Çocuk Yetiştirmede Ana-Baba Tutumlarının Önemi
ÇOCUK YETİŞTİRMEDE ANA-BABA TUTUMLARININ ÖNEMİ
Bireyin gelişiminde çevrenin etkisi ve önemi büyüktür. Birey oluşun başlangıcında ana-babalar temel belirleyici olarak ele alınmaktadırlar. Ana-babaların tutum ve davranışları; çocukların davranışsal duygusal; zihinsel gelişimlerinde; kişiliklerinin oluşmasında önemli rol oynamaktadır. Ana-baba tutumları altı grupta toplanabilir.
Otoriter-Baskıcı Tutum
Otoriter tutumda denetim yüksek; duyarlılık azdır. Bu tutumu benimseyen anne babalar çocuklarının ilgi ve gereksinimlerini dikkate almazlar. Çocuktan beklentileri çocuğa sunduklarından daha fazladır. Kurallar çocuğa sorulmadan konur ve kesinlikle uyulması beklenir. Eğitimde başvurulan yöntem cezadır fakat verilen ceza suç ile orantılı değildir. Bu cezalar dayak; ayıplama; suçlama ve korkutma olabilir. Çocuğun en doğal hakları bile kendisine usluluğunun karşılığı olarak sunulur.
Otoriter-baskıcı ana-baba tutumu ile büyüyen çocuklar; uslu ve dikkatli olmasına karşılık küskün; çekingen; içine kapanık; korkak; sosyal ilişkileri zayıf başkalarının etkisi altında kolayca kalabilen yapıya sahip olurlar. Değersizlik duygusu yaşar ve kendine saygı duymazlar.
İzin Verici Tutum
İzin verici tutumda denetim düşük; duyarlılık yüksektir. Çocuğun her türlü davranışı hoşgörü ile karşılanır ve kabul edilir. Çocuğun uyku uyuma; yemek yeme; TV seyretme düzeni yoktur. Çocuktan yaşına uygun; olgun davranışlar beklenmez. Kurallara uyulmadığında yaptırım uygulanmaz. Çocuk tüm inisiyatifi elinde tutar ve diğer aile üyeleri onun isteklerini koşulsuz kabul ederler. Çocukla ana-baba arasında sağlıklı bir iletişim kurulmaz.
İzin verici tutum ile büyüyen çocuklar; kendilerini denetlemekte zorluk yaşarlar. Toplumsal kuralları öğrenmekte güçlük çekerler. Vurucu; kırıcı ve saldırgan davranışlar sergilerler. Doyumsuzdurlar ve paylaşmayı bilmezler.
Koruyucu Tutum
Koruyucu tutumda ana-baba çocuğa gereğinden fazla özen gösterirler ve onu denetim altında tutarlar. Bu durum daha çok anne ile çocuk arasında yaşanır. Gereksinimlerini karşılayacak yaşa gelmesine rağmen anne; çocuğun yemeğini yedirir; kıyafetlerini giydirir ve kendi yatağında yatırır. Anne bu davranışları ile çocuğa olan sevgisini dile getirdiğini zanneder.
Koruyucu tutum ile büyüyen çocuklar; kendi başına hareket etmekte ve karar vermekte zorlanır. Sosyal ilişkileri zayıftır. Sorunları ile baş edemezler.
Tutarsız Tutum
Dengesiz ve kararsız tutumda ya anne ve babanın görüş ayrılığı vardır ya da anne ve baba kendi içinde bir takım değişkenlikler gösterir. Çocuğun bir davranışı anne tarafından cezalandırılırken; baba tarafından normal karşılanabilir. Anne ya da baba çok keyifsiz olduğu için çocukla uğraşmaktansa bilgisayar oynamasına izin verir fakat ertesi günü bilgisayar oynadı diye cezalandırabilir.
Dengesiz ve kararsız tutum ile büyüyen çocuklar; Davranışlarının hangisinin uygun; hangisinin uygun olmayan davranış olduğunu bilemezler. Güçlerinin sınırlarını bilmezler ve doğru karar veremezler.
