Karalahana Guatr Yapar mı?
KARALAHANA GUATR YAPAR MI?
Guatr boynumuzda bulunan tiroid bezinin büyümesidir. Guatr yapan nedenler arasında en önemli etken iyot eksikliğidir. İyot eksikliği ise Karadeniz bölgesinde; Burdur; Isparta ; Kastamonu ve İç Anadolu bölgesinde fazladır.
Karadeniz bölgesinde çok yenen karalahana guatr yapar mı? Bu konuda rahmetli hocamız Prof Dr Selahattin Kologlu nun yaptığı araştırmalarda günde 7 Kg karalahana yiyenlerde guatr görülebileceği saptanmıştır. Bu nedenle karalahan az miktarda yemenin guatr yapıcı etkisi yoktur.
Salgıladığı tiroid hormonları normal olduğu halde büyümüş tiroid bezine basit guatr denir. İçerisinde nodül olmadan tiroid bezinin olduğu gibi büyümesine düz veya basit guatr denir. Guatrın içinde nodüller varsa bunlara bu defa nodüler guatr denir. İyot yetmezliği dünyada en sık guatr nedenidir. İyot yetmezliği nedeniyle oluşan guatr ilk yıllarda düz bir büyüme şeklindedir; yani içinde nodül yoktur. Çocukluk ve ergenlik döneminde guatrda nodül pek bulunmaz. Ancak tedavi edilmez ve iyot eksikliği devam ederse ileri yaşlarda guatr hem büyür hem de içinde nodüller oluşur. Bu nodüller ileride aşırı hormon salgılama özelliği kazanarak hipertiroidi dediğimiz kanda tiroid hormonlarının aşırı çalışmasına neden olabilirler.
İyot yetmezliğine bağlı guatrı olan kişilerin kanlarında T3 hormonu hafif artar; TSH hormonunda biraz artış olabilir ve T4 hormonu biraz düşük çıkar.
Bir toplumda 6-12 yaş arası çocukların % 5’den fazlasında basit guatr varsa buna endemik (yaygın) guatr denir. Endemik guatr iyot yetmezliği olan bölgelerde sık görülür. Bu oran % 5 den az olursa sporadik (seyrek görülen) guatr ismi verilir. Sporadik guatr ise iyot yeterli bölgelerde görülür.
Guatr kadınlarda erkeklerden 4-5 kat daha fazla görülür. Gençlik çağında da kızlarda erkeklere göre daha fazla görülür. Türkiye’de guatr sıklığı bölgelere göre değişmek üzere % 5-56 arasında değişmektedir. Görüldüğü gibi bu çok yüksek bir orandır.
İyot yetmezliği olan bölgelerde guatr daha fazladır. Özellikle dağlık bölgelerde toprakta iyot az olduğundan guatr daha fazla görülür. Bilinenin aksine kara lahana yenmesiyle guatr oluşumu arasında bir ilişki yoktur.
Selenyum yetmezliği de ülkemizde önemli bir problemdir. Yaptığımız bir çalışmada guatrlı kişilerde selenyum düzeyinin düşük olduğunu saptadık.
Guatr nedenleri:
a)İyot yetmezliği
b)Selenyum yetmezliği
c)Genetik eğilim veya ailede guatr olması
d)Tiroid bezinin iltihabi hastalıkları (Hashimoto veya tiroiditler)
e)Psikiyatrik hastaların kullandığı lityum ilacı
f)Soya yağı veya fasulyesi fazla yemek (iyot yetmezliği ile beraber)
g)Tiroid hormon oluşumundaki genetik bozukluklar
h)Sigara içmek
i)Demir yetmezliğine bağlı kansızlığı olanlar
j)Gebelik (iyot yetmezliği olan bölgelerde)
k)Beyinde bulunan hipofiz bezinden aşırı TSH hormonu salgılanması
Bir Bölgede İyot yetmezliği Arttıkça Guatr Sıklığı Artar:
İdrarda atılan iyot miktarı o kişinin iyot durumunu gösterir. İdrarda iyot miktarı ölçülerek iyot yetmezliğinin şiddeti anlaşılabilir. İyot yetmezliği artıkça guatr sıklığı da artmaktadır. iyot miktarına göre guatr oluşma riski şu şekilde saptanmıştır: İdrar iyodu hafif derecede yetmezlik gösteriyorsa yani 50-99 mg/dl arasında ise bunların %5-20’sinde; orta dereceli iyot yetmezliği varsa (idrar iyodu 20-49 mg/dl arasında ise) bunların % 20-30’unda ve şiddetli iyot yetmezliği varsa (idrar iyodu < 20mg/dl olması) bu kişilerin % 30’undan fazlasında guatr gelişir.
