Böbrek Hastalıklarında Erken Tanı ve Böbrek Hastalarında Beslenme
Böbrek Yetmezliğinde Erken Tanı
Günümüzde kolaylıkla yapılabilen serum kreatinin; hesaplanmış glomerüler filtrasyon hızı ve idrar albumin testleri mevcuttur. Erken dönem kronik böbrek hastalığı olan kişilerin büyük çoğunluğu ortaya çıkarılamamıştır. Böbrek fonksiyonlarının azalmasının erken belirlenmesi esastır; böbrek hasarı veya böbrek çürümesinin/bozulmasının kendini diğer komplikasyonlar yoluyla göstermesini engelleyecek uygun tedavinin yapılmasını sağlar.
Böbrek Yetmezliğinde Beslenme
Enerji
Karbonhidratlar enerjinin en önemli kaynağıdırlar. Özellikle protein kısıtlaması yapılan durumlarda bol verilir (% 60-65).
Proteinler:
Anüri varsa 1-2 gün hiç verilmez.
Oligüri varsa
BUN yüksekse
Kreatin yüksekse
GFR düşükse (özellikle %25’in altına düşmüşse çok sınırlanır)
Transplantasyondan sonra kronik rejeksiyon gelişirse
SINIRLANIR
AGN; KGN; ABY; KBY GENEL OLARAK BİR SÜRE PROTEİN SINIRLAMASI YAPILAN HASTALIKLARDIR.
Yağlar: Son ürünleri idrarla atılmadığı için anüri durumunda bile sınırlanmaz. Enerjinin %30’u kadar verilebilir.
NS’da diğer böbrek hastalılarından farklı olarak kan kolesterol; fosfolipit ve trigliserit düzeyleri yüksektir (hiperlipidemi). Nedeni tam açıklanamamıştır (hipoalbumineminin lipoprotein sentezinin uyarılmasına yol açması; lipoproteinlerin atılmaması; lipaz aktivitesinin azalması?)
Elektrolitler; Mineraller
Oligüri; anüri durumunda Na; K; P sınırlanır.
Ödem ve hipertansiyon varsa Na sınırlanır.
Uzun süreli protein sınırlaması demir alımını zorlaştırır; artırılmalıdır.
Diyet kalsiyumu da artırılır.
Vitaminler
Yeterli sağlanmalıdır.
A ve C vitaminleri doku onarımı için;
B grubu vitaminleri sinir sistem ve enerji oluşumu için;
D vitamini aktifleşme sorunu için özellikle gerekir.
Akut Glomerülonefrit:
Enerji bol verilir (en az 2000 veya 35 kal/kg)
Proteinler; anüri varsa 1-2 gün proteinsiz diyet; oligüri durumunda ise 0.1-0.2 g / kg verilir. (Periton diyalizi yapılabilir)
Protein sınırlı verildiğinde kalitesi yüksek olmalıdır. (%50-70’i hayvansal olmalı; yumurta bulunmalı)
Laboratuvar bulguları düzelince proteinler arttırılır (0.5 g/kg).
İdrar miktarı normalleşince normal düzeyde protein verilir.
Çocuklarda proteinler çok sınırlanmaz (1-2 g/kg)
Karbonhidratlar bol verilir.
Yağlar sınırlanmaz; bol verilir (%30-35).
Anüri ve oligüri durumunda sıvı sınırlanır.
(24 x 0.5 x kg +1 gün önce çıkarılan idrar).
Oligüri varsa K sınırlanır.
Ödem ve hipertansiyon varsa Na sınırlanır.
Hiperfosfatemi varsa P sınırlanır.
C vitamini arttırılır.
A; D ve B grubu vitaminlerin alımı da arttırılır.
Uzun süreli protein sınırlaması anemiye neden olabilir. Demir alımı arttırılmalıdır.
