Çocuğun Zihnine Açılan Kapıdır Kitap
Görsel anlamda tek başına iktidar haline gelmiş televizyon karşısında; kitabın hem yetişkinler dünyasında hem de çocukların dünyasında ne yazık ki daha az önceliğe sahip olduğu malumdur. Hayatı sadece teknolojik anlamda değil; bilgilenme ve eğlenme anlayışı bakımından da kolaylaştırmaya; her şeyi “hap gibi” almaya yönlendirilen bir dönemdeyiz . İşte böyle bir dönemde; kitabın çocuk ruh sağlığı; bilişsel-zihinsel-duygusal ve dil gelişimi için ne kadar önemli olduğunu anne babalara duyurmak da; biz ruh sağlığı çalışanları için adeta bir borç sayılır.
Son yıllarda televizyonda 24 saat boyunca sadece çizgi film ve “sözde “ eğitici-zeka gelişimine yönelik bol uyaranlı kanalların türemiş olması ; anne babaların kendi işleriyle meşgul olurken çocuklarını vicdan azabı duymaksızın televizyon karşısında bırakmalarına da hoş bir mazeret sunmaktadır. Çünkü bu kanallar ; şiddet yanlısı program içermediklerini; 0 aydan itibaren bebeklere de yönelik renkler; sesler; şekiller vb materyaller içeren programlar hazırladıklarını belirtmektedirler. Televizyonun özellikle 0-3 yaş grubu için en büyük zararı; 5 duyuya değil sadece görsel açıdan uyarıcı niteliğe sahip olup; sinir sisteminde sadece görme duyusunu fazlasıyla uyarıp; diğer nörolojik sistemlerin olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır.
Kitaplar ise ; birden fazla duyuya hitap edebilirler. Bilinçli bir anne-baba; çocuğunu okul çağından çok daha önce ; bebek oturmaya başladığı 5-6 aydan itibaren kitaplarla tanıştırmalıdır. Kitap küçük bebekler için ideal bir oyuncaktır. Annesinin/Babasının veya kendisine bakan bir büyüğün sesinden kitapta yazılanları dinlemek ; bebeklerin işitme duyusuna hitap eder. Aynı zamanda dil becerisi ve gramer yapısını da belleklerine kaydetmeye başlarlar. Küçük yaş grubu için üretilmiş; sayfaları değişik dokuya sahip materyallerden; örneğin kadife; peluş; saten vb kumaşlardan üretilmiş olması bebeklerin dokunma duyusuna hitap eder; dokunma duyusuna yönelik zengin bir uyaran takımı olur.Küçük bebeklerin tutabileceği kalınlıkta kartondan veya kumaştan üretilmiş kitap sayfalarını çevirmek; bebeklerin ince motor becerisi bakımından; yani küçük kas koordinasyonu bakımından oldukça faydalıdır. Sayfaların bolca renkli resimle donatılmış olması; canlı ve parlak renklere sahip olması görsel duyuya hitap eder.
Kitapların dil gelişimine faydası kadar hafızaya da faydasından söz etmeliyiz. Çocuklar aynı hikayenin defalarca; defalarca ve defalarca anlatılmasından çok hoşlanırlar. Çünkü her okunuşta daha önce fark etmedikleri yeni bir bölümü öğrendikleri gibi; bildikleri aşina oldukları bir kısmın yinelenmesinden de mutluluk duyarlar. Bu aşinalık duygusu hafıza için olumlu olduğu gibi; küçük bebeklerin güven duygusunu da pekiştirmektedirler. Bebekler için rutin- bildik uyaranlar rahatlatıcı mahiyettedir. Örneğin annenin bebeğini uyutmadan evvel her akşam söylediği ninni gibi.