İyod Eksikliği:
İyot; vücudumuzda çok az bulunan ve toplam miktarı 15-20 miligramı geçmeyen bir mineraldir. T4 hormonunun yapısında 4 tane iyot molekülü vardır ve ağırlığının % 60’nı oluşturur. T3 hormonunda ise 3 tane iyot molekülü vardır. İyot yeterli alınmadığında tiroid bezi tiroid hormonlarını (T3 ve T4) yeterince yapamaz. Bir toplumda iyot yetmezliğine bağlı olarak oluşan ve yeterli iyot alımıyla önlenebilen veya düzelen tüm hastalıklara ‘’iyot yetmezliği hastalıkları’’ denir. İyot yetmezliğine bağlı olarak hipotiroidi denilen tiroid bezi yetmezliği (hipotiroidi) ile birlikte boy kısalığı ve zeka geriliği varsa bu hastalığa kretenizm adı verilmektedir. Kretenizm; iyot yetmezliğinin çok fazla olduğu bölgelerde görülür. Eskiden ülkemizde sık iken iyotlu tuz yenmesinin artmasıyla azalmıştır.
İyot yetmezliği; bebeklikten ileri yaşa kadar çeşitli evrelerde farklı hastalıklar yapar. Bu hastalıklar şunlardır:
İyot yetmezliği olan gebelerde düşük sayısı; ölü doğum; doğan bebekte sakatlıklar olması; doğum sırasında bebek ölümü sıklığında artış vardır
Yeni doğan bebekte oluşan iyot yetmezliği guatra ve tiroid hormon azlığı nedeniyle beyin fonksiyonlarının iyi gelişmemesi ve buna bağlı zeka geriliğinin ortaya çıkmasına neden olabilir.
İyot yetmezliği çocukluk döneminde guatr; tiroid bezinde az çalışma (sadece TSH hormon
artışı); beyin faaliyetlerinde bozukluk ve zeka geriliği; beden gelişim geriliği ve boy kısalığı yapar.İyot yetmezliği olan çocukların zeka derecesi (IQ) 13 puan daha düşüktür.
Erişkin yaşlarda ise iyot yetmezliği guatr; beyin faaliyetlerinde bozukluk; yaşlılarda kendiliğinden oluşan aşırı tiroid bezi çalışması (hipertiroidi) ve iyot fazla alınınca hipertiroidi gelişmesi gibi hastalıklara neden olmaktadır.
İyot yetmezliği şu anda bile dünyada önemli sağlık problemlerinden biridir. Dünyada 1 milyar 572 milyon insanda iyot yetmezliği vardır ki bu dünya nüfusunun yaklaşık % 30’ unu oluşturur. 11.2 milyon insanda ise belirgin kretenizm vardır.
İdrar iyot atılımına göre iyot yetmezliğinin dereceleri:
Okul çağındaki çocuklarda idrardaki iyot atılımına göre iyot yetmezliği şu şekilde sınıflandırılır:
a)İdrar iyodu <20 mg/dl ise şiddetli iyot yetmezliği;
b)İdrar iyodu 20-49 arası orta derecede iyot yetmezliği;
c) İdrar iyodu 50-99 arası hafif iyot yetmezliği;
d)İdrar iyodu 100-199 arası ise normal;
e) İdrarda iyot >200 ‘den fazlaysa aşırı iyot alımı vardır; denir.