İlgisiz Tutum
İlgisiz tutumda hem denetim hem de duyarlılık düşüktür. Anne ve baba çocuğa yeteri kadar zaman ayırmaz; bunun için bir çaba da sarf etmez. Çünkü çocuk yapacakları işler için bir engeldir ve uzak tutulması gerekir.
İlgisiz tutum ile büyüyen çocuklar; davranışlarının sonunda ne olabileceğini düşünmeden hareket ederler; Okula karşı ilgisizdirler ve zamanının çoğunu boşa harcarlar. Engellenmeye karşı dirençleri düşük olduğundan saldırgan davranışlar sergileyebilirler.
Demokratik Tutum
Demokratik tutumda denetim ve duyarlılık birbiri ile denge içinde işler. Uyulması gereken kurallar çocuklarla birlikte belirlenir; belirlenen kuralların çocukların gelişim düzeylerine ve yaş özelliklerine uygun olmasına özen gösterilir. Çocuklara kurallara uyması için yardım edilir. Kurallara uyulmadığı zamanlarda fiziksel ve duygusal şiddet içermeyen yaptırımlar uygulanır. Kesin sınırlar yerine çocuğa seçme şansı tanıyan seçenekler sunulur. İlişkiler karşılıklı sevgi; saygı ve hoşgörü temeline dayanır.
Demokratik tutum ile büyüyen çocukların; özgüvenli; sorumluluk sahibi; yaratıcı; başarılı; özgüvenli; oto kontrol sahibi; benlik algısı yüksek; vicdan mekanizması gelişmiş olduğu görülmektedir.
Bu bilgilerden de anlaşılacağı gibi otoriter; izin verici; koruyucu; tutarsız; ilgisiz ana-baba tutumları kişiliğin gelişimi için uygun yetiştirme yöntemleri değildir. En uygun olanı demokratik yöntemdir. Anne-babaların demokratik tutum edinebilmeleri için çocuklarıyla nasıl iletişime geçeceklerini öğrenmeleri gerekmektedir.
Bu makale psikolog İlkten Çetin ve uzm psikolojik danışman Figen ürgüp lü tarafından hazırlanmıştır.
Bireyin gelişiminde çevrenin etkisi ve önemi büyüktür. Birey oluşun başlangıcında ana-babalar temel belirleyici olarak ele alınmaktadırlar. Ana-babaların tutum ve davranışları; çocukların davranışsal duygusal; zihinsel gelişimlerinde; kişiliklerinin oluşmasında önemli rol oynamaktadır. Ana-baba tutumları altı grupta toplanabilir.
Otoriter-Baskıcı Tutum
Otoriter tutumda denetim yüksek; duyarlılık azdır. Bu tutumu benimseyen anne babalar çocuklarının ilgi ve gereksinimlerini dikkate almazlar. Çocuktan beklentileri çocuğa sunduklarından daha fazladır. Kurallar çocuğa sorulmadan konur ve kesinlikle uyulması beklenir. Eğitimde başvurulan yöntem cezadır fakat verilen ceza suç ile orantılı değildir. Bu cezalar dayak; ayıplama; suçlama ve korkutma olabilir. Çocuğun en doğal hakları bile kendisine usluluğunun karşılığı olarak sunulur.
Otoriter-baskıcı ana-baba tutumu ile büyüyen çocuklar; uslu ve dikkatli olmasına karşılık küskün; çekingen; içine kapanık; korkak; sosyal ilişkileri zayıf başkalarının etkisi altında kolayca kalabilen yapıya sahip olurlar. Değersizlik duygusu yaşar ve kendine saygı duymazlar.
İzin Verici Tutum
İzin verici tutumda denetim düşük; duyarlılık yüksektir. Çocuğun her türlü davranışı hoşgörü ile karşılanır ve kabul edilir. Çocuğun uyku uyuma; yemek yeme; TV seyretme düzeni yoktur. Çocuktan yaşına uygun; olgun davranışlar beklenmez. Kurallara uyulmadığında yaptırım uygulanmaz. Çocuk tüm inisiyatifi elinde tutar ve diğer aile üyeleri onun isteklerini koşulsuz kabul ederler. Çocukla ana-baba arasında sağlıklı bir iletişim kurulmaz.
