Çocuklarda Ödül ve Ceza
Çocuğunuza bir türlü yaptıramadığınız; alışkanlığını kazandıramadığınız davranışlar var mı?Peki ya yapmaktan vazgeçmesini istediğiniz davranışlar?
Pek çok anne baba bu davranışları kazandırmak veya değiştirmek için ödül ve cezayı kullanır. Bu yöntem doğru kullanıldığında kısa sürede sonuca ulaştırır fakat yanlış kullanıldığında; aşırıya kaçtığında işler daha da karışabilir. Bu yöntemi kullanacaksanız öncelikle ödülün rüşvet; cezanın tehdit olmadığını bilmelisiniz. odanı toplarsan sana çikolata veririm ; dersini yaparsan sana oyuncak alırım ; yemeğini bitir; bak yoksa seni burada bırakıp giderim ; terliklerini giy; tamam giymiyorsan çöpe atıyorum biçiminde ifadeler sizi sonuca götürmeyeceği gibi durumu daha karmaşık hale getirecektir.
Ödül nasıl uygulanmalı?
Çocuğun başarılarını; beğenilen davranışlarını onaylamanız onun kişilik gelişimine katkı sağlar. Ödül bazen bir öpücük olabileceği gibi birlikte oyun oynamak; çocuğunuzu alkışlamak; küçük bir hediye almak da olabilir. Ödülü seçerken çocuğun ihtiyaçlarını göz önünde bulundurun. Her gün çikolata yiyen bir çocuk için çikolata ödül olmaktan çıkar. Maddi değil manevi değeri büyük ödüller seçin.
Odasını toplamak; ödevlerini yapmak; dişlerini fırçalamak gibi çocuğun sorumlulukları içinde olan davranışları ödüllendirmek kısa dönemde sonuç verir fakat uzun dönem içinde yarar sağlamaz. Bu durumda çocuk karşılıksız bir şey yapmamayı öğrenir. Karşılık beklentisi yüzünden arkadaş çevresinden uzaklaştırılabilir.
Ödülün kendisi kadar veriliş sıklığı da önemlidir. Her davranışı sürekli ödüllendirmek bu yöntemi kullanılmaz hale getirir. Çocuk için bir önemi kalmaz.
Amaç; çocuğun iyi bir davranışı kazanması ve uygulamasıdır. Ödülü amaç değil; araç olarak kullanın. Ödülü verirken; bu ödülü neden kazandığını mutlaka açıklayın.
Ceza nasıl uygulanmalı?
İşe; davranışın nedenlerini araştırmakla başlayabilirsiniz. Onun; bağımsız bir insan olduğunu kabul etmek; davranışı bu çerçevede değerlendirmek yararlı olur. Durum ile ilgili çocuğunuzla konuşmak; davranışına dikkatini çekmek; bu konudaki fikrini almak işbirliğini başlatır. Tüm bunlar uygulanırken çocuğun rakip değil öğrenmeye çalışan; yetişkinliğinin temellerini atan bir insan olduğunu göz ardı etmemek gerekir. Eğer davranış büyük sorunları getirmiyorsa çocuğunuzu uyarmalı; bu davranışı onaylamadığınızı göstermelisiniz.
Davranış tekrar ediyorsa veya bir adım daha ilerlemişse onunla davranışın hatalı olduğunu; nasıl olması gerektiğini konuşun. Davranışı tekrarlarsa zararının neler olacağını konuşun. Böylece bu davranışı uygun bulmadığınızı net olarak ifade etmiş olursunuz.
Hatalı davranışa devam ediyorsa; bu davranışı tekrarladığı durumda alabileceği cezayı açıklamalı; hatırlatmalısınız. Bu konuda konuşurken çocuğunuzun; sizlerin desteğine ihtiyacı olduğunu unutmayın. Konuşma sırasında çocuğunuzu yargılamayın. Uygulanabilecek cezalar seçmek önemlidir. Çocuğun çabasını gördüğünüz durumlarda cezayı hafifletebileceğinizi açıklayın.
Tüm uyarılara rağmen çocuğunuz davranışı sürdürüyorsa cezayı uygulamalısınız. Cezayı uygulamadığınız durumlarda; çocuk tüm bu konuşmaların boşa olduğunu; hiçbir şeyin değişmediğini; hatalı davranışı sonunda bir zarar ile karşılaşmadığına inanır. Oysaki bazı hatalı davranışların zararları kısa dönemde değil uzun dönemde ortaya çıkar.
Alınan önlemlere karşı davranış sürüyor ise konunun uzmanına başvurmak gerekir. Çünkü bu durumlarda davranış bozukluğu; karşı gelme bozukluğu; dikkat eksikliği ve hiperaktivite durumu; çocukluk çağı depresyonu; uyum güçlükleri gibi sorunlar eşlik ediyor olabilir.