Sigaranın Tiroid Bezine Verdiği Zarar:
Sigara içen kişilerde guatrın daha sık görüldüğü yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Sigara içilince kanda tiyosiyanat isimli bir madde artar ve bu madde iyodun tiroid bezine girmesini önleyerek yeteri kadar tiroid hormonu yapılmasını engeller ve sonunda da guatr ortaya çıkar. Yapılan bilimsel çalışmalarda sigara içenlerin % 30’unda guatr saptanırken; içmeyenlerde % 3 oranında guatr saptanmıştır.
Sigara tiroid bezinin az çalışmasına da neden olmakta ve kanda TSH hormonu artmaktadır. Sigara içen ve tiroid bezi az çalışan kişilerde ise hastalığa ait şikayetler daha şiddetli olmaktadır.
Sigara içimi arttıkça tiroid bezinde nodül sayısında artma oluştuğu ve bezin daha az çalıştığı ortaya konmuştur.
Hipertiroidi denilen tiroid bezinin çok çalıştığı hastalar eğer sigara içmeye devam ederlerse hastalık daha çabuk nüks etmekte veya alevlenmektedir.
Sigara içen hipertiroidili kişilerde gözlerde büyümenin daha fazla olduğu ve ilaç tedavisine cevap vermediği ortaya konmuştur. Sigara içenlerde kanda oksijenin az olması gözdeki büyümeyi hızlandırmaktadır.
Emziren kadınların sigara içmesi sütle çocuğa geçen iyot miktarını azaltır ve bebeğin beyin gelişimi iyi olmaz. Emziren kadınlar bu nedenle sigara içmemelidirler.
Tiroid hastalığına yakalanmak istemiyorsanız sigara içmeyi kesmelisiniz. Özellikle tiroid hastalığı ve göz büyümesi olanlar sigarayı mutlaka bırakmalıdır.
KAYNAK
1. Prof Dr Metin Ozata; 99 Sayfada Tiroid Hastalıkları; İş Bankası yayınları
2. http://www.tiroit.org
Guatr boynumuzda bulunan tiroid bezinin büyümesidir. Guatr yapan nedenler arasında en önemli etken iyot eksikliğidir. İyot eksikliği ise Karadeniz bölgesinde; Burdur; Isparta ; Kastamonu ve İç Anadolu bölgesinde fazladır.
Karadeniz bölgesinde çok yenen karalahana guatr yapar mı? Bu konuda rahmetli hocamız Prof Dr Selahattin Kologlu nun yaptığı araştırmalarda günde 7 Kg karalahana yiyenlerde guatr görülebileceği saptanmıştır. Bu nedenle karalahan az miktarda yemenin guatr yapıcı etkisi yoktur.
Salgıladığı tiroid hormonları normal olduğu halde büyümüş tiroid bezine basit guatr denir. İçerisinde nodül olmadan tiroid bezinin olduğu gibi büyümesine düz veya basit guatr denir. Guatrın içinde nodüller varsa bunlara bu defa nodüler guatr denir. İyot yetmezliği dünyada en sık guatr nedenidir. İyot yetmezliği nedeniyle oluşan guatr ilk yıllarda düz bir büyüme şeklindedir; yani içinde nodül yoktur. Çocukluk ve ergenlik döneminde guatrda nodül pek bulunmaz. Ancak tedavi edilmez ve iyot eksikliği devam ederse ileri yaşlarda guatr hem büyür hem de içinde nodüller oluşur. Bu nodüller ileride aşırı hormon salgılama özelliği kazanarak hipertiroidi dediğimiz kanda tiroid hormonlarının aşırı çalışmasına neden olabilirler.
İyot yetmezliğine bağlı guatrı olan kişilerin kanlarında T3 hormonu hafif artar; TSH hormonunda biraz artış olabilir ve T4 hormonu biraz düşük çıkar.
