Çalma (Hırsızlık): Bir Uyum ve Davranış Bozukluğu
Okul öncesi dönemde; genellikle 7-8 yaşlarına kadar görülen izinsiz eşya alma davranışı; bir uyum ve davranış bozukluğu olan çalma davranışı olarak kabul edilmez. Bu dönemden önce; özellikle 3-6 yaşları arasında çocuklar gittikleri evlerde veya kreşte arkadaşlarında gördükleri objeleri ve oyuncakları almakta sakınca görmezler. Çocuğun bu davranışının altında yatan neden; beğendiği nesneyi yanında bulundurmaya çalışmaktan öte birşey değildir. Okul öncesi dönemde mülkiyet duygusu tam olarak gelişmediği için; çocuklar; başka birine ait bir eşyayı izinsiz olarak almanın kötü bir davranış olduğunu anlamakta güçlük çeker. Bu nedenle; çalma davranışının bir uyum ve davranış bozukluğu olarak ele alınabilmesi için çocuğun ilkokul çağına gelmiş olması gerekir.
Çocuklarda bir uyum ve davranış bozukluğu olarak görülen çalma davranışının altında yatan sebepler aşağıdaki gibi özetlenebilir;
1. Hatalı anne-baba tutumları. Hiçbirimiz çocuklarımız hakında çok doğru birer eğitim klavuzuna sahip olamayabiliriz. Ancak eğer istersek doğru tutum ve davranışları geliştirebiliriz. Peki yanlış ana baba tutumları olarak neleri sayıp sıralayabiliriz.
- Aşırı disiplinli tutum. Kesin kuralların sayıp sıralandığı; sınırların kesin ve net olduğu tutumlar
- Kıyaslamacı tutum. Çocukların bir başka akran çocukla ya da kişi; nesne ya da davranışla karşılaştırıldığı tutum
- Paraya aşırı düşkünlük veya cimrilik. Anne babaların geçmiş yaşamlarından getirdikleri patolojilere bağlı olarak paraya karşı aşırı bir cimrilik göstermeleri ya da parayı gereğinden çok önemsemeleri. Ebeveynlerin; gereksiz yere fazlaca para harcamamak ; tutumlu olmak konusunda nasihatlarda bulunmaları
- Maddi cezalar verme. Çocuğun gösterdiği yanlış bir davranış karşısında; anne babaların ceza nesnesi olarak para vermeyi; harçlığı kesmesi
- Gereksinimlerin giderilmemesi. Alınacak herhangi bir gereksinimi tehdit unsuru haline getirerek anne babalrın çocukların gereksinimlerini gidermemesi
- Önceki çalma davranışının pekiştirilmesi.
- Tutarsız tutumlar geliştirme. Bir gün kızıln bir çalma davranışına bir başka zamanda esneklik österme ya da " ya ne akıllı çocuksun valla bizi bile ayakta uyuttun helal olsun "diyerek tutsarsız bir tutum sergileyerek çocuğun çalma davranışını farkında olmadan pekiştirmek
- Yanlış model olma. Bir markete girdiğinde raflardan birşeyler aşırıp; kasada da görmezden gelerek bunu bir zeka ürünü olarak göstermeye çalışan bir ebeveyn yanlış bir model olarak çocuğunun çalma davranışına katkıda bulunmaktadır.
- Gereksinimlerin dengesiz bir biçimde giderilmesi ( Bazen çok yoğun giderilme ; bazen giderilmeme. Az verme hırsız edersin; çok verme arsız edersin atasözümüzde olduğu gibi )
Yukarıdaki başlıklarda görüldüğü gibi; anne-babaların aşırı disiplinli ve katı tutumları çocuklarda çalma davranışına neden olabilir. Çocuğun kardeşleriyle veya komşu; arkadaş ve akraba çocuklarıyla sıklıkla kıyaslandığı aile ortamları çalma davranışına zemin hazırlayabilir. Ailenin; çocuğun maddi ihtiyaçlarını karşılamayarak onu cezalandırması; ekonomik güçlükler nedeniyle çocuğun fiziksel ihtiyaçlarını giderememesi; anne-babanın paraya aşırı düşkünlüğü veya cimriliği; parayı çocuğa karşı bir tehdit aracı olarak kullanması gibi hatalı tutumlar da çalma davranışının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
2. Değersizlik duygusu ve öz-güven eksikliği
Bir insanın doğal yetişme döngüsünde değerlilik duygusunu temel kabul olarak ailesinden alması gerekmektedir. Çocuğun kendini değersiz hissetmesi bu davranışı destekler. Kendini yetersiz hisseden çocuk değerli gördüğü eşyaları çalarak kendini değerli kılmaya çalışır. Yetersizlik duyguları taşıyan çocuğun anne-babasının aşırı koruyucu tutumu ve çocuğu sürekli kontrol etmeye çalışır tavırları çocuğun bu duygularını pekiştirir. Böylece; kendisine güvenilmediğini düşünen çocuk giderek öz-güvenini kaybetmeye başlar.
