Kekemelik Teorileri ve Kekemelikte İkincil Davranışlar
KEKEMELİK TEORİLERİ
İletişim başarısızlığı ve çabalama beklentisi(Bloodstein 1987)
Çocuk gelişim esnasında iletişim zorluğu çekebilir (motor beceri; dil-artikülasyon sorunları vs..) ve buda iletişim zorlu yaşayacağı beklentisi yaratarak konuşma kaslarında gerilim yaratır. Bunun sonucunda parçalanmış ve akıcılığı bozulmuş davranışlar oluşur ve zamanla yerleşir.
Diagnosojenik teori (Johnson; 1959)
Bozukluğun ailenin yanlış tanısıyla ortaya çıktığı tezine dayanır. Aile çocuğun gelişim sırasında gösterdiği normal akıcısızlıklara kekemelik tanısını koyar ve çocuk bunun farkına vararak kekelememek için çabalar fakat bu onun daha da fazla kekelemesine sebep olur. Kekemelik çocuğun ağzında değil dinleyicinin kulağındadır der.
Klasik Koşullanma: öğrenme teorileri etkindir. Daha önce nötr olan uyaranlar zamanla çocuk için uyaran durumuna geçer.
Edimsel koşullanma (operant koşullanma): Akıcısızlık davranışının sonunda elde edilenler davranışın artmasına veya azalmasına neden olur.
İki Faktör teorisi (Brutter ve Shoemaker; 1970)
Kekemeliğin oluşmasında klasik ve edimsel koşullanmanın beraber olduğu teorisidir. Çocuk zor durumlarda konuşurken takılır ve olumsuz duygular yaşar.
Kaçınma-Yaklaşma çelişkisi Teorisi (Sheehan 1970)
Konuşmayla sessiz kalma arasındaki çelişkiden bahseder.
Tamamlanmamış serebral dominans
Kekemelerde normalde görülen sol dominans yoktur. Sol el baskınlığı biraz daha fazladır. Bunların bir kısmı sağ elliğe zorlanınca konuşma organı konusunda bir çelişki çıkmaktadır.
Beyin lezyonu sonucu (Zimmermann ve ark.)
Kekemelerde görünüşte normal olan konuşmalarında da (akıcı konuşmalarında) hareketin başlatılmasında yavaşlıklar; VOT(voice onset time)’da yavaşlık; uzun formant geçişleri ve senkronizasyon bozuklukları saptanmıştır. Sebebini beyin sapı lezyonlarıdır; motor organizasyon; zamanlama kontrolü sorunu olarak tanımlar.
Biyokimyasal Teori: epilepsi benzeri biyokimyasal bozukluk olduğu idda edilmektedir.
Kognitif- Linguistik Bozukluk:
Kekemeliği temel bilişsel kavram ve yapılarla ilişkili olduğunu söyler. Ön görülebilirlik arttığı zaman kekemeliğin azalması; bilgi yükü arttığında veya zaman kısıtlılığı olduğunda kekemelik artar. Dilsel yük artığında (uzun cümleler; zor yapılar) kekemelik artar.
Sibernetik Teori:
Hatasız konuşmak için işitsel geri bildirim gerekir. Bir hata oluşursa sistem bunu fark eder ve düzeltir. Kekemelik bir geri bildirim sorunudur. Sorun girdiyi algılamada da olabilir ya da üretim için zihinde şablon oluşturamamadır.
Dizme ve zamanlama sorunu
Konuşma için gerekli motor hareketleri arka arkaya dizme ve zamanlama sorunu olduğunu söylerler.
Temporal programlama Bozukluğu:
Kekemelerin ana probleminin bir hareketin zaman yapısını üretmek. Hem algısal işlemleme hem motor dizilimi düzenlemede sorun olduğunu söylerler. Sibernetik teori ve dizme- zamanlama sorunu teorilerinin birleşimidir.
Talep ve kapasiteler modeli (Starkweather-1990)
Çocuk büyüdükçe kapasiteleri de artar (motor; dilsel; sosyal-emosyonel; bilişsel); fakat çocuğun kapasitelerinin üzerinde istenen talepler karşısında çocuk kekeler.
Örtük tamir hipotezi (Postma ve Kolk; 1990)
Çocuk konuşurken söyleyeceği sözcüklerin programlamasında dilbilgisel hatalar tespit eder ve düzeltmeye çalışır. Düzeltme başarılıysa konuşmasında bu hata görülmez. Fakat zihnini bununla meşgul etmesinin bedeli akıcılık bozukluğudur. Takılmalar dilbilgisel düzeltmenin yan etkisidir.
Bunlar öğrenilmiş davranışlardır.