Bir toplumda 6-12 yaş arası çocukların % 5’den fazlasında basit guatr varsa buna endemik (yaygın) guatr denir. Endemik guatr iyot yetmezliği olan bölgelerde sık görülür. Bu oran % 5 den az olursa sporadik (seyrek görülen) guatr ismi verilir. Sporadik guatr ise iyot yeterli bölgelerde görülür.
Guatr kadınlarda erkeklerden 4-5 kat daha fazla görülür. Gençlik çağında da kızlarda erkeklere göre daha fazla görülür. Türkiye’de guatr sıklığı bölgelere göre değişmek üzere % 5-56 arasında değişmektedir. Görüldüğü gibi bu çok yüksek bir orandır.
İyot yetmezliği olan bölgelerde guatr daha fazladır. Özellikle dağlık bölgelerde toprakta iyot az olduğundan guatr daha fazla görülür. Bilinenin aksine kara lahana yenmesiyle guatr oluşumu arasında bir ilişki yoktur.
Selenyum yetmezliği de ülkemizde önemli bir problemdir. Yaptığımız bir çalışmada guatrlı kişilerde selenyum düzeyinin düşük olduğunu saptadık.
Guatr nedenleri:
a)İyot yetmezliği
b)Selenyum yetmezliği
c)Genetik eğilim veya ailede guatr olması
d)Tiroid bezinin iltihabi hastalıkları (Hashimoto veya tiroiditler)
e)Psikiyatrik hastaların kullandığı lityum ilacı
f)Soya yağı veya fasulyesi fazla yemek (iyot yetmezliği ile beraber)
g)Tiroid hormon oluşumundaki genetik bozukluklar
h)Sigara içmek
i)Demir yetmezliğine bağlı kansızlığı olanlar
j)Gebelik (iyot yetmezliği olan bölgelerde)
k)Beyinde bulunan hipofiz bezinden aşırı TSH hormonu salgılanması
Bir Bölgede İyot yetmezliği Arttıkça Guatr Sıklığı Artar:
İdrarda atılan iyot miktarı o kişinin iyot durumunu gösterir. İdrarda iyot miktarı ölçülerek iyot yetmezliğinin şiddeti anlaşılabilir. İyot yetmezliği artıkça guatr sıklığı da artmaktadır. iyot miktarına göre guatr oluşma riski şu şekilde saptanmıştır: İdrar iyodu hafif derecede yetmezlik gösteriyorsa yani 50-99 mg/dl arasında ise bunların %5-20’sinde; orta dereceli iyot yetmezliği varsa (idrar iyodu 20-49 mg/dl arasında ise) bunların % 20-30’unda ve şiddetli iyot yetmezliği varsa (idrar iyodu < 20mg/dl olması) bu kişilerin % 30’undan fazlasında guatr gelişir.
İyod Eksikliği:
İyot; vücudumuzda çok az bulunan ve toplam miktarı 15-20 miligramı geçmeyen bir mineraldir. T4 hormonunun yapısında 4 tane iyot molekülü vardır ve ağırlığının % 60’nı oluşturur. T3 hormonunda ise 3 tane iyot molekülü vardır. İyot yeterli alınmadığında tiroid bezi tiroid hormonlarını (T3 ve T4) yeterince yapamaz. Bir toplumda iyot yetmezliğine bağlı olarak oluşan ve yeterli iyot alımıyla önlenebilen veya düzelen tüm hastalıklara ‘’iyot yetmezliği hastalıkları’’ denir. İyot yetmezliğine bağlı olarak hipotiroidi denilen tiroid bezi yetmezliği (hipotiroidi) ile birlikte boy kısalığı ve zeka geriliği varsa bu hastalığa kretenizm adı verilmektedir. Kretenizm; iyot yetmezliğinin çok fazla olduğu bölgelerde görülür. Eskiden ülkemizde sık iken iyotlu tuz yenmesinin artmasıyla azalmıştır.