3. Kıskançlık ve rekabet duyguları
Her insan doğuştan "ben" duygusu ile dünyada var olur. Bir başka insanın varlığı ben duygusunun önüne geçer ve bu haset duygusunun oluşmasına neden olabilir. Kardeşlerini veya başka çocukları kıskanan çocuklar yaşadıkları rekabet duygusunu bastırabilmek için çalma davranışı gösterebilirler. Bu nedenle uyum bozukluğu geliştiren çocuklarda çalmak; kıskanılan veya rekabet edilen kişiden öç almak anlamına gelmektedir.
4. Sevgisizlik ve ilgisizlik
Fiziksel ve maddi ihtiyaçların giderilmemesi gibi; manevi ihtiyaçların giderilmemeside bu uyum bozukluğuna neden olabilmektedir. Yeterince sevilmediğini düşünen; duygusal anlamda yeterince ilgi görmeyen çocuk; başkalarına ait eşyaları çalarak elde edemediği sevgi açığını gidermeye çalışır. Bu sebeple;kimsesiz çocuklarda; sokak çocuklarında ve aileleri tarafından dışlanmış çocuklarda çalma davranışının görülme sıklığı fazladır.
Çalma davranışı önemli bir ruhsal sorundan ileri gelebilir. Kendine güveni olmayan çocuk ilgi çekmek için hırsızlık yapabilir. Çalma; bazı durumlarda da bir yardım çağrısıdır. Çocuk çalarak ailesine “BENİM FARKIMA VARIN” demek istemektedir. Sevgi eksikliği ile çalmanın arasında anlamlı bir ilişki vardır. Anne veya baba yoksunluğu çeken çocuklarda çalma davranış bozukluğu görülmektedir. Çocuk; sevildiği ve benimsendiği duygusu yerleşinceye kadar çalmaya devam eder.
Çocuklarında çalma davranışı görülen anne-babaların; bu davranışın tedavi edilmesi ve ileride yeniden ortaya çıkmasının veya yerini başka bir davranış bozukluğuna bırakmasının önlenmesi için zaman kaybetmeden bir uzmana başvurmalarını öneriyoruz. Bir psikologla
uzmanla birlikte yapılan çalışmalarda yukarıdaki sebeplerden hangilerinin bu davranışın gelişmesine yol açtığı tespit edilmeli ve bu nedenler ortadan kaldırılmalıdır. Davranışa neden olan faktörler kontrol altına alındığında davranışta hızla ortadan kalkacak ve yeni bağımsız sorunların oluşumu da engellenmiş olacaktır.
Anne-babalar; bu sorun nedeniyle başvurdukları uzman tarafından çocuklarına yaklaşımları konusunda da bilgilendirilmelidirler. Burada kısaca özetlemek gerekirse; çalma davranışı gösteren çocukların ailelerinin dikkat etmeleri gereken şeyler aşağıda sıralanmıştır;
Yargılayıcı ve suçlayıcı tutumdan uzak durmak
Aşağılayıcı; küçük düşürücü ve ayıplayıcı tavır sergilememek
Çocuğu deşifre etmek
Bu davranışı nedeniyle çocuğa duyulan güvensizliği ifade etmek
Cezalandırıcı ve yasaklayıcı tutumlar sergilemek
Gurur kırıcı davranışlar sergilemek
Şiddete başvurmak
Anne-babalar çalma karşısında soğukkanlı davranmalıdır. Dövme; ayıpla; yüzüne vurma; başkalarının önünde anlatmak çok tehlikeli olabilir.
