Otizmde Dil Konuşma Terapisi ve Dil Terapisi Yöntemleri
otizmde dil konuşma terapisi
Ön görüşme
Çocuğun demografik bilgileri alınırHikaye alınır.
Çocuğun bir gün içinde neler yaptığına dair bilgiler toplanır
Sevdiği ve sevmediği aktivitler ya da nesneler sorgulanır
AGTE ve Denver testleri yapılır.
Otizme özel değerlendirme testleri yapılabilir. (CARS vs.)
Aileye iletişimi destekleyecek aktiviteler ve stratejilerle ilgili bilgi verilir.
Değerlendirme sonuçları açıklanır ve terapi planı çizilir.
TERAPİ
Terapide ilk amaç çocuğun ilgisinin bir şekilde çekilmesidir. Dikkatini çeken şey merkezli terapi hazırlanmalıdır. Öncelikle basit komutlar çalışılmalıdır. Al; ver; otur gibi. Bunları çalışırken pekiştireçler kilit noktalardır. Komutları anlamada geriye zincirleme tekniği kullanılmalıdır. Önce fiziksel yardımla başlayıp sonra yavaş yavaş bu yardım azaltılmalıdır.
Çocuğun doğru davranış ve becerileri kazanması için taklit yeteneğine ihtiyaç vardır. Bunun için önce sevdiği oyuncak seslerinden başlanarak; vücut hareketleri; jest mimikler; taşıt sesleri vs. taklit ettirilir. Her yanıt pekiştirilmelidir.
Adlandırma çalışması yaparken ön görüşme sırasında aileden aldığımız bilgiler doğrultusunda çocuğun gündelik yaşantısında sık karşılaştığı objeler bir araya getirilir ve onlardan başlanır. Bunun için önce gerçek obje; sonra fotoğrafları; sonrada çizilmiş materyaller kullanılmalıdır. Gerekirse ipuçları verilmelidir.
Çocuğun çıktıları genişletilmelidir.
Yapılan genişletmelerle her türlü dilbilgisel kavram kazandırılabilir.
Otistik bireyler genelleme aşamasında en büyük problemi yaşadıklarından her terapi sonrası aileye detaylı bilgiler verilip; terapideki çalışmaların evde tekrar edilmesi çok büyük önem taşımaktadır.
ALTERNATİF DESTEKLEYİCİ İLETİŞİM
PICTURE EXCHANGE COMMUNICATION SYSTEM (PECS)
Uygulamalı davranış analizine dayalı alternatif iletişimi sistemidir. Davranışsal yaklaşım esaslıdır.
Normal dil ve gelişim aşamalarına göre planlanmıştır.
18 aydan büyük; nesne istemek için ses kullanmayan; ilginç olaylar karşısında görüş bildirmek için sözcük ya da sözcük benzeri yapılar kullanmayan; taklit edemeyen; alıcı dili zayıf; en az 3 ay süreyle dil ve konuşma terapisi alıp ilerleme sağlanamayan çocuk için önerilir.
Konuşma ve dil becerilerini engellemez; geliştirir.
Öncelikle resim-sembol eşleştirme pekiştireçler kullanılarak öğretilir.
Çocuk klasörden resim seçip iletişim ortağına vererek istediği nesneye ya da etkinliğe ulaşmak amacıyla iletişim başlatır.
İletişim girişiminde bulunmaktan kademeli olarak nesne ve etkinliklerle ilgili görüş bildirmeye kadar oluşan 6 evreden oluşur.
KAYNAKLAR
Watson; L.; Teaching Spontaneous Communication To Autistic And Developmentally Handicapped Children
The National Autistic Society; Autism The Facts
Cohen; D.; Autism And Pervasive Development Disorders
Kırcali-İftar; G.; Otistik Özellik Gösteren Çocuklara İletişim Becerilerinin Kazadırılması
Kırcaali-İftar; G.; PECS Kursu Notları
Kaiser; A.; Teaching Functional Communication Skills
dil bozukluğu terapisindeki temel yaklaşımlar
Çevreyi düzenleme
- Çocuğun istediği şeyleri görüş mesafesine fakat ulaşamayacağı bir yere koyun.