İyot yetmezliği; bebeklikten ileri yaşa kadar çeşitli evrelerde farklı hastalıklar yapar. Bu hastalıklar şunlardır:
İyot yetmezliği olan gebelerde düşük sayısı; ölü doğum; doğan bebekte sakatlıklar olması; doğum sırasında bebek ölümü sıklığında artış vardır
Yeni doğan bebekte oluşan iyot yetmezliği guatra ve tiroid hormon azlığı nedeniyle beyin fonksiyonlarının iyi gelişmemesi ve buna bağlı zeka geriliğinin ortaya çıkmasına neden olabilir.
İyot yetmezliği çocukluk döneminde guatr; tiroid bezinde az çalışma (sadece TSH hormon
artışı); beyin faaliyetlerinde bozukluk ve zeka geriliği; beden gelişim geriliği ve boy kısalığı yapar.İyot yetmezliği olan çocukların zeka derecesi (IQ) 13 puan daha düşüktür.
Erişkin yaşlarda ise iyot yetmezliği guatr; beyin faaliyetlerinde bozukluk; yaşlılarda kendiliğinden oluşan aşırı tiroid bezi çalışması (hipertiroidi) ve iyot fazla alınınca hipertiroidi gelişmesi gibi hastalıklara neden olmaktadır.
İyot yetmezliği şu anda bile dünyada önemli sağlık problemlerinden biridir. Dünyada 1 milyar 572 milyon insanda iyot yetmezliği vardır ki bu dünya nüfusunun yaklaşık % 30’ unu oluşturur. 11.2 milyon insanda ise belirgin kretenizm vardır.
İdrar iyot atılımına göre iyot yetmezliğinin dereceleri:
Okul çağındaki çocuklarda idrardaki iyot atılımına göre iyot yetmezliği şu şekilde sınıflandırılır:
a)İdrar iyodu <20 mg/dl ise şiddetli iyot yetmezliği;
b)İdrar iyodu 20-49 arası orta derecede iyot yetmezliği;
c) İdrar iyodu 50-99 arası hafif iyot yetmezliği;
d)İdrar iyodu 100-199 arası ise normal;
e) İdrarda iyot >200 ‘den fazlaysa aşırı iyot alımı vardır; denir.
Sigaranın Tiroid Bezine Verdiği Zarar:
Sigara içen kişilerde guatrın daha sık görüldüğü yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Sigara içilince kanda tiyosiyanat isimli bir madde artar ve bu madde iyodun tiroid bezine girmesini önleyerek yeteri kadar tiroid hormonu yapılmasını engeller ve sonunda da guatr ortaya çıkar. Yapılan bilimsel çalışmalarda sigara içenlerin % 30’unda guatr saptanırken; içmeyenlerde % 3 oranında guatr saptanmıştır.
Sigara tiroid bezinin az çalışmasına da neden olmakta ve kanda TSH hormonu artmaktadır. Sigara içen ve tiroid bezi az çalışan kişilerde ise hastalığa ait şikayetler daha şiddetli olmaktadır.
Sigara içimi arttıkça tiroid bezinde nodül sayısında artma oluştuğu ve bezin daha az çalıştığı ortaya konmuştur.
Hipertiroidi denilen tiroid bezinin çok çalıştığı hastalar eğer sigara içmeye devam ederlerse hastalık daha çabuk nüks etmekte veya alevlenmektedir.
Sigara içen hipertiroidili kişilerde gözlerde büyümenin daha fazla olduğu ve ilaç tedavisine cevap vermediği ortaya konmuştur. Sigara içenlerde kanda oksijenin az olması gözdeki büyümeyi hızlandırmaktadır.
Emziren kadınların sigara içmesi sütle çocuğa geçen iyot miktarını azaltır ve bebeğin beyin gelişimi iyi olmaz. Emziren kadınlar bu nedenle sigara içmemelidirler.
Tiroid hastalığına yakalanmak istemiyorsanız sigara içmeyi kesmelisiniz. Özellikle tiroid hastalığı ve göz büyümesi olanlar sigarayı mutlaka bırakmalıdır.
KAYNAK
1. Prof Dr Metin Ozata; 99 Sayfada Tiroid Hastalıkları; İş Bankası yayınları
2. http://www.tiroit.org