X; ailesinde yaşananlara bakıldığında çocuklarınızda temelde bir güven eksikliği olduğu açık aslında. Zamanında yaşanmış anne baba çatışmaları; kavgalar gürültüler ve üstüne eklenen ayrılık hikayesi benim gözlemlerime göre üçünde de ciddi ve kalıcı hasarlar tartmış ve yaratmaya da devam ediyor. İlişkinize bir an önce çekidüzen verip bunu çocuklarınızla da paylaşıp onların kendilerini güvende hissetmelerini sağlamanız her şeyden çok daha önemli görünüyor bana.
Çocuklarda bir uyum ve davranış bozukluğu olarak görülen çalma davranışının altında yatan sebepler aşağıdaki gibi özetlenebilir;
1. Hatalı anne-baba tutumları. Hiçbirimiz çocuklarımız hakında çok doğru birer eğitim klavuzuna sahip olamayabiliriz. Ancak eğer istersek doğru tutum ve davranışları geliştirebiliriz. Peki yanlış ana baba tutumları olarak neleri sayıp sıralayabiliriz.
- Aşırı disiplinli tutum. Kesin kuralların sayıp sıralandığı; sınırların kesin ve net olduğu tutumlar
- Kıyaslamacı tutum. Çocukların bir başka akran çocukla ya da kişi; nesne ya da davranışla karşılaştırıldığı tutum
- Paraya aşırı düşkünlük veya cimrilik. Anne babaların geçmiş yaşamlarından getirdikleri patolojilere bağlı olarak paraya karşı aşırı bir cimrilik göstermeleri ya da parayı gereğinden çok önemsemeleri. Ebeveynlerin; gereksiz yere fazlaca para harcamamak ; tutumlu olmak konusunda nasihatlarda bulunmaları
- Maddi cezalar verme. Çocuğun gösterdiği yanlış bir davranış karşısında; anne babaların ceza nesnesi olarak para vermeyi; harçlığı kesmesi
- Gereksinimlerin giderilmemesi. Alınacak herhangi bir gereksinimi tehdit unsuru haline getirerek anne babalrın çocukların gereksinimlerini gidermemesi
- Önceki çalma davranışının pekiştirilmesi.
- Tutarsız tutumlar geliştirme. Bir gün kızıln bir çalma davranışına bir başka zamanda esneklik österme ya da " ya ne akıllı çocuksun valla bizi bile ayakta uyuttun helal olsun "diyerek tutsarsız bir tutum sergileyerek çocuğun çalma davranışını farkında olmadan pekiştirmek
- Yanlış model olma. Bir markete girdiğinde raflardan birşeyler aşırıp; kasada da görmezden gelerek bunu bir zeka ürünü olarak göstermeye çalışan bir ebeveyn yanlış bir model olarak çocuğunun çalma davranışına katkıda bulunmaktadır.
- Gereksinimlerin dengesiz bir biçimde giderilmesi ( Bazen çok yoğun giderilme ; bazen giderilmeme. Az verme hırsız edersin; çok verme arsız edersin atasözümüzde olduğu gibi )
Yukarıdaki başlıklarda görüldüğü gibi; anne-babaların aşırı disiplinli ve katı tutumları çocuklarda çalma davranışına neden olabilir. Çocuğun kardeşleriyle veya komşu; arkadaş ve akraba çocuklarıyla sıklıkla kıyaslandığı aile ortamları çalma davranışına zemin hazırlayabilir. Ailenin; çocuğun maddi ihtiyaçlarını karşılamayarak onu cezalandırması; ekonomik güçlükler nedeniyle çocuğun fiziksel ihtiyaçlarını giderememesi; anne-babanın paraya aşırı düşkünlüğü veya cimriliği; parayı çocuğa karşı bir tehdit aracı olarak kullanması gibi hatalı tutumlar da çalma davranışının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
2. Değersizlik duygusu ve öz-güven eksikliği
Bir insanın doğal yetişme döngüsünde değerlilik duygusunu temel kabul olarak ailesinden alması gerekmektedir. Çocuğun kendini değersiz hissetmesi bu davranışı destekler. Kendini yetersiz hisseden çocuk değerli gördüğü eşyaları çalarak kendini değerli kılmaya çalışır. Yetersizlik duyguları taşıyan çocuğun anne-babasının aşırı koruyucu tutumu ve çocuğu sürekli kontrol etmeye çalışır tavırları çocuğun bu duygularını pekiştirir. Böylece; kendisine güvenilmediğini düşünen çocuk giderek öz-güvenini kaybetmeye başlar.
