Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (Dehb)
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Aşağıda yer alan söylemler çocuğu Dikkat Eksikiliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tanısı almış ebeveynlerin sözleri… Bu söylemler size ne kadar tanıdık geliyor…
“Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor ”
“Sanki aklı hep başka yerde; çok dalgın”
“ Bilgisayar – TV başında saatlerce oturabiliyor ama ödev başında en fazla 10 dk ”
“Çok sık eşyalarını kaybediyor”
Peki öğretmenlerin söylemleri ne kadar tanıdık….
“ Dersi dinleyemiyor; sürekli etrafı ile ilgili ”
“ Başladığı işi bitirmiyor ”
“ Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor ”
“Ödev başında çok yavaş; 10 dakikalık işi 3-4 saatte bitiremiyor”
DEHB; aşırı hareketlilik; ataklık; istekleri erteleyememe (impulsivite); dikkat süresinin kalıcı ve sürekli olarak kısalığı ile kendini gösteren; erken çocukluk dönemlerinde başlayarak yaşam boyu devam edebilen bir bozukluktur. İlkokul çağındaki çocukların %3-5 de yani her 20-30 çocuktan birisinde görülmektedir.
DEHB’li çocuğa sahip olan anneler hamilelik dönemlerini anlatırken genel olarak benzer öyküler anlatıyorlar; nasıl mı?
“ Daha karnımdayken bile kıpır kıpırdı. Doğumdan sonra bile hep gezdirmemi istiyordu. Çok az uyuyordu ve hemen uyanıyordu. Uyanmaması için elimizden geleni yapıyorduk.”
Peki; Bebeklik Döneminde DEHB’in göstergeleri neler olabilir?
§Huzursuzluk; gerginlik;
§Kolay ağlama; zor sakinleştirilme;
§Aşırı hareketli olma;
§Dış uyaranlara aşırı tepki verme(ses; dokunma gibi );
§Uyku sorunları ( az uyuma; sık sık uyanma gibi).
Bebeklik döneminde DEHB’in işaretçisi olan bu belirtiler okul öncesi dönemde genellikle şu şekilde karşımıza çıkar:
§Devamlı hareket etme; atlama; zıplama; bir yerlere tırmanma;
§İstekleri erteleyememe; tutturma;
§Sürekli ilgi odağı olmak isteme; bunu sağlayacak şeyler yapma;
§Sık sık bir oyundan diğerine geçme;
§Belirli bir şeyle çok kısa süre ilgilenme;
§Çok konuşma;
§Sürekli soru sorma ancak çoğu kez yanıtı dinlememe;
§Sakarlık; sık sık yaralanma;
§Az uyuma;
§Faaliyetleri sürdürememe; yarım bırakma;
§Kurallara uymama; sırasını bekleyememe;
§Sakince yerinde oturamama;
§Başka çocukları itip kakma; vurma; ısırma;
§Bağırıp çağırma; çok konuşma;
DEHB’in 3 temel belirtisi vardır. Bu belirtiler tek başına görülebildiği gibi bir arada da görülmektedir. Bu üç belirti; Dikkat eksikliği; Aşırı hareketlilik; Dürtüselliktir.
Dikkat Eksikliği olan çocuklar dikkatlerini belirli bir işe ya da oyuna vermekte güçlük çekerler; dikkatleri kolayca dağılır; çok basit hatalar yaparlar. Başladıkları işi çoğu zaman bitirmede sıkıntı yaşarlarken çoğu zaman kendisiyle konuşurken dinlemiyormuş gibi görünürler. Ev Ödevlerini; okul aktivitelerini yapmaktan kaçınırlar çünkü yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmak onlar için oldukça güçtür.
Aşırı Hareketli olan çocuklar; sakince oynamakta güçlük çekerler; oturdukları yerde duramazlar; sağa sola koşturur; eşyalara tırmanır; sürekli hareket ederler. Çocuklargenellikle anne – babaları hatta öğretmenleri tarafından şöyle tanımlanır: “ Eli dursa ayağı oynar ““ Sürekli hareket halinde ; yürümez koşar“ ;“ Ya konuşur ya sesler çıkarır “ ;“ TV izlerken bile hareket eder “ ; “Sınıfta nereye baksam onu görüyorum“ ;“Sırada otururken bile eli ayağı hareket ediyor.”
Bir diğer temel belirti ise Dürtüsellik (impulsivite)dir.Bu çocuklar ise yakınları tarafından“10 yaşına geldi hala söz kesmemeyi öğrenemedi ” ;“ Düşünmeden hareket ediyor ” ;“ Sabırsız; istekleri hemen olsun istiyor ” ; “ Asla sırasını beklemez ” ;“ Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor ” tanımlanırlar.
DEHB Tanısı Nasıl Konulur?
DEHB tanısının konulabilmesi için bu belirtilerin; 7 yaşından önce başlamış olması; kalıcı ve sürekli olması(en az 6 ay) ; kişinin günlük yaşamını etkileyecek boyutta olması gerekmektedir.