İzin verici tutum ile büyüyen çocuklar; kendilerini denetlemekte zorluk yaşarlar. Toplumsal kuralları öğrenmekte güçlük çekerler. Vurucu; kırıcı ve saldırgan davranışlar sergilerler. Doyumsuzdurlar ve paylaşmayı bilmezler.
Koruyucu Tutum
Koruyucu tutumda ana-baba çocuğa gereğinden fazla özen gösterirler ve onu denetim altında tutarlar. Bu durum daha çok anne ile çocuk arasında yaşanır. Gereksinimlerini karşılayacak yaşa gelmesine rağmen anne; çocuğun yemeğini yedirir; kıyafetlerini giydirir ve kendi yatağında yatırır. Anne bu davranışları ile çocuğa olan sevgisini dile getirdiğini zanneder.
Koruyucu tutum ile büyüyen çocuklar; kendi başına hareket etmekte ve karar vermekte zorlanır. Sosyal ilişkileri zayıftır. Sorunları ile baş edemezler.
Tutarsız Tutum
Dengesiz ve kararsız tutumda ya anne ve babanın görüş ayrılığı vardır ya da anne ve baba kendi içinde bir takım değişkenlikler gösterir. Çocuğun bir davranışı anne tarafından cezalandırılırken; baba tarafından normal karşılanabilir. Anne ya da baba çok keyifsiz olduğu için çocukla uğraşmaktansa bilgisayar oynamasına izin verir fakat ertesi günü bilgisayar oynadı diye cezalandırabilir.
Dengesiz ve kararsız tutum ile büyüyen çocuklar; Davranışlarının hangisinin uygun; hangisinin uygun olmayan davranış olduğunu bilemezler. Güçlerinin sınırlarını bilmezler ve doğru karar veremezler.
İlgisiz Tutum
İlgisiz tutumda hem denetim hem de duyarlılık düşüktür. Anne ve baba çocuğa yeteri kadar zaman ayırmaz; bunun için bir çaba da sarf etmez. Çünkü çocuk yapacakları işler için bir engeldir ve uzak tutulması gerekir.
İlgisiz tutum ile büyüyen çocuklar; davranışlarının sonunda ne olabileceğini düşünmeden hareket ederler; Okula karşı ilgisizdirler ve zamanının çoğunu boşa harcarlar. Engellenmeye karşı dirençleri düşük olduğundan saldırgan davranışlar sergileyebilirler.
Demokratik Tutum
Demokratik tutumda denetim ve duyarlılık birbiri ile denge içinde işler. Uyulması gereken kurallar çocuklarla birlikte belirlenir; belirlenen kuralların çocukların gelişim düzeylerine ve yaş özelliklerine uygun olmasına özen gösterilir. Çocuklara kurallara uyması için yardım edilir. Kurallara uyulmadığı zamanlarda fiziksel ve duygusal şiddet içermeyen yaptırımlar uygulanır. Kesin sınırlar yerine çocuğa seçme şansı tanıyan seçenekler sunulur. İlişkiler karşılıklı sevgi; saygı ve hoşgörü temeline dayanır.
Demokratik tutum ile büyüyen çocukların; özgüvenli; sorumluluk sahibi; yaratıcı; başarılı; özgüvenli; oto kontrol sahibi; benlik algısı yüksek; vicdan mekanizması gelişmiş olduğu görülmektedir.
Bu bilgilerden de anlaşılacağı gibi otoriter; izin verici; koruyucu; tutarsız; ilgisiz ana-baba tutumları kişiliğin gelişimi için uygun yetiştirme yöntemleri değildir. En uygun olanı demokratik yöntemdir. Anne-babaların demokratik tutum edinebilmeleri için çocuklarıyla nasıl iletişime geçeceklerini öğrenmeleri gerekmektedir.
Bu makale psikolog İlkten Çetin ve uzm psikolojik danışman Figen ürgüp lü tarafından hazırlanmıştır.