KURTULMA DAVRANIŞLARI: Kişi kekelemeye başladıktan sonra kekelemeden kurtulmak
için yapmış oluğu davranışlardır.
KURTULMA
Yüzde gözlenen davranışlar
- bakışları kaçırmak – gözleri kısmak / yummak / kırpıştırmak
- dudakları büzmek
- dili itmek
- çenenin itilmesi / atması / silkinmesi
- endişeli; korkulu bakışlar
- kas gerilimi
- tremorlar vb.
Baş hareketleri
- başı öne doğru eğme
- başı geriye doğru atma
- başı yana doğru çevirme vb.
Gövde hareketleri
- döndürme
- eğilme
Uzuvların hareketleri
- doğal olmayan el / parmak hareketleri; parmak şaklatma vb.
- doğal olmayan kol; bacak; ayak hareketleri
KAÇMA DAVRANIŞLARI
kişinin kekelememek için yapmış olduğu davranışlardır.
Bu durum kişinin bozukluğu kabul etmesi ve hoş olmayan sonuçlarından kaçınmasıyla gerçekleşmektedir. Kaçınma davranışı belirli sese; hece ve kelimelerde kekemeliğin ortaya çıkacağından korkma ile belirir. Kekelenen kelimelerin eş anlamlılarının kullanıldığı kaçınma davranışı; yaş grubu büyüdükçe sıklaşmaktadır.
• KONUŞMAKTAN KAÇINMA
• KONUŞMASI GEREKEN ORTAMDAN KAÇINMA
KONUŞMAKTAN KAÇINMA
- Takıldığı kelimeleri söylemekten kaçınma
- Konuşma sırasında kısa yanıtlar oluşturma (1-2 sözcüklü yanıtlar)
- Kısa cümleler kurma
- Suskunluk
- Göz teması kurmama
KONUŞMASI GEREKEN ORTAMDAN KAÇINMA
- Aile üyeleri dışında kimseyle ilişkide olmama
- Sadece kendini kabullenenlerle arkadaşlık kurma
- Tanıdık ortamlar haricinde bulunmama
- Otorite figürleriyle konuşmaktan kaçınma
- Telefonda konuşmaktan kaçınma
Stuttering: An Integrated Approach To Its Nature And Treatment. Barry Guitar ; 2005
Lippincott Williams & Wilkins
İletişim başarısızlığı ve çabalama beklentisi(Bloodstein 1987)
Çocuk gelişim esnasında iletişim zorluğu çekebilir (motor beceri; dil-artikülasyon sorunları vs..) ve buda iletişim zorlu yaşayacağı beklentisi yaratarak konuşma kaslarında gerilim yaratır. Bunun sonucunda parçalanmış ve akıcılığı bozulmuş davranışlar oluşur ve zamanla yerleşir.
Diagnosojenik teori (Johnson; 1959)
Bozukluğun ailenin yanlış tanısıyla ortaya çıktığı tezine dayanır. Aile çocuğun gelişim sırasında gösterdiği normal akıcısızlıklara kekemelik tanısını koyar ve çocuk bunun farkına vararak kekelememek için çabalar fakat bu onun daha da fazla kekelemesine sebep olur. Kekemelik çocuğun ağzında değil dinleyicinin kulağındadır der.
Klasik Koşullanma: öğrenme teorileri etkindir. Daha önce nötr olan uyaranlar zamanla çocuk için uyaran durumuna geçer.
Edimsel koşullanma (operant koşullanma): Akıcısızlık davranışının sonunda elde edilenler davranışın artmasına veya azalmasına neden olur.
İki Faktör teorisi (Brutter ve Shoemaker; 1970)
Kekemeliğin oluşmasında klasik ve edimsel koşullanmanın beraber olduğu teorisidir. Çocuk zor durumlarda konuşurken takılır ve olumsuz duygular yaşar.
Kaçınma-Yaklaşma çelişkisi Teorisi (Sheehan 1970)
Konuşmayla sessiz kalma arasındaki çelişkiden bahseder.
Tamamlanmamış serebral dominans
Kekemelerde normalde görülen sol dominans yoktur. Sol el baskınlığı biraz daha fazladır. Bunların bir kısmı sağ elliğe zorlanınca konuşma organı konusunda bir çelişki çıkmaktadır.
Beyin lezyonu sonucu (Zimmermann ve ark.)
Kekemelerde görünüşte normal olan konuşmalarında da (akıcı konuşmalarında) hareketin başlatılmasında yavaşlıklar; VOT(voice onset time)’da yavaşlık; uzun formant geçişleri ve senkronizasyon bozuklukları saptanmıştır. Sebebini beyin sapı lezyonlarıdır; motor organizasyon; zamanlama kontrolü sorunu olarak tanımlar.
