Empatik İletişim ve Psikolojik Destek
İletişim kurarken; kişilerden verdiği mesaja; diğeri onun beklentisine uygun yanıt verirse; buna paralel iletişimadı verilir. Bahsi geçen iletişim de; bireylerden birinin verdiği mesaja; diğer bireyin; onun beklediğinden farklı bir yanıt gelirse; bu defa iletişimin adı çapraz iletişim olarak tanımlanabilir. Örtülü iletişimde dediğimizde ise kişi; birey iletişim rollerinden birini çok açık mesajlarla sergilerken; asıl olan; bunu farklı bir amaç için yaptığıdır. Burada gizli bir mesaj verilerek; iletişime girenlerin içinde bulundukları toplum için kabul edilebilir bir mesaja dönüştürülerek iletilmesidir.
İnsanlar; iletişim kurdukları zaman çeşitli ve birbirinden farklı davranış kalıpları sergilerler. Örneğin; değişik sorunlar yaşandığında; gösterilen tepkiler genellikle; saldırganlık; itaatkar ya da kendini kabul ettirme olarak adlandırılabilecek üç farklı davranış biçimiyle ortaya çıkmaktadır. Kişi kendini savunduğunda itaatkar; karşı saldırıya geçildiğinde isesaldırgan olarak tanımlanır. Bu alanda gidilebilecek son yol ise kendini kabul ettirmedir. Bu üç davranış tarzı; bireylerin değişik durumlarda kullandığı ve bireylerle iletişim şeklini şekillendiren davranışlardır.
Empatik iletişim; bireyler arasında; doğru ve etkin bir dinleme becerisi ile birlikte kullanıldığında ancak bir anlam taşır. Birey olarak karşıdaki kişiyi işitmek yeterli olmaz; ne söylediğini duyup; anlayabilmek; iyi bir dinleyici olabilmenin yöntemlerini bilmek ve kullanmak gerekir. İletişimin kalitesini yükseltmek isteyen bir birey ancak; dinlemeyi öğrenerek bunu gerçekleştirebilir. Sözlü iletişim kurma süreci;
Dinleme genel anlamda iki şekilde karşımıza çıkabilir:
o Pasif dinleme;
o Aktif dinleme.
Pasif dinlemeden bahsedildiğinde; dikkatli ancak sessizliği içeren ve çok az tepki göstermeye ihtiyaç duyulan; en basit dinleme türüdür.
Aktif dinlemeyiempatik dinleme olarak da isimlendirmek mümkündür. Aktif ya da empatik dinleme denildiğinde; karşıdaki bireyin duygularını onun bakış açısıyla anlamayı sağlaması beklenir. Bir başka açıdan; karşıdaki bireyin; ne ifade ettiği ile gerçekten ilgili olunduğunu gösteren bir iletişim unsurudur.
Empati
Empati kavramını tanımlarsak; bir bireyin kendisini iletişim kurduğu kişinin yerine koyması ve onun duygu-düşüncelerini doğru olarak anlamaya çalışmasıdır. Burada önemli olan; bireyin karşısındakinin bakış açısıyla bakması; onun duygulanımını ve düşüncelerini doğru bir şekilde anlayabilmesi; hissedebilmesi; son olarak da; bu algıladıklarını karşısındakine iletmesi süreci empati olarak tanımlanır. Empati kavramı üç önemli unsurdan oluşur;
- Bir insanı anlamak için öncelikle olaya; onun bakış tarzıyla bakabilmeli; o bireyin rolüne girmeli; olaya onun bakış açısıyla bakmak çok önemlidir. O kişinin rolünde kısa bir zaman dilimi kalmalı; daha sonra birey kendi bireysel rolüne dönmelidir. Eğer bu başarılamazsa empati kurulamamış olur. Buna sempati adını vermek daha doğru olur. Bir başka anlamda buna empati hatası da diyebiliriz.
- Empati kurmuş olmak için; bu kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlamak zorunlu bir durumdur. Bu vurgulamada; karşıdakinin duygularını veya düşüncelerini sadece anlamış olmak yeterli olmaz. Bunlar ; empatinin kavramının iki temel bileşeni olarak görülmelidir.
- Empati tanımındaki son unsur; empati kuran kişinin kendisinde oluşan empatik anlayışın; karşıdaki bireye iletilebilmesidir. Empati kavramının tam olarak oluşturulabilmesi için bu unsurunda netleşmesi ve ifade edilmesi zorunludur. Birey olarak algılanan empati ile; karşıdaki kişiye iletilen empati arasında zaman zaman farklılıklar olabilmektedir. Bunun olmaması için sözsüz iletişim mesajları; yanı beden dilinin kullanılması yararlı olabilir.
