Lenfödem (Kanser Sonrası Ameliyat Olan Taraftaki Kol Yada Bacağın Şişmesi)
Lenf sistemi
Lenfatik sistem lenf damarları; lenf sıvısı; lenf dokusu ve lenf organlarından oluşan bir sistemdir.
Vücudu enfeksiyonlara karşı korumak ve dokular arasında yer alan sıvının bir bölümünün kan dolaşımına geri dönüşünü sağlamak olmak üzere iki görevi vardır.
Lenf damarlarını vücutta dağılımı sistemli bir şema şeklindedir. Ve kesin çizgilerle ayrılmıştır.
Lenfödem nedir?
Lenfödem; lenf sisteminin dokular arasında yer alan sıvının kendi üstüne düşen kısmını dokudan drene edememesi sonucu gelişir. Dokular arasında biriken lenf sıvısı gittikçe artar ve bu durum sonucunda kol yada bacakta şişlik oluşur.
2 tip lenfödem vardır
-Primer lenfödem
-Sekonder lenfödem
Primer (doğuştan gelen) lenfödem:
Kalıtsal bir hastalıktır. Hastanın soy ağacı incelendiğinde sıklıkla başka lenfödem vakalarına rastlanır.
Primer lenfödem; bebeğin anne karnında gelişimi sırasında lenf sisteminin yeterli gelişememesi sonucu ortaya çıkar. Tipik olarak ayaktan başlayıp; yukarıya gövdeye doğru çıkan ödem ile karakterizedir. Kolda primer lenfödem görülmesi çok nadirdir.
Sekonder lenfödem:
Bu tip lenfödemde lenf sistemi sonradan zarar görür ve işlevini yapmada yetersiz kalır.
-Kanser
-Filariasis lenfödem
-Yanıklar
-Obesite
-Kronik venöz yetmezlik
Bunlar arasında en sık karşımıza çıkan kanser hastalığı sonrasında görülen lenfödemdir. Cerrahi sonrası koltukaltındaki lenf nodları yada kasıktaki lenf nodları temizlendiği için kol veya bacaktaki lenf damarları ile ana lenf damarları arasındaki bağlantılar kopmuş olur. Vücut savunma mekanizması sayesinde pekçok hastada bu yollar tekrar kurulur ve lenfödem görülmez. Ancak hastaların aldığı radyoterapi bu yolların kurulmasına engel olur yada bu yolları tahrip eder. Böylece Hastalarda kol ve bacalta ödem oluşmaya başlar ve tedavi edilmezse ilerler.
Lenfödem 4 aşamada sınıflandırılır:
Stage 0: Şişlik yoktur veya parmak ile basıldığında deride gode bırakmaz. Fakat hasta sıvı birikimi ve fibrotik değişikliklerden dolayı ağırlık hissi duyar. Bu süre aylarca veya yıllarca sürebilir.Çoğu hasta bu safhada kalır ve yıllarca böyle yaşar.
Stage I: Proteinden zengin sıvı birikimi vardır. Gözle görülür belirgin ödem vardır. Ödem geri dönüşümlüdür; basınç uygulaması ile veya yüksekte tutulduğunda iner. Bu nedenle hasta sabah uyandığında şiş olan kolunun veya bacağının normal hale geldiğini görür. Deriye parmak ile basıldığında çukurluk oluşur.
Stage II: Bu aşamada ödem kendiliğinden inmez. Orta derecede şişlik vardır. Proteinler fibroblast salınımını; konnektif ve scar doku oluşumunu sitümüle eder. Bu nedenle doku sert ve kalınlaşmıştır.
Stage III: Bu aşamada cilt daha derin tabakalarına kadar etkilenmiştir; deri serttir. Birçok cilt değişikliği görülür. Deri o denli sertleşir ki; fil derisi gibi olur. Bu nedenle bu aşamaya fil hastalığı (lymphostatic elephantiasis) adı verilir. Şişlik oldukça fazladır ve tedavi olmaksızın inmez. Ciltte çatlaklar; yaralar oluşur ve bakterilerin bu çatlaklardan içeri girerek enfeksiyona neden olma riski artar. Yaralardan lenf sıvısı dışarı sızar.
Lenfödem Tedavisi
Lenfödem kronik bir hastalıktır ve mevcut tedavi yöntemleri ile tamamen ortadan kaldırılamamakta; fakat kontrol altına alınarak ilerlemesi önlenebilmektedir.
Erken dönemde başlayan ve devam eden tedavi hastalığın ilerlemesini önemli oranda yavaşlatabilir ve lenfödemin neden olduğu yıkım önlenebilir. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa; başarı oranı o kadar yüksek olur.