Pek çok anne baba bu davranışları kazandırmak veya değiştirmek için ödül ve cezayı kullanır. Bu yöntem doğru kullanıldığında kısa sürede sonuca ulaştırır fakat yanlış kullanıldığında; aşırıya kaçtığında işler daha da karışabilir. Bu yöntemi kullanacaksanız öncelikle ödülün rüşvet; cezanın tehdit olmadığını bilmelisiniz. odanı toplarsan sana çikolata veririm ; dersini yaparsan sana oyuncak alırım ; yemeğini bitir; bak yoksa seni burada bırakıp giderim ; terliklerini giy; tamam giymiyorsan çöpe atıyorum biçiminde ifadeler sizi sonuca götürmeyeceği gibi durumu daha karmaşık hale getirecektir.
Ödül nasıl uygulanmalı?
Çocuğun başarılarını; beğenilen davranışlarını onaylamanız onun kişilik gelişimine katkı sağlar. Ödül bazen bir öpücük olabileceği gibi birlikte oyun oynamak; çocuğunuzu alkışlamak; küçük bir hediye almak da olabilir. Ödülü seçerken çocuğun ihtiyaçlarını göz önünde bulundurun. Her gün çikolata yiyen bir çocuk için çikolata ödül olmaktan çıkar. Maddi değil manevi değeri büyük ödüller seçin.
Odasını toplamak; ödevlerini yapmak; dişlerini fırçalamak gibi çocuğun sorumlulukları içinde olan davranışları ödüllendirmek kısa dönemde sonuç verir fakat uzun dönem içinde yarar sağlamaz. Bu durumda çocuk karşılıksız bir şey yapmamayı öğrenir. Karşılık beklentisi yüzünden arkadaş çevresinden uzaklaştırılabilir.
Ödülün kendisi kadar veriliş sıklığı da önemlidir. Her davranışı sürekli ödüllendirmek bu yöntemi kullanılmaz hale getirir. Çocuk için bir önemi kalmaz.
Amaç; çocuğun iyi bir davranışı kazanması ve uygulamasıdır. Ödülü amaç değil; araç olarak kullanın. Ödülü verirken; bu ödülü neden kazandığını mutlaka açıklayın.
Ceza nasıl uygulanmalı?
İşe; davranışın nedenlerini araştırmakla başlayabilirsiniz. Onun; bağımsız bir insan olduğunu kabul etmek; davranışı bu çerçevede değerlendirmek yararlı olur. Durum ile ilgili çocuğunuzla konuşmak; davranışına dikkatini çekmek; bu konudaki fikrini almak işbirliğini başlatır. Tüm bunlar uygulanırken çocuğun rakip değil öğrenmeye çalışan; yetişkinliğinin temellerini atan bir insan olduğunu göz ardı etmemek gerekir. Eğer davranış büyük sorunları getirmiyorsa çocuğunuzu uyarmalı; bu davranışı onaylamadığınızı göstermelisiniz.
Davranış tekrar ediyorsa veya bir adım daha ilerlemişse onunla davranışın hatalı olduğunu; nasıl olması gerektiğini konuşun. Davranışı tekrarlarsa zararının neler olacağını konuşun. Böylece bu davranışı uygun bulmadığınızı net olarak ifade etmiş olursunuz.
Hatalı davranışa devam ediyorsa; bu davranışı tekrarladığı durumda alabileceği cezayı açıklamalı; hatırlatmalısınız. Bu konuda konuşurken çocuğunuzun; sizlerin desteğine ihtiyacı olduğunu unutmayın. Konuşma sırasında çocuğunuzu yargılamayın. Uygulanabilecek cezalar seçmek önemlidir. Çocuğun çabasını gördüğünüz durumlarda cezayı hafifletebileceğinizi açıklayın.
Tüm uyarılara rağmen çocuğunuz davranışı sürdürüyorsa cezayı uygulamalısınız. Cezayı uygulamadığınız durumlarda; çocuk tüm bu konuşmaların boşa olduğunu; hiçbir şeyin değişmediğini; hatalı davranışı sonunda bir zarar ile karşılaşmadığına inanır. Oysaki bazı hatalı davranışların zararları kısa dönemde değil uzun dönemde ortaya çıkar.
Alınan önlemlere karşı davranış sürüyor ise konunun uzmanına başvurmak gerekir. Çünkü bu durumlarda davranış bozukluğu; karşı gelme bozukluğu; dikkat eksikliği ve hiperaktivite durumu; çocukluk çağı depresyonu; uyum güçlükleri gibi sorunlar eşlik ediyor olabilir.