Kadınlarda Cinsel Hormon Yetmezliği - Hıpogonadızm
KADINLARDA CİNSEL HORMON YETMEZLİĞİ - HİPOGONADİZM
Bir kızın ergenliğe girmemesi ve adet görmemesi cinsel organ yetmezliğinden olur. Bu kızlarda adetler başlamaz. 16 yaşına kadar adetlerin başlamaması bir hastalık işaretidir. Bunun nedeni hipofiz ve hipotalamus hastalıkları olabildiği gibi yumurtalık hastalıkları da olabilir.
Hipofizdeki bazı tümörler; prolaktin hormon fazlalığı; beyin travması; hipofiz yetmezliği ve tümörleri nedeniyle FSH ve LH hormonlarının salgılanamaması nedeniyle yumurtalık faaliyete geçemez ve adetler başlamaz.
Eğer yumurtalıkta nedeni bilinmeyen yetmezlik varsa adetler yine olmaz.
Tiroid bezinin az veya çok çalışması ve şeker hastalığı da adet bozukluğu yapabilir.
Kadınlarda tek bir adetteki gecikme önemli olmamakla beraber devam eden düzensizlikler önemlidir.
Tıpta primer amenore denilen hastalık normal büyüme ve gelişme olması ve seks karakterlerinin olmasına rağmen 16 yaşına kadar hiç adet olmamasıdır.
Hiç adet olamamanın nedeni genellikle genetik veya anatomik bozukluklar olsa da bazı hormon bozuklukları da buna neden olabilir.
En sık nedenler şunlardır:
·Kromozom anormallikleri: %50 sini oluşturur.
·Hipotalamusa ait bozukluklar: %20’ni yapar
·Uterus (rahim); serviks (rahim ağzı); ve/veya vajinanın yokluğu: %15’ni oluşturur.
·Vajinada bölme olması ve delik olmayan kızlık zarı: %5;
·Hipofiz hastalıkları: %5
·Geri kalan %5 ise diğer hormon hastalıklarına bağlıdır.
Tanı
Meme gelişimi yok ve FSH hormonu yüksek ise kromozom analizi yapılmalıdır.
Ultrason ile uterus (rahim) ve yumurtalık olup olmadığına bakılmalıdır. Rahim yoksa kromozam analizi yapılmalıdır.
Rahim varsa hormon incelemeleri yapılır. FSH; LH; prolaktin; testosteron; DHEAS; E2 ve TSH düzeylerine bakmalıdır.
FSH ve LH düşük ise beyin MR tetkiki yapılır.
FSH yüksek ise over (yumurtalık) yetmezliği olabilir. Bu durumda da kromozom analizi yapılmalıdır.
Tedavi
Tedavi nedene yönelik olur. Östrojen eksikse ona göre ilaç verilir. Over yetmezliği varsa yine uygun hormonlar verilir.
YUMURTALIK VE HORMONLARI
Erişkin bir kadında yumurtalıklar sağda ve solda olmak üzere 2 tanedir ve her biri ortalama 7 gram civarındadır. Yumurtalıklar oval şekilli olup boyutları 2-5x1;5-3x0.6-1.5 cm civarındadır.
Yumurtalıktan salgılanan başlıca hormonlar östrojen; progesteron ve androjen denen hormonlardır ve hepsi de kolesterolden yapılır. Bu hormonların yumurtalıktan salgılanabilmesi için hipofizden FSH ve LH hormonlarının yeterli ve düzenli olarak salgılanması gerekir.
Östrojen:
Yumurtalıktaki granulosa hücrelerinden salgılanır. Östrojen hormonu kızlarda boyun uzamasına; kadın tipinin oluşmasına ve memenin büyümesine katkıda bulunur. Sesin ince olması; dudakların büyümesi ve kadın tipi kalça oluşmasını östrojen sağlar. Kızlarda koltuk altı ve genital organ civarındaki kıllanma yumurtalıktan salgılanan erkek tipi hormonlar (androjenler) sayesinde olur. Östrojen hormonu kadınları kalp hastalığından korur ve kan kolesterolünü azaltır.
Overden en fazla salgılanan östrojen E2 denen östradioldür.
Östrojen rahimin (tıp dilindeki adı uterus) büyümesini sağladığı gibi vajenin kaygan olmasına katkıda bulunur.
Adetin 2. ve 3. gününde estrodiol seviyesi 80 pg/ml den az ise östrojen yetersizliği vardır. Eğer E2 50 pg/ml’den az ise kesin östrojen eksikliği vardır.