Empatinin Sempatiden Farklılığı
Sempati duymak ; karşıdaki insanın duygu ve düşüncelerin aynısını paylaşmak anlamına gelir. Empati kurulmasında önemli olan ise karşıdakinin duygu ve düşüncelerini anlamaktır. Sempati kavramında "yandaşlık" asıl unsur olarak göze çarpar. Empati kurulduğunda; o kişiyle aynı duyguları ve görüşleri paylaşılmaz; duygular ve düşünceler anlaşılmalıdır.
Empati Sınıflaması
Onlar Basamağı
Onlar Basamağı
Empati kavramından bahsederken; onlar basamağı dendiğinde; bireyin işinin kendisine anlatılan sorun üzerine düşünmediği; duygulanımına dikkat etmediği; kendi duygu ve düşüncelerinden söz etmediği bir durumdur. Asıl olan toplumun değer yargılarının dile getirildiğidir; denebilir.
Ben Basamağı
Ben basamağında empatik tepki veren kişi; egosantrik yani benmerkezcidir diyebiliriz. Eleştirel ve akıl verici bir davranış örüntüsü sergiler.
Sen Basamağı
Sen basamağında empatik olmaya çalışan birey; karşısındaki bireyin rolünü benimser. Olaya aynı o kişinin bakış açısıyla bakar.
Empati ile ilgili olarak sıralanmış olan üç empati basamağı; on alt basamak oluşturur.
1. Başkaları ne düşünür; ne hisseder: Burada; empati kurmaya çabasındaki birey; kendince bazı genellemeler yapar; felsefi ekollere; atasözlerine başvurabilir; Genelde toplumun neler hissedebileceğini dile getirir; karşısındaki bireyi toplumsal değer yargıları ve değer sistemlerine göre; bu bakış açısıyla eleştirir.
2. Eleştiri:Empati kurmaya çalşan birey; karşısındaki bireyi kendi görüşleri ve değer yargılarına göre eleştirir; bu değer sistemine göre yargılar.
3. Akıl Verme: Bu yaklaşım şeklinde birey; karşısındaki kişiye daha çok akıl verir tarzda bir davranış örüntüsü sergiler; ona ne yapması gerektiğini ısrarla söyler.
4. Teşhis: Birey olayla ilgili yaklaşımında; olayı bırakıp karşısındaki kişiye teşhis koyar.
5. Ben de Var: Burada birey; anlatılan soruna veya sorunun bir benzerinin kendisinde de bulunduğunu vurgular ve kendi sıkıntılarını anlatmaya başlar.
6. Benim Duygularım: Kişi; kendisine anlatılan sorunla ilgili olan kendi duygularını sözleriyle veya davranışlarıyla karşısındaki bireye ifade eder;
7. Destekleme: Empati kurmaya çalışan birey; karşısındaki bireye onu anladığını ve bahsi geçen olayla alanında onu desteklediğini belirtir.
8. Soruna Eğilme: Burada kişi kendisine anlatılan sorunun üzerimde durur; sorunu irdeler; yorumlar; konunun ayrıntılarına yönelik aklındaki sorular sorar.
9. Tekrarlama: Birey kendisine iletilen sorunu; özetler; Karşısındaki bireye tekrar yansıtacak bir davranış örüntüsü sergiler.
10. Derin Duyguları Anlama: Bu basamakta ; kendisini karşısındakinin yerine koyarak onun tüm duygularını ve onlara eşlik eden düşüncelerini algılar ve bu durumu ona ifade eder.
Empati Kurmada Yardım Davranışı
Yapılan araştırmalar göstermiştir ki; yardıma ihtiyaç duyan kişilerle; empati kuranlar; diğerlerine oranla daha fazla yardımda bulunmaktadırlar
Empati kurmanın yardım davranışına nasıl olup da dönüşebildiği ile ilgili başlıca iki teorik açıklama vardır.
İlki; sıkıntı sürecinde o birey ile empati kuran kişi; karşısındakinin durumunu anladığı için sıkıntı hisseder ve bu sıkıntıyı ortadan kaldırmak için o kişiye yardımda bulunur.
İkinci teori ise: Birey; sıkıntı hisseden kişi ile empati kurarak; diğergam bir yaklaşımla; sıkıntıdaki kişiyi rahatlatmak amacıyla ona yardım eder.
Empatik yardım davranış incelendiğinde; her iki güdünün birlikte yer aldığı anlaşılabilir. Bunlardan ilki bireylerin ruh sağlığını korumaya yönelikken; ikincisi bireyin yardım konusunda toplumsal değerleri sürdürmesine yarıyordur.
Danışan; Danışman ve Empati
Birey olarak bir başka kişinin duygu; düşünce ve algılarını açık ve bireyinkine en yakın şekilde kavramak; danışma oluşumunda danışanda önemli şahsiyet değişmeleri yaratabilecek güçtedir. Terapistin danışma esnasındaki empati yeteneği; danışanın gittikçe kendini daha iyi anlama gücünü arttırır.
Empatik anlama; öğrenmesi oldukça zor bir ustalıktır; planlı ve dikkatli bir eğitim ve uygulama yoluyla geliştirilebilir.