Tanı Konulabilmesi için aile ve çocukla görüşme; detaylı bilgi alma; Ebeveyn ve Öğretmenlere Ölçek uygulaması; DEHB tanısını koymada yardımcı olacak Nörolojik ve Psikolojik testlerden yararlanılmaktadır.
DEHB’na Eşlik Eden Diğer Belirtiler Nelerdir?
Bellek sorunları (unutkanlık vb); Koordinasyon bozuklukları(yazı yazmada güçlük; düşme vb); Özgüven Eksikliği; Dağınıklık; Dalgınlık; Sosyal ilişkilerde problemler; Saldırganlık gibi belirtilerin DEHB’e eşlik eden diğer belirtilerdir.
DEHB’in Nedenleri
Nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Ancak sorumlu olduğu düşünülen bazı etkenler vardır:
DEHB’nun tedavisinde psikososyal ve tıbbi girişimleri içeren çok yönlü tedavi (multi-modal) yaklaşımları söz konusudur:
Büyük Değişimler İçin Küçük Öneriler
DEHB’li çocukar; enerjik; yaratıcı; sıcakanlı ve cana yakın çocuklardır. Sosyal yaşamda çok kolay ilişki kurabilirler. Espiri yetenekleri gelişmiştir.
DEHB’i Olan Ünlü Kişiler Var Mıdır?
Elbette…
§Albert Einstein
§Galileo
§Mozart
§Leonardo da Vinci
§Tom Cruise
§Walt Disney
§Winston Churchill
§Stephen Hawkings
§Thomas Edison
§Agatha Christie
§John F. Kennedy
§Robin Williams
§Louis Pasteur
§Prince Charles
§Beethoven DEHB’i olan ünlülerdendir.
Aşağıda yer alan söylemler çocuğu Dikkat Eksikiliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tanısı almış ebeveynlerin sözleri… Bu söylemler size ne kadar tanıdık geliyor…
“Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor ”
“Sanki aklı hep başka yerde; çok dalgın”
“ Bilgisayar – TV başında saatlerce oturabiliyor ama ödev başında en fazla 10 dk ”
“Çok sık eşyalarını kaybediyor”
Peki öğretmenlerin söylemleri ne kadar tanıdık….
“ Dersi dinleyemiyor; sürekli etrafı ile ilgili ”
“ Başladığı işi bitirmiyor ”
“ Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor ”
“Ödev başında çok yavaş; 10 dakikalık işi 3-4 saatte bitiremiyor”
DEHB; aşırı hareketlilik; ataklık; istekleri erteleyememe (impulsivite); dikkat süresinin kalıcı ve sürekli olarak kısalığı ile kendini gösteren; erken çocukluk dönemlerinde başlayarak yaşam boyu devam edebilen bir bozukluktur. İlkokul çağındaki çocukların %3-5 de yani her 20-30 çocuktan birisinde görülmektedir.
DEHB’li çocuğa sahip olan anneler hamilelik dönemlerini anlatırken genel olarak benzer öyküler anlatıyorlar; nasıl mı?
“ Daha karnımdayken bile kıpır kıpırdı. Doğumdan sonra bile hep gezdirmemi istiyordu. Çok az uyuyordu ve hemen uyanıyordu. Uyanmaması için elimizden geleni yapıyorduk.”
Peki; Bebeklik Döneminde DEHB’in göstergeleri neler olabilir?
§Huzursuzluk; gerginlik;
§Kolay ağlama; zor sakinleştirilme;
§Aşırı hareketli olma;
§Dış uyaranlara aşırı tepki verme(ses; dokunma gibi );
§Uyku sorunları ( az uyuma; sık sık uyanma gibi).
Bebeklik döneminde DEHB’in işaretçisi olan bu belirtiler okul öncesi dönemde genellikle şu şekilde karşımıza çıkar:
§Devamlı hareket etme; atlama; zıplama; bir yerlere tırmanma;
§İstekleri erteleyememe; tutturma;
§Sürekli ilgi odağı olmak isteme; bunu sağlayacak şeyler yapma;
§Sık sık bir oyundan diğerine geçme;
§Belirli bir şeyle çok kısa süre ilgilenme;
§Çok konuşma;
§Sürekli soru sorma ancak çoğu kez yanıtı dinlememe;
§Sakarlık; sık sık yaralanma;
§Az uyuma;
§Faaliyetleri sürdürememe; yarım bırakma;
§Kurallara uymama; sırasını bekleyememe;
§Sakince yerinde oturamama;
§Başka çocukları itip kakma; vurma; ısırma;
§Bağırıp çağırma; çok konuşma;
DEHB’in 3 temel belirtisi vardır. Bu belirtiler tek başına görülebildiği gibi bir arada da görülmektedir. Bu üç belirti; Dikkat eksikliği; Aşırı hareketlilik; Dürtüselliktir.
Dikkat Eksikliği olan çocuklar dikkatlerini belirli bir işe ya da oyuna vermekte güçlük çekerler; dikkatleri kolayca dağılır; çok basit hatalar yaparlar. Başladıkları işi çoğu zaman bitirmede sıkıntı yaşarlarken çoğu zaman kendisiyle konuşurken dinlemiyormuş gibi görünürler. Ev Ödevlerini; okul aktivitelerini yapmaktan kaçınırlar çünkü yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmak onlar için oldukça güçtür.