Kitap seçimi; tıpkı diğer oyuncaklar gibi çocukların yaş grubuna göre özenle seçilmelidir. İlk başlarda ; sayfalarını çevirmesi- dokunması- renklerine dokularına bakarak görsel ve dokunsal anlamda zengin bir uyaran kaynağı olan kitaplar; çocuğun büyümesiyle birlikte mevcut faydalarının yanına yenilerini de eklemeye başlarlar. 3-4 yaşından itibaren konuşmaya ; çevresiyle iletişim kurmaya başlayan çocuklar için; hikayeler; zengin bir öğrenme faaliyetine dönüşür: günlük yaşam için gerekli olan iyi-kötü; doğru-yanlış vb gibi soyut kavramlara aşinalık kazanması; düşünme; neden-sonuç ilişkisi kurabilmesi ve hayal gücüne öncülük etmesi gibi. Ayrıca okuduğu-işittiğini anlama becerisi de bu yıllarda şekil almaya başlamaktadır. Bu dönemde çocuklar bazı hikaye kahramanlarıyla özdeşim kurmaya başlarlar. Hangi kahramanı ; hangi özellikleri bakımından sevdiklerinin araştırılması çocuğun kişiliği hakkında ip uçları verebilir. Kitap okunurken ; okuyucu kişinin yer yer durarak sorular sorması veya soru sorulmasını teşvik edici olması hem zeka gelişimine hem kelime dağarcığının artmasına hem de hayal gücünün gelişmesine oldukça yararlı olur. Daha önceden bildiği bir hikayenin sonunu tamamlamak; çocukta başarma duygusunun pekişmesini sağlar.
Kitaplarla çok erken dönemde tanışmış olan çocuklar; okul çağına geldikleri zaman ise; yerleşmiş bir okuma alışkınlığa sahip olurlar ve akademik hayatlarında avantajlı hale gelirler.Örneğin bir kitabın okunup özetinin çıkarılması; ders kitabının okunup sınava hazırlanılması vb gibi.
Kitap seçerken; içeriğinde şiddet unsuru barındırmaması; korkutucu öğelere yer vermiyor olması çok önemlidir. Anne babalar; bir kitabı çocuklarıyla paylaşmadan evvel muhakkak kendileri ilk önce okumuş olmalıdır.
Tüm yaş grupları için bu temel kaide olmakla birlikte;
0-2 yaş grubu için: Küçük; ellerinde evirip çevirebilecekleri; taşıyabilecekleri ebatta; canlı renklerde basılmış; farklı dokulara sahip( pürüzlü-kaygan –yumuşak-sert vb); kumaştan veya kartondan kalın sayfaları olan; 4-5 sayfalık kitaplar ile başlanabilir. 1 yaş sonrasında; çocuğun büyümesine paralel olarak büyüyen kitap ebatlarıyla birlikte; içinde daha fazla materyal içeren; tasniflemeleri olan örneğin hayvanlar; eşyalar; giysiler vb gibi ayrılmış; veya “ilk kelimelerim” anonim adıyla farklı kitapçılar tarafından basılmış çok sayıda kitaptan birini seçebiliriz.
3-6 yaş grubu için: Okul öncesi dediğimiz bu yaş grubu için ise hem dil gelişimini hem de bilişsel gelişimlerini geliştirici nitelikte kısa hikayeler; masallar anlatan ; sayfa içerisinde yazının az; resimlerin bol olduğu kitaplar seçilebilir. Bununla birlikte kavramlar ; şekiller; zıt veya eş anlamlılar ; şekiller içeren kitaplar da bu yaş grubuna uygun olan kitaplardır.
İleriki yaş dönemlerinde ise; resimlerin giderek azaldığı; içeriklerin ise giderek çoğaldığı çok daha geniş bir kitap yelpazesi arasından hep birlikte kitap seçmeniz; aynı kitabı birlikte okuyup; kitap hakkında görüşlerinizi yorumlarınızı paylaşabileceğiniz bir dönem sizi beklemektedir.
ANNE BABALARA ÖNERİLER
Çocuğunuzda kalıcı bir kitap okuma alışkanlığı olsun istiyorsanız;
Kitaplarla Neler Yapabiliriz?
