Adölesan (Ergenlik) Dönemi ve Ergenlikte Beslenme
Adölesan dönemi “büyüyor; olgunlaşıyor” anlamına gelen latince “adolescere” sözcüğünden gelmektedir. Adölesan (ergenlik) dönemi; büyüme ve gelişmenin büyük önem taşıdığı dönemlerden biridir. Adölesan (ergenlik) dönemi buluğ; ergenlik başları ve ergenlik sonları olarak 3 e ayrılır.
Irklara ;iklime ve beslenme koşullarına göre çocukların adölesan döneme girme yaşları da farklıdır. 13-17 yaşları ergenliğin başı; 18-21 yaşları da ergenliğin sonu olarak kabul edilirken; WHO (World Health Organization) tarafından 10-19 yaş arası adölesan dönem; 15-24 yaşlarını da gençlik dönemi olarak tanımlanmıştır.
Adölesan dönem fiziksel; psikolojik ve sosyal değişikliklerin gözlendiği bir dönemdir. Büyüme ve gelişmenin hızlanmasıyla enerji ve besin öğeleri gereksinimini de artar. Adölesan dönem yetişkinlik dönemi sağlığını da etkilediğinden yeterli ve dengeli beslenme adölesan çağında bu nedenle çok önem kazanır. Ergenlik dönemi bebeklik’ten sonra büyümenin en hızlı olduğu dönemlerden biridir. Ergenlerin maximum büyüme potansiyeline erişebilmeleri için beslenme önemli bir faktördür. Fiziksel büyüme ve gelişme adölesan dönemde hız kazanır. Beş yıl gibi kısa bir sürede çocuk yetişkin hayattaki antropometrik ölçüm değerlerine ulaşır. İç organ ve salgı bezi büyüklüklerinde; kemik; yağ ve kas kitlelerinde belirgin artışlar izlenir. Akciğerler; kalp; karaciğer; dalak; böbrekler; pankreas; troid bezleri adrenaller; penis; uterus ve iskelet kitlesi; bu dönemde büyüklük ve ağırlık açısından ikiye katlanır.
Ortalama olarak erkekler 16. kızlar 14. yaşlarında yetişkin dönemdeki boy uzunluklarının %98 ine ulaşırlar. İleri yaşlarda görülebilecek osteoporozun önlenmesi açısından Adölesan dönem kemik sağlığı için önemli bir dönemdir. Adölesan dönemde yeterli ve dengeli beslenme özellikle yeterli ve dengeli kalsiyum alımı ; osteoporozdan korunmak için önemli bir yatırımdır.
İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Enstitüsü’nde yapılan bir araştırmada sağlam çocuk polikliniğine başvuran 2391 erkek ve 2102 kız çocuğu izlenmiş; vücut ağırlığı; boy uzunluğu ve baş çevresi ölçümleri yapılmış ve İstanbul’un sosyoekonomik düzeyi görece iyi semtlerindeki okullara devam eden 1100 erkek ve 1020 kız çocuğunun vücut ağırlığı; boy uzunluğu ve baş çevresi ölçümleri ile değerlendirilmiştir.
Sonuçlar yüksek sosyoekonomik düzeyden Türkiyeli çocuklarının boy uzunluğu değerlerinin ABD çocuklarının değerleri ile benzer olduğunu ve çocuklarımızın daha önceki yerel değerlere göre daha uzun boylu olduklarını göstermiştir. Vücut ağırlığı ve vücut kitle indeksi değerlerinin ise prepubertal yaşlardan başlayarak yükselmekte olduğu ve toplumumuzda şişmanlık sorununun varlığına işaret ettiği belirtilmiştir.
Bir başka araştırmaya göre Türkiye de uzun süreli beslenme bozukluğu sonucu gelişen ve bodurluk diye adlandırdığımız boy kısalığının %12-16 oranında olduğu saptanmıştır.
İstanbul Üniversitesi’nde yapılan araştırma da Türkiye de yaşayanların boyunun 30 yıl önceye göre yüzde 3 uzadığı sonucu da ortaya çıkmıştır. 0-17 yaş arası kız ve erkek çocukları için verilen değerlerin 1950-60 yılları arasında doğmuş çocukların ölçümlerindeki değerlere göre yüzde 3 daha fazla olduğu saptanmıştır .