Kalsiyum miktarı da arttırılmalıdır.
bol (2500-3000 Kal veya 35-40 Kal/kg);
Protein; GFR %15’in altında ise 20 g; üstünde ise 40 g ve daha fazla verilirDiyalize giren hastalara 1-1.2 g/kg gibi fazla protein verilir.
Sıvı; anüri ve oligüri varsa sınırlanır (24x0.5xAğırlık+önceki günkü idrar)
CHO’lar bol (% 60-65). Nişasta polimerleri; lokum; akide şekeri gibi saf şekerler gerekir.
Yağlar yüksek olmamalı; % 25-30’u geçmemelidir. S’ler azaltılıp; M ve P’ler arttırılır.
Terminal döneme kadar böbrekler sodyumu atabilir; ödem vb yoksa sınırlanmaz. Anüri; oligüri oluştuğunda sınırlı verilir (450-900 mg). Diyaliz sırasında hipotansiyonu önlemek için yeterli verilir.
Kanda potasyum düzeyleri yükseldiğinde veya anüri; oligüri varsa sınırlanır (23-27 mg / kg). Diyalize girenlere 39 mg / kg verilebilir.
Fosfor sınırlanır (600-700 mg/gün). Fosfor bağlayıcı ilaçların kullanımı da gerekebilir.
Gerekiyorsa kalsiyum eklemesi yapılmalıdır. Düşük proteinli diyetlerle yeterli kalsiyum alınması zordur.
Düşük proteinli diyet alan hastaların serum demir; çinko; tiamin; riboflavin ve folat düzeyleri düşük ve sınırdadır; bu durumda ekleme yapılmalıdır.
Aktif D vitamini ve eritropoetin verilir.
Diyalize giren hastalara ayrıca suda eriyen vitamin eklemesi; özellikle C vitamini ve folik asit; gereklidir.
Diyaliz ve Beslenme
Genel olarak vücut sıvılarındaki istenmeyen maddelerin yarı geçirgen bir zar aracılığı ile vücuttan uzaklaştırılması işlemi olarak tanımlanabilir.
Periton diyalizi ve hemodiyaliz olmak üzere iki türlü uygulama yapılmaktadır.
Doku yıkımının önlenmesi ve (+) N dengesi için 35-40 k.kal/kg ya da günde 2000-3000 k.kal enerji verilir.
Diyalize giren KBY hastalarının protein gereksinimi girmeyenlerden fazladır; 1-1.2 g/kg olarak önerilir. Çünkü diyaliz sırasında az miktarda kayba uğrayan aminoasitler karşılanmalı ve katabolizma önlenmelidir. İyi kaliteli proteinler verilmelidir.
Enerjinin % 60-65 karbonhidrattan; % 25-30 yağdan gelmesi istenir.
Diyaliz sırasında özellikle hipotansiyonu önlemek için sodyumun fazla verilmesi gerekebilir.
Potasyum 1 mmol/kg (39 mg/kg) önerilmektedir.
P alımı < 1000 mg/gün olmalıdır.
Suda eriyen vitaminlerin takviyesi gerekebilir. Ancak aşırı C vitamini yumuşak doku ve kemikte kalsiyum okzalat birikimi yapan okzalik asit oluşumuna yol açabilir
Böbrek Taşlarında Diyet
Genelde taşın yapısına göre diyet ayarlanır. Çok etkin değildir.
En sık görülen taşlar kalsiyum okzalat- kalsiyum fosfat taşlarıdır.
Hiperkalsiürik durumlar:
Fazla D vitamini; protein ve kalsiyum alımı
Uzun süre hareketsizlik;
Paratiroid bezinin aşırı çalışması
Kalsiyum Taşı
Diyetle alınan kalsiyum sınırlanırdı (400 mg/gün). Ancak artık normal düzeyde veriliyor. ≤ 50 yaş→1000 mg > 50 yaş 1200 mg Ca;
İdrar asit yapılır. Et; yumurta; balık; tavuk; tahıllar; kırmızı erik; mürdüm eriğine ağırlık verilir.
Tek başına diyet idrar pH’sını değiştiremez; ilaç tedavisine yardımcı olur.
