FENİLKETONÜRİ

Fenilalanin hidroksilaz enzimi aktivitesinin yokluğu sonucu gelişen; erken dönemde tedavi edilmediğinde ağır motor ve mental gerilik ile karakterize; kalıtsal metabolik bir hastalıktır.
İlk kez 1934 de tanımlanmış; 1963 da Guthrie testi ile taramaları başlamıştır.
Klasik FKÜ’ de FA hidroksilaz aktivitesi yok veya çok azdır.
Fenil pürivik asit; fenil laktik asit; fenil asetik asit hastanın kan; idrar ve diğer vücut sıvılarında birikir. Bunların beyin dokusunda diğer aminoasitlerin transportunu bozarak dismyelinizasyona neden olduğu düşünülmektedir.
Tedavi edilmezse seratonin; dopamin ve norepinefrin sentezi bozulmaktadır.

Hiperfenilalaninemi nedenleri

A) Primer
1. Fenilketonüri;
a) Klasik FKÜ (Enzim < %1; kan FA düzeyi >20 mg/dl);
b) Orta derecede FKÜ (Enzim %1; kan FA düzeyi 15-20 mg/dl); c) Hafif FKÜ (Enzim > %5; kan FA düzeyi < 15 mg/dl);
2. Hafif hiperfenilalaninemi (FKÜ olmadan hiperfenilalaninemi);
3. Tetrahidrobiopterin metabolizması bozuklukları
Dihidropteridin redüktaz;
GTP siklohidrolaz I;
Pterin-4-8-karbinolamin dehidrataz;
6-pirovoyltetrahidropterin sentaz defekti;

B) Sekonder
1- YD döneminde geçici tironinemi ile;
2- Galaktozemide;
3- Tirozinemide;
4- Prematürede geçici;
5- Karaciğer yetersizliği;
6- İlaçlara bağlı (methotrexate vb);
7- Şiddetli inflamatuvar cevap;

) Fenilalaninin tirozine dönüşümündeki kalıtsal defektler
1- Fenilalanin hidroksilaz enzimi defekti;
a) Klasik FKÜ (FA e tolerans azalmıştır);
b) Hafif hiperfenilalaninemi (%15 rezidüv enzim) c) Benign hiperfenilalaninemi ( % 5 aktivite)
2- Tetrahidrobiopterin (BH4) metabolizması bozukluğu


B) Akkiz hiperfenilalaninemiler
1- Prematüreliğe bağlı geçici;
2- Herediter tirozinemi;
3- Karaciğer yetersizliği;
4- Trimetoprim kullanımına bağlı

KLİNİK BULGULAR

· Hastaların yarısında ilk ayda semptom görülmeyebilir.
· Semptom gösteren vakaların yarısında ilk bulgu kusmadır.
· Motor - mental gerilik en çarpıcı bulgusu olup 6-7. aylarda farkedilir.
· Mikrosefali;
· Ciddi hiperaktivite; çevresine ve kendisine zarar verme; şizofrenoid ve otistik davranışlar; aşırı heyecanlanma .

· Grand mal; Petit mal epilepsi (% 20-25).
· EEG değişiklikleri (%75-95 ).
· Nörolojik bulgular diyet ve antikonvulzan tedaviye cevapverir.
· Yürürken adımlarının kısa ve rijit olması;
· Minimal beyin sendromunu taklit eden bulgular;
· Ajite davranışlar ve parmaklarda para sayma hareketleri;
· Saç; cilt; göz rengi açıktır. Sarı saç ve mavi göz vakaların ancak % 60 ında bulunur (melanin sentezindeki defekte bağlıdır).

· Ekzamatöz cilt lezyonları (% 20- 40) vücudun duyarlı yerlerinde görülür. Vakaların % 20 sinde cilt hipopigmente; kuru ve pürtüklüdür.
· Fenilalanin yan metaboliti fenilasetik asidin sıvılarda ve idrarda artmasına bağlı fare sidiği; küf kokusu hissedilir.
· Genetik geçiş otozomal resesiftir.
· Fenilalanin hidroksilaz geni 12. kromozomda bulunmaktadır.

TEŞHİS

Fecl3 testi: 6 damla idrar üzerine 3 damla % 10 fecl3 damlatılır. Meydana gelen ve 1-2 dakika içinde açılan zeytuni yeşil renk hastalığı düşündürür.
Guthrie testi: Fenilalaninin Bacillus subtilus üremesini kompetetif olarak inhibe etmesi esasına dayanır.
AA kağıt kromatoğrafisi;
Kan fenil alanin tayini;
§ Spekrofotometrik yolla;
§ Florometrik yolla;
High Pressure Liquid Chromotography

TEDAVİ

1. Diyetle alınan fenilalaninin azaltılması:
Serum FA seviyesi; 3 - 5 mg/dl arasında tutulmalıdır.
İlk yaş için fenilalanin ihtiyacı 60-90 mg/kg; daha sonra 35-40 mg/kg dır.
– Milupa- PKU 1 (0-1 y); PKU 2 (1-8 y); PKU 3 (Adolesan)
– Lofenelac; (80 mg FA/ 100 gr)
– Phenyldon; (20 mg FA /100 gr)
FKÜ’ li çocuk yenidoğan döneminde tanımlanır ve FA’ den fakir diyet ile beslenirse normal myelinizasyon ve beyin gelişimi sağlanabilir.

Kan FA i 7 mg/dl den az ve büyüme normalse çocuk olması gereken zeka düzeyine erişebilir.
8-10. aydan sonra diyete başlaması zekayı etkiler.
Diyetin özü; FA i kısıtlı; protein; enerji; vitamin; mineral ve eser elementler yeterli miktarda olmasıdır.
Diyette FA düzeyi;
- ilk 7 gün 20 mg/kg/gün;
- 1-6. aylar arasında 50-70 mg/kg/gün;
- 1 yaşın üzerinde 20-30 mg/kg/gün de tutulur.



FKÜ de Besin İhtiyaçları

Yaş fenilalanin(mg/kg) protein(gr/kg) enerji(kcal/kg)

Prematüre 90 3.2 125-130

0-3 ay 60-90 3.0 120-125

3-6 ay 50-80 2.5 115-120

6-12 ay 40-50 2.4 110-115

1-3 yaş 30-40 1.9 90-105

4-6 yaş 25-30 1.7 80-90

7-9 yaş 15-25 1.6 70-90

>10 yaş 10-20 1.5 70-80


2. Diyetin normal büyüme ve gelişmeyi sağlayabilecek şekilde düzenlenmesi:
3. Protein katabolizmasının azaltılması:
4. Takip:
a) Kan FA seviyeleri düzenli olarak izlenmelidir.
b) Hastaların davranış; bedensel ve ruhsal gelişimlerinin takibi; BÇ; ağırlık ve boy takiplerinin yapılması.
c) Zeka gelişiminin takibi.

DYT.ŞULE DOĞAN