TUBİTAK’ ın yürüttüğü bir diğer araştırmaya göre Türkiye de kadınların boy ortalaması 161 cm erkeklerin ise 171 cm dir.
Adölesan dönem de kız ve erkek çocukların boy ve vücüt ağırlığı değerleri aşağıda ki tabloda yer almaktadır.
Adölesan Dönem de Yaşa Göre Boy Uzunluğu Değerleri (cm)
Erkek Adölesan
Kız Adölesan
Alt sınır
Ortalama
Üst sınır
YAŞ
Alt sınır
Ortalama
Üst sınır
45.9
50.0
54.2
Doğum
45.3
49.4
53.4
137.0
150.6
164.1
12
141.1
153.1
165.1
142.8
157.7
172.6
13
146.6
157.8
169.0
150.3
164.9
179.5
14
149.3
160.4
171.4
156.9
170.3
183.7
15
150.7
161.7
172.8
160.9
173.4
185.9
16
151.3
162.4
173.4
163.0
175.0
187.1
17
151.7
162.7
173.8
164.5
176.2
187.9
18
152
163.1
174.2
Adölesan Dönem de Yaşa Göre Vücut Ağırlığı Değerleri (kg)
Erkek Adölesan
Kız Adölesan
Alt sınır
Ortalama
Üst sınır
YAŞ
Alt sınır
Ortalama
Üst sınır
2.58
3.43
4.27
Doğum
2.52
3.29
4.10
29.9
44.3
67.1
12
32.0
45.1
63.1
33.4
49.8
73.3
13
34.7
50.0
66.6
39.1
56.2
80.1
14
41.6
53.3
68.5
45.3
62.1
85.9
15
44.0
55.3
69.8
49.9
66.2
89.6
16
45.3
56.3
70.7
53.2
69.2
92.4
17
46.2
57.2
71.4
56.1
71.8
94.7
17
47.3
58.1
72.2
Çocuk sağlığı ve hastalıkları dergisi Mart 2008; O.Neyzi ve arkadaşları
Adölesan dönemde yanlış beslenme alışkanlıkları
Adölesan dönemde yanlış beslenme alışkanlıklarını öğün atlama; fast food tüketimi; abur cubur tüketimi; yanlış diyet uygulamaları; sigara; alkol kullanımı ve yeme bozuklukları (anoreksia; bulimia)olarak sıralayabiliriz.
Adölesan dönemde enerji; protein; yağ; karbonhidrat; vitamin ve mineral ihtiyacı ne olmalıdır.
11-18 yaş erkek adölesan için 2500-2800 kal/gün ; 11-18 yaş kız adölesan için ortalama 1700-2200 kal/günlük enerji alımı yeterli olacaktır. Enerjinin %50-60 ı karbonhidratlar’dan; %25-30 u yağlar’dan %12-14 ü proteinler’den gelmelidir.
Enerji gereksinimine bağlı olarak bu dönemede B grubu vitaminlere olan gereksinim de artar B1;B2;B6;B12; yine bu dönemde Folik asit; A vitamini;C vitamini; Magnezyum; fosfor; iyot ve çinko ihtiyacı belirgin düzeyde artmıştır. Adölesan dönemde demir gereksinimi erkeklerde 11-12 mg/gün; kızlarda 15-20 mg/gün olacak şekilde düzenlenmelidir.
Adölesan dönemde sıvı tüketimine önem verilmeli ; lif alımı 15-25 gm/gün olacak şekilde dengelenmelidir.
Adölesan dönemde ne tür yiyeceklerden kaçınmalıyız?
Gelecek yatırımının yapıldığı dönem olarak adlandırdığımız bu dönem de katı yağlar; margarin; çikolata; tavuk kanadı ve derisi; pasta; kurabiye; sosis; salam; fast food; her türlü kızartma ve kavurmalar; kruvasan; poğaca gibi yağlı besinlerden ;hazır meyve suları; kola; gazoz gibi içeceklerden kesinlikle uzak durulmalıdır.
Adölesan dönemde günlük tüketilmesi gereken besin grupları
Et ve et ürünleri ( 2-3 porsiyon)
Süt ve süt ürünleri ( 5 porsiyon)
Tahıllar ( 9-11porsiyon)
Sebzeler ( 3-4 porsiyon)
Meyveler( 3-4 porsiyon)
Yağlar; şeker ve şekerli tatlılar sınırlı tüketilecek şekilde planlanmalıdır.