- Materyalleri yalnızca yetişkin yardımıyla alınabilecek yere koyun ( sıkıca kapatılmış saydam plastik kutu)
- Rutinlerin olması gereken sırasını bozma ( çorabını giymeden ayakkabısını verme..)
Çocuğun yönlendirmesine izin verin
- Çocuğun seçip oynadığı oyuncaklara dikkatinizi verin ve onun hakkında konuşun.
- İletişimi mümkün oldukça çocuğun başlatmasını sağlayın (uzun sessizlik olsa bile)
- Motor taklit- çocuğun yaptığı motor hareketin aynısını yada abartılmış veya azaltılmış biçimini çocuk yapar yapmaz taklit etme.(erken dönem sıra alma davranışını yerleştirmek için).
- Vokal taklit- çocuğun çıkarttığı sesleri birebir yada değiştirilmiş bir biçimde üretme ( çocuk ‘aaahh’ der yetişkin ‘ahh’ veya ‘baaa’ der)
- Çocuğu tekrarlı; ne olacağı bilinen oyunları öğret ör ‘ce ee’; ‘ geldim geldim ‘vs; aile üyelerininde bunu günde en az bir kere oynamasını isteyin.
- Oyunu biraz değiştirin ( kırmızı balık şarkısını içine daha uzun şeyler sokun
Teşvikler:
- Zaman gecikme teşviki:Rutinlerdeki sıra almanın bölünmesi; duraksatılması ile gerçekleştirilir.( ör: çocukla karşılıklı top atmaca oynanıyorsa yetişkin topu tutar; çocuğa vermez; çocuktan işlemin devamı için bir yanıt gelmeden de topu yollamaz.)
- Bakış kesişmesi: göz kontağı kurmak için yetişkin başını çocuğun görme alanına sokar ve yavaşça takip etmesini sağlar. Çocuk düzenli olarak göz kontağı kurmaya başladığında bu durum azaltılır.
- Sözel teşvikler: iletişim elde etmek için açık uçlu sorular sorulur (ne?) veya emirler verilir (‘bana bak’.)
- Sesli modeller: çocuğun kullandığı seslerin yetişkin tarafından gecikmeyle taklit edilmesi. Eğer çocuk bir zaman ‘ba’ sesini çıkartmışsa; farklı bir zamanda yetişkin çocuktan ses çıkartmasını sağlamak için ‘ba’yı kullanır.
- Jest modeller: çocuğun presembolik(sembol öncesi) jestlerinin kullanımını uygun zamanlarda model olarak kullandırtma. (ör: uçak başımızın üzerinden geçerken; yetişkinin parmağıyla işaret etmesi; sözel olmayan bir yorumdur.)
- Çocuğun ifade edilen amacı anladığından emin olun. Eğer çocuk bir protesto eyleminde bulunuyorsa çocuk protestosunu sonlandırdığında onu onurlandırın (sosyal pekiştireç). Çocuğun istediği herhangi bir obje verilir ve çocuğun ortak dikkat çekmek istediği şeylere yönelme.
- İletişimin gerçekleştiğini çocuğa bildirin. Gülümseyin; bakın veya çocuğun amaçlı yaptığı her davranışa yorum yapın.
- Dilsel haritalama sunun. Çocuğun sözel olmayan iletişim niyetini kelimelere dökün. Ör: çocuk bir bardağı gösterir biz ‘ a bu bir bardak; bana bunu göstermen ne güzel vs..
Language Disorders: A Functional Approach to Assessment and Intervention (4th edition) Robert E. Owens; 2003;Allyn & Bacon www.dilkonusma.com