Tıkanan yada tahrip edilen lenf yolları onarılamaz fakat lenf sıvısı başka yollara yönlendirilerek o yollardan drene olması sağlanır. Yeni yollar oluşturulur. Bu da kompleks boşaltıcı fizyoterapi ile mümkündür.
Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF)
Lenfödem tedavisinde en etkili yöntemdir. Amaç kolda yada bacakta biriken ödemin üst lenf yollarına iletimini sağlamak ve kol ve bacakta basınç oluşturarak ödemin buraya tekrar dolmasını engellemektir.
KBF’nin endikasyonları:
-Lenfödem
-Lipödem
-Siklusa bağlı idiopatik ödem
-Posttravmatik-postoperatif ödem
-Romatizmal kökenli hareket sistemi hastalıkları
-Skleroderma
-Sudeck atrofisi
Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF) programı 4 ana bölümden oluşur ve 2 faz şeklinde uygulanır
-Manuel lenf drenajı
-Cilt bakımı
-Kompresyon (basınç) uygulaması
-Egzersiz
Manuel Lenf Drenajı (MLD):
Dr. Vodder tarafından geliştirilmiş bir tekniktir. 4 özel el tutuşu ile ve drenaj yolları takip edilerek yapılan boşaltım işlemidir. Fazla sıvının hasta lenf damarlarından sağlam lenf damarlarına doğru akışı ve kan dolaşımına tekrar geri dönüşü sağlanır. Lenf drenajı klasik masajdan farklıdır. Klasik masaj daha fazla ödemi arttırır.
Manuel lenf drenajının etkileri
-Lenf oluşumunun düzeltilmesi/geliştirilmesi
-Lenf ve doku sıvılarının iletilmesi/hareketi
-Lenf sıvısının hareketininn artırılması
-Etkilenmiş lenf damarlarındaki lenf akışının artırılması
-Lenf/zaman volümünün artırılması
-Fibrotize olmuş konnektif dokunun gevşetilmesi
Cilt Bakımı:
Lenfödemli hastalarda zamanla meydana gelen cilt değişikliklerini önlemek ve tedavi etmek için yapılan özel cilt bakımıdır. Hastalarda cilt kurumuş; çatlamış olabilir yada mantar çok fazla görülebilir. Bunlar için cilt bakımı yapılır.
Kompresyon (Basınç) Uygulaması:
MLD ile gönderilen sıvının geri dönüşünü engellemek ve fazla olan sıvının sağlıklı lenf damarları tarafından emilimini artırmak amacı ile yapılan basınç uygulamasıdır.
Bandajlar kullanılarak hastanın kolu yada bacağı belli bir basınçla sarılır.
Kompresyon bandajının etkileri:
-Kas-eklem pompasının etkisi artar
-Reflü engellenir
-Rezorpsiyon alanının artması sağlanır
-Süngerle lokal basınç artışı sağlanır
-Prolifere olmuş dokunun gevşemesi
-Hücreler arası basınç artar böylece efektif lenf dönüşü sağlanır
Egzersiz:
Kompresyon içinde yapılan ve lenfödemli hastalara özgü boşaltıcı egzersizlerden oluşan bölümdür. Egzersizler lenf sisteminin sıvıyı dokulardan uzaklaştırma kapasitesini artırdığı için tedavinin çok önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Kas-eklem pompası sayesinde lenf sıvısı daha etkin bir şekilde merkeze iletilir.
Kompleks boşaltıcı fiyoterapi programının yukarıda anlatılan 4 komponentti 2 fazda uygulanır.
FAZ I
Hastanın düzenli olarak her gün tedaviye alındığı devredir. Bu fazda amaç var olan fazla sıvıyı sağlam olan lenf damarlarına aktararak ödemin inmesini sağlamaktır. Lenfödem terapisti tarafından uygulanır. Hastaya hergün manuel lenf drenajı uygulanır ve sonrasında cilt bakımı yapılır. Sonrasında hastanın kolu yada bacağı bandajlanır. En son olarak hastaya özel egzersizler verilir. Hastanın kolu yada bacağı ertesi günkü seansa kadar bandajlı kalır.
FAZ II
Ömür boyu devam eden bir süreçtir. Bu fazın amacı FAZ I’de elde edilen lenfödemdeki inişi devam ettirmek ve tekrar ödemin artmasının önüne geçmektir. Bu faza ‘’koruma fazıda’’ denir ve hasta tarafından uygulanır. Artık bandajlama işlemi bitirilir. Hastanın kolu yada bacağı istenen inceliğe gelmiştir ve amaç bunu korumaktır. Hastaya özel bası giysisi diktirilir. Hasta hergün sabah kalktığında bu bası giysisini giyer ve gece yatarken çıkarır. Egzersizlerine devam eder ve hastaya kendini nasıl koruması gerektiği öğretilir. Bundan sonra ödemin tekrar oluşmaması hastaya bağlıdır. Söylenenleri uygulayan hastada ödemin tekrar oluşması olası değildir.