Progesteron:
Yumurtalıktaki corpus luteumdan salgılanır. İki adet (mens) kanamasının ortasında (ortalama 14. günden) sonra salgılanmaya başlar yani adet döneminin ikinci dönemi denen luteal fazda salgılanır. Rahim içi zarın (endometrium) kabarmasını ve salgılayıcı bir hal almasını; döllenmiş yumurtanın rahimde kalması ve gebeliğin devamı için gereklidir. Progesteron vücut ısısının artışını da yapar. Progesteron adet döneminin olmasını sağlar. Östrojenin etkilerini dengeler.
Progesteron vücutta sıvı birikmesi ve şişkinliklerin önemli bir nedenidir. Bunun nedeni düz kaslarda gevşeme yapması ve bağırsaklarda bu nedenle gaz oluşmasıdır. Şişkinlik ve gaz şikayeti olan kadınlar şunları yapmalıdır:
Tuzlu gıdalar yememeli
Yağlı yiyeceklerden ve lifli gıdalardan uzak durmalı
Sık ve az yemeli
Kahvaltı mutlaka yapılmalı
Kafein ve alkol alınmamalı
Egzersiz yapılmalı
Kilo fazla ise verilmeli
Diüretik almamalı
Hormon tetkikleri ve üre bakılmalı
Androjenler:
Yumurtalıklardan erkek tipi etki yapan hormonlardan DHEA; testosteron; androstenedion adında ve hepsine birden genel isim olarak androjen denen hormonlar da salgılanır. Bunlar teka hücrelerinden salgılanır. En fazla salgılanan androstenedion olup bu hormon daha sonra testosteron hormonuna dönüşür.
Kızlarda Ergenlik:
Kızlarda ergenliğin başlangıç yaşı değişken olsa da meme gelişimi 10-11 yaşlarında başlar; arkasından koltuk altı ve genital organ etrafı kıllanması başlar. Düzenli adetlerin başlaması ergenliğin tamamlandığını gösterir. Memenin gelişmeye başlaması ile adetlerin başlangıcı arasında ortalama 2 yıl geçer. Adetler başlangıçta düzensiz olur. Adetlerin başlangıcında sosyoekonomik faktörler; kalıtım (genetik yapı) etkili olmaktadır. Kilolu kızlar daha erken adet görmeye başlar. Sporla uğraşan kızlarda; beslenme bozukluğu olanlarda adet başlangıcı gecikir.
Adetlerin başlamasıyla hipofizden FSH ve LH salgısı artık düzenli ve devamlı olmuştur. Menopozdan sonra FSH ve LH artar
Adetlerin Başlaması (Menstruasyon)
Her sağlıklı erişkin kız veya kadın; bazen değişmekle beraber 28 günde bir adet görür (bazen 25 günde bir veya 32 günde bir de olur). Her iki adet kanaması arasındaki döneme memstruasyon dönemi denir. Adet kanaması da ortalama 4 gündür ve bazen 6 gün bazen 2 gün olabilir. Bu dönemin ilk 14 günlük dönemine folliküler dönem; ikinci 14 günlük döneme luteal dönem veya faz denir.
Her adet döneminin sonunda kanda östrojen ve progesteron hormonu hızla düşer ve arkasından FSH artmaya başlar. FSH etkisiyle bu dönemde (ilk folliküler faz) yumurtalık içinde follikül denen halka şeklinde yapılar oluşur. Bunların içinde yumurta vardır. Arkasından LH hormonunun etkisiyle östrojen salgılanmaya başlar ve yumurtlamanın oluştuğu 14. günden önce kanda östrojen hızla yükselir ve yumurtlamadan sonra düşer. Yumurtlamadan 16 saat önce kanda LH hızla artar. Follikül yırtılır ve içindeki yumurta dışarı çıkar. Budan sonra progesteron hormonu salgılanmaya başlar. Progesteron hormonunun etkisiyle yani yumurtlama olduktan sonra vücut ısısı 0.3-0.5 C artar. Bu artış adet kanaması oluncaya kadar devam eder. Kanama olunca normale gelir.
Rahim içini saran veya döşeyen endometrium isimli zarda bu dönemde önemli değişiklikler oluşur. Bu zar spiral arterler (temiz kan damarı) le beslenir. Eğer yumurtalık salgılandıktan sonra gebelik olmaz ise bu damarların kasılmasıyla endometrium zarı dökülür ve kanama oluşur ve adet meydana gelir.
Kaynak: Prof Dr Metin Ozata; Endokrin-Diyabet; 2007
2. http://www.kadinsagligi.webs.com