durum değildir. Bunları ameliyattan önce tespit mümkün de değildir. O nedenle cerrahın tecrübesi çok önemlidir.
Op.Dr.Yıltan Deveci
Genel Cerrahi Uzmanı
Karaciğerde yapılan safranın herhangi bir nedenle içeriğinin (kimyasal yapısı) bozulması sonucu çoğunlukla safra kesesinde veya safra kanallarında kristalizasyon sonucu oluşur. Başlangıçta çamur şeklini alan safra daha sonra safra taşı oluşumuna zemin hazırlar. Safra taşı çoğunlukla safra kesesinde oluşur. Hastaların yaklaşık %10 unda safra kesesi taşıyla birlikte safra kanallarında da taş bulunabilir.
Safra Taşı Hastalığında Sıklık:
Safra taşı hastalığı denince akla safra kesesi taşları gelir. Safra kesesi taşları toplumda sık görülen bir hastalıktır. Ülkeden ülkeye değişmekle beraber 40 yaşını geçkin; şişman ve doğum yapmış kadınların %10-15 inde safra kesesinde taş mevcuttur. Safra kesesi taşları kadınlar kadar olmasa da erkeklerde de görülen bir hastalıktır.
Safra Taşı Hastalığının Nedenleri:
Yukarıda da bahsedildiği gibi safranın kimyasal yapısında ve safranın akışkanlığında değişikliğe yol açan olaylar taş oluşumuna yol açar. Bunlar çeşitli enfeksiyonlar; bazı kan hastalıkları; beslenme alışkanlıkları olarak sıralanabilir.
Safra Taşı Hastalığında Irsi Faktörler :
Bazı ırklarda daha fazla görülmesinden dolayı genetik (ırsi) faktörlerin safra taşı oluşumunda rol oynadığı düşünülmektedir.
Safra Hastalığında Yakınmalar ve Tanı :
Safra taşları; safra kesesinin çalışmasını ve yapısını bozduğundan dolayı özellikle yemeklerden sonra hazımsızlık; karında şişkinlik; geğirme; karın ağrısı gibi rahatsızlıklara yol açar. Karın ağrısı sağ tarafta daha çoktur ve kürek kemiğinin altına yansıyabilir. Bilindiği gibi safra özellikle yağlı yemekleri sindirmek için gerekli olan bir salgıdır. Bundan dolayı bu tür yemeklerden sonra şikayetler daha da belirginleşir (Çikolata; yumurta ve yağlı-kızartmalı yiyecekler). Sarılık; ateş ve ani başlayan ve geçmeyen şiddetli karın ağrısı durumunda safra kesesinin iltihabı düşünülür. Bu tür şikayetleri olan hastalarda ultrasonografi adlı bir cihazla safra kesesi ve safra yollarındaki taşlar ve diğer hastalıklar kolayca teşhis edilebilir.
Safra Taşlarının Klinik Seyri:
Safra kesesindeki taşlar yıllarca ve hatta ömür boyu sessiz; hiçbir şikayete yol açmadan kalabileceği gibi bazı ek rahatsızlıklara da yol açabilirler. Safra kesesini iltihaplandırarak delinmesine yol açabilir. Bu durum hayati tehlike yaratabilir. Safra kanallarını tıkayarak sarılığa ve kalıcı karaciğer hastalıklarına (siroz gibi) yol açabilir. Pankreas bezini iltihaplandırabilir (Pankreatit). Bu bahsedilen komplikasyonlar şeker hastalığı ve ateroskleroz (Damar sertliği) olan hastalarda daha büyük önem taşır. Genel olarak safra kesesindeki taşların ne zaman rahatsızlık vereceği önceden tahmin edilemez.
Safra Taşları Kansere Neden olur mu :
Safra taşlarının kansere yol açtığı ispatlanmış değildir. Ancak her 100 safra taşı hastalığında bir safra kesesi kanserine rastlanmaktadır.
Safra Taşları Sarılığa Yol Açar mı :
Safra kesesindeki taşlar safra kanallarına düşerek ve kanalı tıkayarak sarılık yapabilir. Bazen safra taşları safra kesesinden bağımsız olarak safra kanallarının kendisinde de oluşabilir. Safra kesesindeki yarım cm’den küçük taşlar büyük taşlara göre daha kolay safra kanallarına düşerek sorun yaratabilir (Küçük taşlar büyük taşlara göre daha tehlikelidir). Safra taşları safra kanallarında iltihap yaparak da sarılığa yol açabilir. Safra taşlarına bağlı sarılık genellikle şiddetli değildir; gelip geçicidir ancak tekrarlar.
Safra Kesesi Taşlarının Tedavisi:
Safra taşlarının ilaç ile tedavisi yoktur. Tedavi ameliyatla yapılmaktadır. Ameliyatta; safra kesesinin tamamı içindeki taşlarla beraber alınmaktadır (kolesistektomi ameliyatı). Safra kesesinin alınması sonraki yaşam için hiç bir sıkıntı yaratmaz. Hiçbir şikayete yol açmayan ve başka bir nedenle yapılan tahliller sırasında tesadüfen saptanan safra taşları mevcuttur. Ancak şeker hastalığı varlığında ve/veya safra taşlarının küçük ve çoğul sayıda olması durumunda hekim olası riskleri de dikkate alarak ameliyat önerebilir.
Safra Kesesi Ameliyatı Nasıl Yapılır?
İki şekilde yapılır.1- Açık ameliyat tekniğinde hastanın karını açılarak safra kesesi alınır. 2-Kapalı ameliyat (Laparoskopik) tekniğinde karına 3-4 adet 1’er cm’lik delikler açılarak buradan sokulan aletler ile ameliyat gerçekleştirilir.Laparaskopik olarak single port tekniği deneen tek delikten yapılan ameliyat şekli de mevcuttur.
Safra Kanalında Taş Bulunması:
Hastalarda sarılık veya bazı biyokimyasal tahlillerde yükselme olur. Bu durumda ERCP yöntemiyle ameliyattan önce veya sonra (genellikle ameliyat önce) ağızdan sokulan ışıklı bir alet ile (endoskop) safra kanalındaki taşlar başarı ile alınır. Daha sonra kapalı ameliyat tekniği safra kesesi de çıkarılabilir.
Ameliyatın Riskleri Nelerdir?
Safra kesesi ameliyatı ister açık yapılsın ister kapalı yapılsın özellikle acil şartlarda yapıldığında bazı riskleri (komplikasyonlar) vardır. Bu komplikasyonların oranı %1-2 düzeyindedir. Bu komplikasyonlar;Yara yeri iltihabı; zatürre gibi akciğer rahatsızlıkları; idrar yolu iltihabı; damar iltihabı; kalp krizi ve safra yolu yaralanmalarıdır. Şüphesiz bunlardan en önemlisi safra yolu yaralanmasıdır. Bu durumda ameliyattan sonra sarılık veya yaradan safra gelir. Uygun teknikle yapıldığı takdirdebu komplikasyonlar son derece nadir görülmektedir.
Safra kanallarının yapısı (anatomisi) oldukça değişken olması ve onlarca değişik anomalilik olması nadir görülen bir durum değildir. Bunları ameliyattan önce tespit mümkün de değildir. O nedenle cerrahın tecrübesi çok önemlidir.
Op.Dr.Yıltan Deveci
Genel Cerrahi Uzmanı