Lenfatik sistem lenf damarları; lenf sıvısı; lenf dokusu ve lenf organlarından oluşan bir sistemdir.
Vücudu enfeksiyonlara karşı korumak ve dokular arasında yer alan sıvının bir bölümünün kan dolaşımına geri dönüşünü sağlamak olmak üzere iki görevi vardır.
Lenf damarlarını vücutta dağılımı sistemli bir şema şeklindedir. Ve kesin çizgilerle ayrılmıştır.
Lenfödem nedir?
Lenfödem; lenf sisteminin dokular arasında yer alan sıvının kendi üstüne düşen kısmını dokudan drene edememesi sonucu gelişir. Dokular arasında biriken lenf sıvısı gittikçe artar ve bu durum sonucunda kol yada bacakta şişlik oluşur.
2 tip lenfödem vardır
-Primer lenfödem
-Sekonder lenfödem
Primer (doğuştan gelen) lenfödem:
Kalıtsal bir hastalıktır. Hastanın soy ağacı incelendiğinde sıklıkla başka lenfödem vakalarına rastlanır.
Primer lenfödem; bebeğin anne karnında gelişimi sırasında lenf sisteminin yeterli gelişememesi sonucu ortaya çıkar. Tipik olarak ayaktan başlayıp; yukarıya gövdeye doğru çıkan ödem ile karakterizedir. Kolda primer lenfödem görülmesi çok nadirdir.
Sekonder lenfödem:
Bu tip lenfödemde lenf sistemi sonradan zarar görür ve işlevini yapmada yetersiz kalır.
-Kanser
-Filariasis lenfödem
-Yanıklar
-Obesite
-Kronik venöz yetmezlik
Bunlar arasında en sık karşımıza çıkan kanser hastalığı sonrasında görülen lenfödemdir. Cerrahi sonrası koltukaltındaki lenf nodları yada kasıktaki lenf nodları temizlendiği için kol veya bacaktaki lenf damarları ile ana lenf damarları arasındaki bağlantılar kopmuş olur. Vücut savunma mekanizması sayesinde pekçok hastada bu yollar tekrar kurulur ve lenfödem görülmez. Ancak hastaların aldığı radyoterapi bu yolların kurulmasına engel olur yada bu yolları tahrip eder. Böylece Hastalarda kol ve bacalta ödem oluşmaya başlar ve tedavi edilmezse ilerler.
Lenfödem 4 aşamada sınıflandırılır:
Stage 0: Şişlik yoktur veya parmak ile basıldığında deride gode bırakmaz. Fakat hasta sıvı birikimi ve fibrotik değişikliklerden dolayı ağırlık hissi duyar. Bu süre aylarca veya yıllarca sürebilir.Çoğu hasta bu safhada kalır ve yıllarca böyle yaşar.
Stage I: Proteinden zengin sıvı birikimi vardır. Gözle görülür belirgin ödem vardır. Ödem geri dönüşümlüdür; basınç uygulaması ile veya yüksekte tutulduğunda iner. Bu nedenle hasta sabah uyandığında şiş olan kolunun veya bacağının normal hale geldiğini görür. Deriye parmak ile basıldığında çukurluk oluşur.
Stage II: Bu aşamada ödem kendiliğinden inmez. Orta derecede şişlik vardır. Proteinler fibroblast salınımını; konnektif ve scar doku oluşumunu sitümüle eder. Bu nedenle doku sert ve kalınlaşmıştır.
Stage III: Bu aşamada cilt daha derin tabakalarına kadar etkilenmiştir; deri serttir. Birçok cilt değişikliği görülür. Deri o denli sertleşir ki; fil derisi gibi olur. Bu nedenle bu aşamaya fil hastalığı (lymphostatic elephantiasis) adı verilir. Şişlik oldukça fazladır ve tedavi olmaksızın inmez. Ciltte çatlaklar; yaralar oluşur ve bakterilerin bu çatlaklardan içeri girerek enfeksiyona neden olma riski artar. Yaralardan lenf sıvısı dışarı sızar.
Lenfödem Tedavisi
Lenfödem kronik bir hastalıktır ve mevcut tedavi yöntemleri ile tamamen ortadan kaldırılamamakta; fakat kontrol altına alınarak ilerlemesi önlenebilmektedir.
Erken dönemde başlayan ve devam eden tedavi hastalığın ilerlemesini önemli oranda yavaşlatabilir ve lenfödemin neden olduğu yıkım önlenebilir. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa; başarı oranı o kadar yüksek olur.
Tıkanan yada tahrip edilen lenf yolları onarılamaz fakat lenf sıvısı başka yollara yönlendirilerek o yollardan drene olması sağlanır. Yeni yollar oluşturulur. Bu da kompleks boşaltıcı fizyoterapi ile mümkündür.
Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF)
Lenfödem tedavisinde en etkili yöntemdir. Amaç kolda yada bacakta biriken ödemin üst lenf yollarına iletimini sağlamak ve kol ve bacakta basınç oluşturarak ödemin buraya tekrar dolmasını engellemektir.
KBF’nin endikasyonları:
-Lenfödem
-Lipödem
-Siklusa bağlı idiopatik ödem
-Posttravmatik-postoperatif ödem
-Romatizmal kökenli hareket sistemi hastalıkları
-Skleroderma
-Sudeck atrofisi
Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF) programı 4 ana bölümden oluşur ve 2 faz şeklinde uygulanır
-Manuel lenf drenajı
-Cilt bakımı
-Kompresyon (basınç) uygulaması
-Egzersiz
Manuel Lenf Drenajı (MLD):
Dr. Vodder tarafından geliştirilmiş bir tekniktir. 4 özel el tutuşu ile ve drenaj yolları takip edilerek yapılan boşaltım işlemidir. Fazla sıvının hasta lenf damarlarından sağlam lenf damarlarına doğru akışı ve kan dolaşımına tekrar geri dönüşü sağlanır. Lenf drenajı klasik masajdan farklıdır. Klasik masaj daha fazla ödemi arttırır.
Manuel lenf drenajının etkileri
-Lenf oluşumunun düzeltilmesi/geliştirilmesi
-Lenf ve doku sıvılarının iletilmesi/hareketi
-Lenf sıvısının hareketininn artırılması
-Etkilenmiş lenf damarlarındaki lenf akışının artırılması
-Lenf/zaman volümünün artırılması
-Fibrotize olmuş konnektif dokunun gevşetilmesi
Cilt Bakımı:
Lenfödemli hastalarda zamanla meydana gelen cilt değişikliklerini önlemek ve tedavi etmek için yapılan özel cilt bakımıdır. Hastalarda cilt kurumuş; çatlamış olabilir yada mantar çok fazla görülebilir. Bunlar için cilt bakımı yapılır.
Kompresyon (Basınç) Uygulaması:
MLD ile gönderilen sıvının geri dönüşünü engellemek ve fazla olan sıvının sağlıklı lenf damarları tarafından emilimini artırmak amacı ile yapılan basınç uygulamasıdır.
Bandajlar kullanılarak hastanın kolu yada bacağı belli bir basınçla sarılır.
Kompresyon bandajının etkileri:
-Kas-eklem pompasının etkisi artar
-Reflü engellenir
-Rezorpsiyon alanının artması sağlanır
-Süngerle lokal basınç artışı sağlanır
-Prolifere olmuş dokunun gevşemesi
-Hücreler arası basınç artar böylece efektif lenf dönüşü sağlanır
Egzersiz:
Kompresyon içinde yapılan ve lenfödemli hastalara özgü boşaltıcı egzersizlerden oluşan bölümdür. Egzersizler lenf sisteminin sıvıyı dokulardan uzaklaştırma kapasitesini artırdığı için tedavinin çok önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Kas-eklem pompası sayesinde lenf sıvısı daha etkin bir şekilde merkeze iletilir.
Kompleks boşaltıcı fiyoterapi programının yukarıda anlatılan 4 komponentti 2 fazda uygulanır.
FAZ I
Hastanın düzenli olarak her gün tedaviye alındığı devredir. Bu fazda amaç var olan fazla sıvıyı sağlam olan lenf damarlarına aktararak ödemin inmesini sağlamaktır. Lenfödem terapisti tarafından uygulanır. Hastaya hergün manuel lenf drenajı uygulanır ve sonrasında cilt bakımı yapılır. Sonrasında hastanın kolu yada bacağı bandajlanır. En son olarak hastaya özel egzersizler verilir. Hastanın kolu yada bacağı ertesi günkü seansa kadar bandajlı kalır.
FAZ II
Ömür boyu devam eden bir süreçtir. Bu fazın amacı FAZ I’de elde edilen lenfödemdeki inişi devam ettirmek ve tekrar ödemin artmasının önüne geçmektir. Bu faza ‘’koruma fazıda’’ denir ve hasta tarafından uygulanır. Artık bandajlama işlemi bitirilir. Hastanın kolu yada bacağı istenen inceliğe gelmiştir ve amaç bunu korumaktır. Hastaya özel bası giysisi diktirilir. Hasta hergün sabah kalktığında bu bası giysisini giyer ve gece yatarken çıkarır. Egzersizlerine devam eder ve hastaya kendini nasıl koruması gerektiği öğretilir. Bundan sonra ödemin tekrar oluşmaması hastaya bağlıdır. Söylenenleri uygulayan hastada ödemin tekrar oluşması olası değildir.