Canan Doğan
Diyet Uzmanı
Irklara ;iklime ve beslenme koşullarına göre çocukların adölesan döneme girme yaşları da farklıdır. 13-17 yaşları ergenliğin başı; 18-21 yaşları da ergenliğin sonu olarak kabul edilirken; WHO (World Health Organization) tarafından 10-19 yaş arası adölesan dönem; 15-24 yaşlarını da gençlik dönemi olarak tanımlanmıştır.
Adölesan dönem fiziksel; psikolojik ve sosyal değişikliklerin gözlendiği bir dönemdir. Büyüme ve gelişmenin hızlanmasıyla enerji ve besin öğeleri gereksinimini de artar. Adölesan dönem yetişkinlik dönemi sağlığını da etkilediğinden yeterli ve dengeli beslenme adölesan çağında bu nedenle çok önem kazanır. Ergenlik dönemi bebeklik’ten sonra büyümenin en hızlı olduğu dönemlerden biridir. Ergenlerin maximum büyüme potansiyeline erişebilmeleri için beslenme önemli bir faktördür. Fiziksel büyüme ve gelişme adölesan dönemde hız kazanır. Beş yıl gibi kısa bir sürede çocuk yetişkin hayattaki antropometrik ölçüm değerlerine ulaşır. İç organ ve salgı bezi büyüklüklerinde; kemik; yağ ve kas kitlelerinde belirgin artışlar izlenir. Akciğerler; kalp; karaciğer; dalak; böbrekler; pankreas; troid bezleri adrenaller; penis; uterus ve iskelet kitlesi; bu dönemde büyüklük ve ağırlık açısından ikiye katlanır.
Ortalama olarak erkekler 16. kızlar 14. yaşlarında yetişkin dönemdeki boy uzunluklarının %98 ine ulaşırlar. İleri yaşlarda görülebilecek osteoporozun önlenmesi açısından Adölesan dönem kemik sağlığı için önemli bir dönemdir. Adölesan dönemde yeterli ve dengeli beslenme özellikle yeterli ve dengeli kalsiyum alımı ; osteoporozdan korunmak için önemli bir yatırımdır.
İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Enstitüsü’nde yapılan bir araştırmada sağlam çocuk polikliniğine başvuran 2391 erkek ve 2102 kız çocuğu izlenmiş; vücut ağırlığı; boy uzunluğu ve baş çevresi ölçümleri yapılmış ve İstanbul’un sosyoekonomik düzeyi görece iyi semtlerindeki okullara devam eden 1100 erkek ve 1020 kız çocuğunun vücut ağırlığı; boy uzunluğu ve baş çevresi ölçümleri ile değerlendirilmiştir.
Sonuçlar yüksek sosyoekonomik düzeyden Türkiyeli çocuklarının boy uzunluğu değerlerinin ABD çocuklarının değerleri ile benzer olduğunu ve çocuklarımızın daha önceki yerel değerlere göre daha uzun boylu olduklarını göstermiştir. Vücut ağırlığı ve vücut kitle indeksi değerlerinin ise prepubertal yaşlardan başlayarak yükselmekte olduğu ve toplumumuzda şişmanlık sorununun varlığına işaret ettiği belirtilmiştir.
Bir başka araştırmaya göre Türkiye de uzun süreli beslenme bozukluğu sonucu gelişen ve bodurluk diye adlandırdığımız boy kısalığının %12-16 oranında olduğu saptanmıştır.
İstanbul Üniversitesi’nde yapılan araştırma da Türkiye de yaşayanların boyunun 30 yıl önceye göre yüzde 3 uzadığı sonucu da ortaya çıkmıştır. 0-17 yaş arası kız ve erkek çocukları için verilen değerlerin 1950-60 yılları arasında doğmuş çocukların ölçümlerindeki değerlere göre yüzde 3 daha fazla olduğu saptanmıştır .
TUBİTAK’ ın yürüttüğü bir diğer araştırmaya göre Türkiye de kadınların boy ortalaması 161 cm erkeklerin ise 171 cm dir.