Biyokimyasal Teori: epilepsi benzeri biyokimyasal bozukluk olduğu idda edilmektedir.
Kognitif- Linguistik Bozukluk:
Kekemeliği temel bilişsel kavram ve yapılarla ilişkili olduğunu söyler. Ön görülebilirlik arttığı zaman kekemeliğin azalması; bilgi yükü arttığında veya zaman kısıtlılığı olduğunda kekemelik artar. Dilsel yük artığında (uzun cümleler; zor yapılar) kekemelik artar.
Sibernetik Teori:
Hatasız konuşmak için işitsel geri bildirim gerekir. Bir hata oluşursa sistem bunu fark eder ve düzeltir. Kekemelik bir geri bildirim sorunudur. Sorun girdiyi algılamada da olabilir ya da üretim için zihinde şablon oluşturamamadır.
Dizme ve zamanlama sorunu
Konuşma için gerekli motor hareketleri arka arkaya dizme ve zamanlama sorunu olduğunu söylerler.
Temporal programlama Bozukluğu:
Kekemelerin ana probleminin bir hareketin zaman yapısını üretmek. Hem algısal işlemleme hem motor dizilimi düzenlemede sorun olduğunu söylerler. Sibernetik teori ve dizme- zamanlama sorunu teorilerinin birleşimidir.
Talep ve kapasiteler modeli (Starkweather-1990)
Çocuk büyüdükçe kapasiteleri de artar (motor; dilsel; sosyal-emosyonel; bilişsel); fakat çocuğun kapasitelerinin üzerinde istenen talepler karşısında çocuk kekeler.
Örtük tamir hipotezi (Postma ve Kolk; 1990)
Çocuk konuşurken söyleyeceği sözcüklerin programlamasında dilbilgisel hatalar tespit eder ve düzeltmeye çalışır. Düzeltme başarılıysa konuşmasında bu hata görülmez. Fakat zihnini bununla meşgul etmesinin bedeli akıcılık bozukluğudur. Takılmalar dilbilgisel düzeltmenin yan etkisidir.
KEKEMELİKTE İKİNCİL DAVRANIŞLAR
Bunlar öğrenilmiş davranışlardır.
KURTULMA DAVRANIŞLARI: Kişi kekelemeye başladıktan sonra kekelemeden kurtulmak
için yapmış oluğu davranışlardır.
KURTULMA
Yüzde gözlenen davranışlar
- bakışları kaçırmak – gözleri kısmak / yummak / kırpıştırmak
- dudakları büzmek
- dili itmek
- çenenin itilmesi / atması / silkinmesi
- endişeli; korkulu bakışlar
- kas gerilimi
- tremorlar vb.
Baş hareketleri
- başı öne doğru eğme
- başı geriye doğru atma
- başı yana doğru çevirme vb.
Gövde hareketleri
- döndürme
- eğilme
Uzuvların hareketleri
- doğal olmayan el / parmak hareketleri; parmak şaklatma vb.
- doğal olmayan kol; bacak; ayak hareketleri
KAÇMA DAVRANIŞLARI
kişinin kekelememek için yapmış olduğu davranışlardır.
Bu durum kişinin bozukluğu kabul etmesi ve hoş olmayan sonuçlarından kaçınmasıyla gerçekleşmektedir. Kaçınma davranışı belirli sese; hece ve kelimelerde kekemeliğin ortaya çıkacağından korkma ile belirir. Kekelenen kelimelerin eş anlamlılarının kullanıldığı kaçınma davranışı; yaş grubu büyüdükçe sıklaşmaktadır.
• KONUŞMAKTAN KAÇINMA
• KONUŞMASI GEREKEN ORTAMDAN KAÇINMA
KONUŞMAKTAN KAÇINMA
- Takıldığı kelimeleri söylemekten kaçınma
- Konuşma sırasında kısa yanıtlar oluşturma (1-2 sözcüklü yanıtlar)
- Kısa cümleler kurma
- Suskunluk
- Göz teması kurmama
KONUŞMASI GEREKEN ORTAMDAN KAÇINMA
- Aile üyeleri dışında kimseyle ilişkide olmama
- Sadece kendini kabullenenlerle arkadaşlık kurma
- Tanıdık ortamlar haricinde bulunmama
- Otorite figürleriyle konuşmaktan kaçınma
- Telefonda konuşmaktan kaçınma
Stuttering: An Integrated Approach To Its Nature And Treatment. Barry Guitar ; 2005
Lippincott Williams & Wilkins