Metabolizma Hızını Etkileyen Faktörler
METABOLİZMA HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
BAZAL METABOLİZMAYI ETKİLEYEN NEDENLER
1. Yaş: Büyüme için enerji harcandığından; büyümenin en hızlı olduğu bebeklik döneminde bazal metabolizma en yüksektir. Yaş ilerledikçe bazal metabolizma düşer.
2. Cinsiyet ve vücut bileşimi:Vücutta yağ dokusu arttıkça bazal metabolizma düşer; kas dokusu arttıkça da bazal metabolizma yükselir. Bunun nedeni; yağ dokusuna göre kas dokusunun daha etkin olması ve daha çok enerji harcamasıdır. Genellikle kadınlarda yağ dokusu erkeklere göre daha fazla olduğundan; kadınların bazal metabolizması; erkeklerden biraz daha düşüktür. İşçi ve sporcu gibi kas dokusu fazla olanlarda bazal metabolizması; hafif işle uğraşanlara göre %6 dolayında yüksek olabilir.
3. Hormonlar: Tiroit bezinden salgılanan tiroksin hormonu bazal metabolizmayı etkiler. Bu hormon aşırı salgılanırsa bazal metabolizma yükselir; az salgılanırsa bazal metabolizma düşer. Böbreküstü bezinde salgılanan adrenalin hormonu da bazal metabolizmayı yükseltici etki gösterir.
4. Gebelik ve Emziklilik:Gebeliğin ilk aylarından sonra bazal metabolizma hızında artma başlar ve son üç aylık dönemde bazal metabolizma hızında ortalama %20 artış olabilir. Bunun nedeninin; son aylarda yavrunun ve annelik dokularının hızlı büyümesi olduğu sanılmaktadır.
5. Hastalıklar:Özellikle ateşli hastalıklarda hücre çalışmasındaki artış nedeniyle bazal metabolizma yükselir. Vücut sıcaklığında 37°C üzerinde her 1°C artış; bazal metabolizmayı ortalama %12.5 yükseltir.
6. Sürekli açlık:Uzun süreli açlık ve yarı açlık durumu bazal metabolizma hızını düşürür. Uzun süre normalden az besin alanlarda bazal metabolizma hızında %20 dolayında düşme olduğu saptanmıştır. Aşırı ve sürekli açlık durumunda ise bazal metabolizma hızında %50 kadar azalma olduğu saptanmıştır. Aşırı ve sürekli açlıkta; vücudun bazal metabolizma için daha az enerji kullanmaya alıştığı; böylece az enerji harcamasıyla yaşamaya çalışıldığı ileri sürülmektedir.
7. Uyku:Uykunun ilk saatlerinde bazal metabolizmada önemli değişiklik olmaz. İlk saatlerden sonra düşme başlayarak 5-6 saatlik uyku sonunda bazal metabolizmada %10’a kadar düşme olabilir. Genellikle; uyku sırasında enerji harcaması bazal metabolizma düzeyinde sayılır.
8. Diyetin bileşimi: Diyetin bileşiminde protein oranının fazla bulunması; bazal metabolizmayı yükseltici etki gösterir.
9. Çevre sıcaklığı ve ırk: Çevre sıcaklığının bazal metabolizmaya etkisine açıklık getirilememiştir. Sıcak iklimde yaşayanların bazal metabolizmanın biraz düşük olduğunu gösteren raporlar bulunmakta ise de; bazı çalışmalarda bunun aksi bildirilmektedir.
FİZİKSEL AKTİVİTENİN METABOLİZMAYA ETKİLERİ