Kalsiyum okzalat taşları
Bol sıvı verilir. Bütün taşlar için bu yararlıdır.
Okzalat alımı sınırlanmalıdır.
Aşırı C vitamini alımı da üriner okzalat atımını arttırabilir.
Okzalattan sınırlı diyetin etkisi bilinmemekle birlikte önlem olarak fındık; badem; yer fıstığı; çikolata; çay; kahve; kakao; mısır; taze fasulye; pancar; bamya; patates; domates; ıspanak; pazı; hindiba; roka; tere; ebegümeci; maydanoz; dere otu; kırmızı erik; incir; ahududu gibi besinler yenmemelidir.
İdrarı alkali yapan diyet önerildiğinden süt; sebze; meyve alımı arttırılmalıdır.
Tereyağı; margarin; sıvı yağlar; nişasta; şeker; bal idrarı nötr yaptıkları için her iki diyette de rahatlıkla kullanılırlar.
Ürik Asit Taşları
Gut hastalığında; bazı lenf hastalıklarında görülür.
İdrar alkali yapılır.
Pürinden kısıtlı diyet uygulanır.
Sakatatlar; sardalya; ançüez en zengin kaynak;
Etler; balık; kurubaklagil; ıspanak; bezelye orta kaynak;
Diğer sebzeler; meyveler; süt; peynir; yumurta; tahıllar ise fakir kaynaktır.
Magnezyum amonyum fosfat taşları
Genellikle kadınlarda daha fazla görülür.
Etkili diyet tedavisi yoktur.
Cerrahi veya ultrasonik girişimler yapılır.
Sistin Taşları
Çok seyrek görülen bir taştır.
Metabolik bozuklukta (homosistinüri) idrarda sistin görülebilir.
Bol sıvı alınması (günde 3-4 litre);
İdrarın alkali yapılması
Methioninden sınırlı diyet önerilir.
En zengin kaynak etler;
Sonra sırasıyla tahıllar; kurubaklagiller; kuruyemişler; peynir; sebzeler; süt;
En fakir kaynak ise meyvelerdir
Günümüzde kolaylıkla yapılabilen serum kreatinin; hesaplanmış glomerüler filtrasyon hızı ve idrar albumin testleri mevcuttur. Erken dönem kronik böbrek hastalığı olan kişilerin büyük çoğunluğu ortaya çıkarılamamıştır. Böbrek fonksiyonlarının azalmasının erken belirlenmesi esastır; böbrek hasarı veya böbrek çürümesinin/bozulmasının kendini diğer komplikasyonlar yoluyla göstermesini engelleyecek uygun tedavinin yapılmasını sağlar.
Böbrek Yetmezliğinde Beslenme
Enerji
Karbonhidratlar enerjinin en önemli kaynağıdırlar. Özellikle protein kısıtlaması yapılan durumlarda bol verilir (% 60-65).
Proteinler:
Anüri varsa 1-2 gün hiç verilmez.
Oligüri varsa
BUN yüksekse
Kreatin yüksekse
GFR düşükse (özellikle %25’in altına düşmüşse çok sınırlanır)
Transplantasyondan sonra kronik rejeksiyon gelişirse
SINIRLANIR
AGN; KGN; ABY; KBY GENEL OLARAK BİR SÜRE PROTEİN SINIRLAMASI YAPILAN HASTALIKLARDIR.
Yağlar: Son ürünleri idrarla atılmadığı için anüri durumunda bile sınırlanmaz. Enerjinin %30’u kadar verilebilir.
NS’da diğer böbrek hastalılarından farklı olarak kan kolesterol; fosfolipit ve trigliserit düzeyleri yüksektir (hiperlipidemi). Nedeni tam açıklanamamıştır (hipoalbumineminin lipoprotein sentezinin uyarılmasına yol açması; lipoproteinlerin atılmaması; lipaz aktivitesinin azalması?)
Elektrolitler; Mineraller
Oligüri; anüri durumunda Na; K; P sınırlanır.