Adölesan dönem de kız ve erkek çocukların boy ve vücüt ağırlığı değerleri aşağıda ki tabloda yer almaktadır.
Adölesan Dönem de Yaşa Göre Boy Uzunluğu Değerleri (cm)
Erkek Adölesan
Kız Adölesan
Alt sınır
Ortalama
Üst sınır
YAŞ
Alt sınır
Ortalama
Üst sınır
45.9
50.0
54.2
Doğum
45.3
49.4
53.4
137.0
150.6
164.1
12
141.1
153.1
165.1
142.8
157.7
172.6
13
146.6
157.8
169.0
150.3
164.9
179.5
14
149.3
160.4
171.4
156.9
170.3
183.7
15
150.7
161.7
172.8
160.9
173.4
185.9
16
151.3
162.4
173.4
163.0
175.0
187.1
17
151.7
162.7
173.8
164.5
176.2
187.9
18
152
163.1
174.2
Adölesan Dönem de Yaşa Göre Vücut Ağırlığı Değerleri (kg)
Erkek Adölesan
Kız Adölesan
Alt sınır
Ortalama
Üst sınır
YAŞ
Alt sınır
Ortalama
Üst sınır
2.58
3.43
4.27
Doğum
2.52
3.29
4.10
29.9
44.3
67.1
12
32.0
45.1
63.1
33.4
49.8
73.3
13
34.7
50.0
66.6
39.1
56.2
80.1
14
41.6
53.3
68.5
45.3
62.1
85.9
15
44.0
55.3
69.8
49.9
66.2
89.6
16
45.3
56.3
70.7
53.2
69.2
92.4
17
46.2
57.2
71.4
56.1
71.8
94.7
17
47.3
58.1
72.2
Çocuk sağlığı ve hastalıkları dergisi Mart 2008; O.Neyzi ve arkadaşları
Adölesan dönemde yanlış beslenme alışkanlıkları
Adölesan dönemde yanlış beslenme alışkanlıklarını öğün atlama; fast food tüketimi; abur cubur tüketimi; yanlış diyet uygulamaları; sigara; alkol kullanımı ve yeme bozuklukları (anoreksia; bulimia)olarak sıralayabiliriz.
Adölesan dönemde enerji; protein; yağ; karbonhidrat; vitamin ve mineral ihtiyacı ne olmalıdır.
11-18 yaş erkek adölesan için 2500-2800 kal/gün ; 11-18 yaş kız adölesan için ortalama 1700-2200 kal/günlük enerji alımı yeterli olacaktır. Enerjinin %50-60 ı karbonhidratlar’dan; %25-30 u yağlar’dan %12-14 ü proteinler’den gelmelidir.
Enerji gereksinimine bağlı olarak bu dönemede B grubu vitaminlere olan gereksinim de artar B1;B2;B6;B12; yine bu dönemde Folik asit; A vitamini;C vitamini; Magnezyum; fosfor; iyot ve çinko ihtiyacı belirgin düzeyde artmıştır. Adölesan dönemde demir gereksinimi erkeklerde 11-12 mg/gün; kızlarda 15-20 mg/gün olacak şekilde düzenlenmelidir.
Adölesan dönemde sıvı tüketimine önem verilmeli ; lif alımı 15-25 gm/gün olacak şekilde dengelenmelidir.
Adölesan dönemde ne tür yiyeceklerden kaçınmalıyız?
Gelecek yatırımının yapıldığı dönem olarak adlandırdığımız bu dönem de katı yağlar; margarin; çikolata; tavuk kanadı ve derisi; pasta; kurabiye; sosis; salam; fast food; her türlü kızartma ve kavurmalar; kruvasan; poğaca gibi yağlı besinlerden ;hazır meyve suları; kola; gazoz gibi içeceklerden kesinlikle uzak durulmalıdır.
Adölesan dönemde günlük tüketilmesi gereken besin grupları
Et ve et ürünleri ( 2-3 porsiyon)
Süt ve süt ürünleri ( 5 porsiyon)
Tahıllar ( 9-11porsiyon)
Sebzeler ( 3-4 porsiyon)
Meyveler( 3-4 porsiyon)
Yağlar; şeker ve şekerli tatlılar sınırlı tüketilecek şekilde planlanmalıdır.
Canan Doğan
Diyet Uzmanı