Aşırı Hareketli olan çocuklar; sakince oynamakta güçlük çekerler; oturdukları yerde duramazlar; sağa sola koşturur; eşyalara tırmanır; sürekli hareket ederler. Çocuklargenellikle anne – babaları hatta öğretmenleri tarafından şöyle tanımlanır: “ Eli dursa ayağı oynar ““ Sürekli hareket halinde ; yürümez koşar“ ;“ Ya konuşur ya sesler çıkarır “ ;“ TV izlerken bile hareket eder “ ; “Sınıfta nereye baksam onu görüyorum“ ;“Sırada otururken bile eli ayağı hareket ediyor.”
Bir diğer temel belirti ise Dürtüsellik (impulsivite)dir.Bu çocuklar ise yakınları tarafından“10 yaşına geldi hala söz kesmemeyi öğrenemedi ” ;“ Düşünmeden hareket ediyor ” ;“ Sabırsız; istekleri hemen olsun istiyor ” ; “ Asla sırasını beklemez ” ;“ Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor ” tanımlanırlar.
DEHB Tanısı Nasıl Konulur?
DEHB tanısının konulabilmesi için bu belirtilerin; 7 yaşından önce başlamış olması; kalıcı ve sürekli olması(en az 6 ay) ; kişinin günlük yaşamını etkileyecek boyutta olması gerekmektedir.
Tanı Konulabilmesi için aile ve çocukla görüşme; detaylı bilgi alma; Ebeveyn ve Öğretmenlere Ölçek uygulaması; DEHB tanısını koymada yardımcı olacak Nörolojik ve Psikolojik testlerden yararlanılmaktadır.
DEHB’na Eşlik Eden Diğer Belirtiler Nelerdir?
Bellek sorunları (unutkanlık vb); Koordinasyon bozuklukları(yazı yazmada güçlük; düşme vb); Özgüven Eksikliği; Dağınıklık; Dalgınlık; Sosyal ilişkilerde problemler; Saldırganlık gibi belirtilerin DEHB’e eşlik eden diğer belirtilerdir.
DEHB’in Nedenleri
Nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Ancak sorumlu olduğu düşünülen bazı etkenler vardır:
- Kalıtım; genetik nedenler
- Çevresel etkenler
- Beyindeki yapısal ve işlevsel farklılıklar
- Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu (%35-65)
- Davranım Bozukluğu (%20-45)
- Özel Öğrenme Bozukluğu (%20-35)
- Depresyon ve diğer duygudurum bozuklukları (%3-75)
- Anksiyete (kaygı) bozuklukları (%5-15)
DEHB’nun tedavisinde psikososyal ve tıbbi girişimleri içeren çok yönlü tedavi (multi-modal) yaklaşımları söz konusudur:
- Tıbbi tedavi
- Anne-baba eğitimi
- Bilişsel-davranışsal tedaviler
- Özel eğitim programları
Büyük Değişimler İçin Küçük Öneriler
- Çocuğunuzun bir sorununun olduğunu kabul edin.
- Çocuğunuzun olumlu davranışlarını yakalayın ve pekiştirin. Bunu sağlamak için ortamı düzenleyin.
- DEHB hayatı zorlaştıran bir rahatsızlıktır. Çocuğunuza karşı sabırlı ve hoş görülü olun.
- Sorunlarını görmezden gelmeyin. Ancak aşırı koruyucu da olmayın.
- DEHB bir beceri değil performans sorunudur. Çocuğunuzda arkadaşlarının yaptıkları şeyleri yapabilir. Sadece yöntem; yönlendirmeye ve pekiştirmeye ihtiyaç duyarlar.
- Çocuğunuzun farklı olduğunu kabul edin ve ona zaman verin. Çok fazla cezalandırmak cezaya karşı bağışıklık kazanmasına neden olur.
- Çocuğunuzdan bir şey istediğiniz de net olun! Örn; “odanı topla” yerine “ oyuncaklarını dolabına yerleştirir misin?”
- Öfke patlamaları ortaya çıktığında o an için sakinleşmesini bekleyin.
- Çatışmaya girmeyin. Çocuğunuzu durumdan uzaklaştırın. Öfke patlamasının nedenlerini araştırın.
DEHB’li çocukar; enerjik; yaratıcı; sıcakanlı ve cana yakın çocuklardır. Sosyal yaşamda çok kolay ilişki kurabilirler. Espiri yetenekleri gelişmiştir.
DEHB’i Olan Ünlü Kişiler Var Mıdır?
Elbette…
§Albert Einstein
§Galileo
§Mozart
§Leonardo da Vinci
§Tom Cruise
§Walt Disney
§Winston Churchill
§Stephen Hawkings
§Thomas Edison
§Agatha Christie
§John F. Kennedy
§Robin Williams
§Louis Pasteur
§Prince Charles
§Beethoven DEHB’i olan ünlülerdendir.