Bir kitaptan yararlanmanın birden fazla yolu vardır.:
Kitaplar çocuk zihnine ve ruhuna açılan birer kapıdır. O kapının ardında güzel; bilinçli bir dünya kurabilmeniz umuduyla…
Son yıllarda televizyonda 24 saat boyunca sadece çizgi film ve “sözde “ eğitici-zeka gelişimine yönelik bol uyaranlı kanalların türemiş olması ; anne babaların kendi işleriyle meşgul olurken çocuklarını vicdan azabı duymaksızın televizyon karşısında bırakmalarına da hoş bir mazeret sunmaktadır. Çünkü bu kanallar ; şiddet yanlısı program içermediklerini; 0 aydan itibaren bebeklere de yönelik renkler; sesler; şekiller vb materyaller içeren programlar hazırladıklarını belirtmektedirler. Televizyonun özellikle 0-3 yaş grubu için en büyük zararı; 5 duyuya değil sadece görsel açıdan uyarıcı niteliğe sahip olup; sinir sisteminde sadece görme duyusunu fazlasıyla uyarıp; diğer nörolojik sistemlerin olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır.
Kitaplar ise ; birden fazla duyuya hitap edebilirler. Bilinçli bir anne-baba; çocuğunu okul çağından çok daha önce ; bebek oturmaya başladığı 5-6 aydan itibaren kitaplarla tanıştırmalıdır. Kitap küçük bebekler için ideal bir oyuncaktır. Annesinin/Babasının veya kendisine bakan bir büyüğün sesinden kitapta yazılanları dinlemek ; bebeklerin işitme duyusuna hitap eder. Aynı zamanda dil becerisi ve gramer yapısını da belleklerine kaydetmeye başlarlar. Küçük yaş grubu için üretilmiş; sayfaları değişik dokuya sahip materyallerden; örneğin kadife; peluş; saten vb kumaşlardan üretilmiş olması bebeklerin dokunma duyusuna hitap eder; dokunma duyusuna yönelik zengin bir uyaran takımı olur.Küçük bebeklerin tutabileceği kalınlıkta kartondan veya kumaştan üretilmiş kitap sayfalarını çevirmek; bebeklerin ince motor becerisi bakımından; yani küçük kas koordinasyonu bakımından oldukça faydalıdır. Sayfaların bolca renkli resimle donatılmış olması; canlı ve parlak renklere sahip olması görsel duyuya hitap eder.
Kitapların dil gelişimine faydası kadar hafızaya da faydasından söz etmeliyiz. Çocuklar aynı hikayenin defalarca; defalarca ve defalarca anlatılmasından çok hoşlanırlar. Çünkü her okunuşta daha önce fark etmedikleri yeni bir bölümü öğrendikleri gibi; bildikleri aşina oldukları bir kısmın yinelenmesinden de mutluluk duyarlar. Bu aşinalık duygusu hafıza için olumlu olduğu gibi; küçük bebeklerin güven duygusunu da pekiştirmektedirler. Bebekler için rutin- bildik uyaranlar rahatlatıcı mahiyettedir. Örneğin annenin bebeğini uyutmadan evvel her akşam söylediği ninni gibi.
Kitap seçimi; tıpkı diğer oyuncaklar gibi çocukların yaş grubuna göre özenle seçilmelidir. İlk başlarda ; sayfalarını çevirmesi- dokunması- renklerine dokularına bakarak görsel ve dokunsal anlamda zengin bir uyaran kaynağı olan kitaplar; çocuğun büyümesiyle birlikte mevcut faydalarının yanına yenilerini de eklemeye başlarlar. 3-4 yaşından itibaren konuşmaya ; çevresiyle iletişim kurmaya başlayan çocuklar için; hikayeler; zengin bir öğrenme faaliyetine dönüşür: günlük yaşam için gerekli olan iyi-kötü; doğru-yanlış vb gibi soyut kavramlara aşinalık kazanması; düşünme; neden-sonuç ilişkisi kurabilmesi ve hayal gücüne öncülük etmesi gibi. Ayrıca okuduğu-işittiğini anlama becerisi de bu yıllarda şekil almaya başlamaktadır. Bu dönemde çocuklar bazı hikaye kahramanlarıyla özdeşim kurmaya başlarlar. Hangi kahramanı ; hangi özellikleri bakımından sevdiklerinin araştırılması çocuğun kişiliği hakkında ip uçları verebilir. Kitap okunurken ; okuyucu kişinin yer yer durarak sorular sorması veya soru sorulmasını teşvik edici olması hem zeka gelişimine hem kelime dağarcığının artmasına hem de hayal gücünün gelişmesine oldukça yararlı olur. Daha önceden bildiği bir hikayenin sonunu tamamlamak; çocukta başarma duygusunun pekişmesini sağlar.