3. Kıskançlık ve rekabet duyguları
Her insan doğuştan "ben" duygusu ile dünyada var olur. Bir başka insanın varlığı ben duygusunun önüne geçer ve bu haset duygusunun oluşmasına neden olabilir. Kardeşlerini veya başka çocukları kıskanan çocuklar yaşadıkları rekabet duygusunu bastırabilmek için çalma davranışı gösterebilirler. Bu nedenle uyum bozukluğu geliştiren çocuklarda çalmak; kıskanılan veya rekabet edilen kişiden öç almak anlamına gelmektedir.
4. Sevgisizlik ve ilgisizlik
Fiziksel ve maddi ihtiyaçların giderilmemesi gibi; manevi ihtiyaçların giderilmemeside bu uyum bozukluğuna neden olabilmektedir. Yeterince sevilmediğini düşünen; duygusal anlamda yeterince ilgi görmeyen çocuk; başkalarına ait eşyaları çalarak elde edemediği sevgi açığını gidermeye çalışır. Bu sebeple;kimsesiz çocuklarda; sokak çocuklarında ve aileleri tarafından dışlanmış çocuklarda çalma davranışının görülme sıklığı fazladır.
Çalma davranışı önemli bir ruhsal sorundan ileri gelebilir. Kendine güveni olmayan çocuk ilgi çekmek için hırsızlık yapabilir. Çalma; bazı durumlarda da bir yardım çağrısıdır. Çocuk çalarak ailesine “BENİM FARKIMA VARIN” demek istemektedir. Sevgi eksikliği ile çalmanın arasında anlamlı bir ilişki vardır. Anne veya baba yoksunluğu çeken çocuklarda çalma davranış bozukluğu görülmektedir. Çocuk; sevildiği ve benimsendiği duygusu yerleşinceye kadar çalmaya devam eder.
Çocuklarında çalma davranışı görülen anne-babaların; bu davranışın tedavi edilmesi ve ileride yeniden ortaya çıkmasının veya yerini başka bir davranış bozukluğuna bırakmasının önlenmesi için zaman kaybetmeden bir uzmana başvurmalarını öneriyoruz. Bir psikologla
uzmanla birlikte yapılan çalışmalarda yukarıdaki sebeplerden hangilerinin bu davranışın gelişmesine yol açtığı tespit edilmeli ve bu nedenler ortadan kaldırılmalıdır. Davranışa neden olan faktörler kontrol altına alındığında davranışta hızla ortadan kalkacak ve yeni bağımsız sorunların oluşumu da engellenmiş olacaktır.
Anne-babalar; bu sorun nedeniyle başvurdukları uzman tarafından çocuklarına yaklaşımları konusunda da bilgilendirilmelidirler. Burada kısaca özetlemek gerekirse; çalma davranışı gösteren çocukların ailelerinin dikkat etmeleri gereken şeyler aşağıda sıralanmıştır;
Yargılayıcı ve suçlayıcı tutumdan uzak durmak
Aşağılayıcı; küçük düşürücü ve ayıplayıcı tavır sergilememek
Çocuğu deşifre etmek
Bu davranışı nedeniyle çocuğa duyulan güvensizliği ifade etmek
Cezalandırıcı ve yasaklayıcı tutumlar sergilemek
Gurur kırıcı davranışlar sergilemek
Şiddete başvurmak
Anne-babalar çalma karşısında soğukkanlı davranmalıdır. Dövme; ayıpla; yüzüne vurma; başkalarının önünde anlatmak çok tehlikeli olabilir.
X; ailesinde yaşananlara bakıldığında çocuklarınızda temelde bir güven eksikliği olduğu açık aslında. Zamanında yaşanmış anne baba çatışmaları; kavgalar gürültüler ve üstüne eklenen ayrılık hikayesi benim gözlemlerime göre üçünde de ciddi ve kalıcı hasarlar tartmış ve yaratmaya da devam ediyor. İlişkinize bir an önce çekidüzen verip bunu çocuklarınızla da paylaşıp onların kendilerini güvende hissetmelerini sağlamanız her şeyden çok daha önemli görünüyor bana.