Kitaplarla çok erken dönemde tanışmış olan çocuklar; okul çağına geldikleri zaman ise; yerleşmiş bir okuma alışkınlığa sahip olurlar ve akademik hayatlarında avantajlı hale gelirler.Örneğin bir kitabın okunup özetinin çıkarılması; ders kitabının okunup sınava hazırlanılması vb gibi.
Kitap seçerken; içeriğinde şiddet unsuru barındırmaması; korkutucu öğelere yer vermiyor olması çok önemlidir. Anne babalar; bir kitabı çocuklarıyla paylaşmadan evvel muhakkak kendileri ilk önce okumuş olmalıdır.
Tüm yaş grupları için bu temel kaide olmakla birlikte;
0-2 yaş grubu için: Küçük; ellerinde evirip çevirebilecekleri; taşıyabilecekleri ebatta; canlı renklerde basılmış; farklı dokulara sahip( pürüzlü-kaygan –yumuşak-sert vb); kumaştan veya kartondan kalın sayfaları olan; 4-5 sayfalık kitaplar ile başlanabilir. 1 yaş sonrasında; çocuğun büyümesine paralel olarak büyüyen kitap ebatlarıyla birlikte; içinde daha fazla materyal içeren; tasniflemeleri olan örneğin hayvanlar; eşyalar; giysiler vb gibi ayrılmış; veya “ilk kelimelerim” anonim adıyla farklı kitapçılar tarafından basılmış çok sayıda kitaptan birini seçebiliriz.
3-6 yaş grubu için: Okul öncesi dediğimiz bu yaş grubu için ise hem dil gelişimini hem de bilişsel gelişimlerini geliştirici nitelikte kısa hikayeler; masallar anlatan ; sayfa içerisinde yazının az; resimlerin bol olduğu kitaplar seçilebilir. Bununla birlikte kavramlar ; şekiller; zıt veya eş anlamlılar ; şekiller içeren kitaplar da bu yaş grubuna uygun olan kitaplardır.
İleriki yaş dönemlerinde ise; resimlerin giderek azaldığı; içeriklerin ise giderek çoğaldığı çok daha geniş bir kitap yelpazesi arasından hep birlikte kitap seçmeniz; aynı kitabı birlikte okuyup; kitap hakkında görüşlerinizi yorumlarınızı paylaşabileceğiniz bir dönem sizi beklemektedir.
ANNE BABALARA ÖNERİLER
Çocuğunuzda kalıcı bir kitap okuma alışkanlığı olsun istiyorsanız;
- Her gün ( özellikle akşam yatmadan önceki zaman dilimi ) ona mutlaka kitap okuyun. Örneğin her akşam bir masal…
- Çocuklar anne babalarının söylediklerini değil esas yaptıklarını modellemede daha başarılılardır. Anne baba olarak siz de hergün en az birkaç sayfa kitap okumaya gayret gösterin. Çocuk gelişimi ve psikolojisi hakkında veya tamamen kendi zevkinize uygun biçimde.
Kitaplarla Neler Yapabiliriz?
Bir kitaptan yararlanmanın birden fazla yolu vardır.:
- Örneğin bir hafta önce okuduğunuz bir masalı tekrar okurken ; sorular sorarak çocuğunuzun dikkat becerisi ve hafızasını pekiştirmiş olursunuz.
- İlk kez okuduğunuz bir kitapta yer yer ara vererek; “Şimdi burada ne olacak-Acaba küçük çocuk nereye gidecek-vb şekilde okunan kitabın içeriğine uygun sorularla çocuğunuzun hayal gücünü-yaratıcılığını sergilemesine fırsat vermiş olursunuz.
- Okuduğunuz bir masala uygun resimler çizerek kendi masal kitabınızı oluşturabilirsiniz.
- Özgün bir eseri birlikte oluşturabilirsiniz. Böylece çocuğunuzun sanat becerisini ve başarma duygusunu pekiştirebilirsiniz. Bu aynı zamanda çocuğunuzda özgüven ve takdir edilme duyguları açısından da destekleyici olur.
Kitaplar çocuk zihnine ve ruhuna açılan birer kapıdır. O kapının ardında güzel; bilinçli bir dünya kurabilmeniz umuduyla…