Ödem ve hipertansiyon varsa Na sınırlanır.
Uzun süreli protein sınırlaması demir alımını zorlaştırır; artırılmalıdır.
Diyet kalsiyumu da artırılır.
Vitaminler
Yeterli sağlanmalıdır.
A ve C vitaminleri doku onarımı için;
B grubu vitaminleri sinir sistem ve enerji oluşumu için;
D vitamini aktifleşme sorunu için özellikle gerekir.
Akut Glomerülonefrit:
Enerji bol verilir (en az 2000 veya 35 kal/kg)
Proteinler; anüri varsa 1-2 gün proteinsiz diyet; oligüri durumunda ise 0.1-0.2 g / kg verilir. (Periton diyalizi yapılabilir)
Protein sınırlı verildiğinde kalitesi yüksek olmalıdır. (%50-70’i hayvansal olmalı; yumurta bulunmalı)
Laboratuvar bulguları düzelince proteinler arttırılır (0.5 g/kg).
İdrar miktarı normalleşince normal düzeyde protein verilir.
Çocuklarda proteinler çok sınırlanmaz (1-2 g/kg)
Karbonhidratlar bol verilir.
Yağlar sınırlanmaz; bol verilir (%30-35).
Anüri ve oligüri durumunda sıvı sınırlanır.
(24 x 0.5 x kg +1 gün önce çıkarılan idrar).
Oligüri varsa K sınırlanır.
Ödem ve hipertansiyon varsa Na sınırlanır.
Hiperfosfatemi varsa P sınırlanır.
C vitamini arttırılır.
A; D ve B grubu vitaminlerin alımı da arttırılır.
Uzun süreli protein sınırlaması anemiye neden olabilir. Demir alımı arttırılmalıdır.
Kalsiyum miktarı da arttırılmalıdır.
bol (2500-3000 Kal veya 35-40 Kal/kg);
Protein; GFR %15’in altında ise 20 g; üstünde ise 40 g ve daha fazla verilirDiyalize giren hastalara 1-1.2 g/kg gibi fazla protein verilir.
Sıvı; anüri ve oligüri varsa sınırlanır (24x0.5xAğırlık+önceki günkü idrar)
CHO’lar bol (% 60-65). Nişasta polimerleri; lokum; akide şekeri gibi saf şekerler gerekir.
Yağlar yüksek olmamalı; % 25-30’u geçmemelidir. S’ler azaltılıp; M ve P’ler arttırılır.
Terminal döneme kadar böbrekler sodyumu atabilir; ödem vb yoksa sınırlanmaz. Anüri; oligüri oluştuğunda sınırlı verilir (450-900 mg). Diyaliz sırasında hipotansiyonu önlemek için yeterli verilir.
Kanda potasyum düzeyleri yükseldiğinde veya anüri; oligüri varsa sınırlanır (23-27 mg / kg). Diyalize girenlere 39 mg / kg verilebilir.
Fosfor sınırlanır (600-700 mg/gün). Fosfor bağlayıcı ilaçların kullanımı da gerekebilir.
Gerekiyorsa kalsiyum eklemesi yapılmalıdır. Düşük proteinli diyetlerle yeterli kalsiyum alınması zordur.
Düşük proteinli diyet alan hastaların serum demir; çinko; tiamin; riboflavin ve folat düzeyleri düşük ve sınırdadır; bu durumda ekleme yapılmalıdır.
Aktif D vitamini ve eritropoetin verilir.
Diyalize giren hastalara ayrıca suda eriyen vitamin eklemesi; özellikle C vitamini ve folik asit; gereklidir.
Diyaliz ve Beslenme
Genel olarak vücut sıvılarındaki istenmeyen maddelerin yarı geçirgen bir zar aracılığı ile vücuttan uzaklaştırılması işlemi olarak tanımlanabilir.
Periton diyalizi ve hemodiyaliz olmak üzere iki türlü uygulama yapılmaktadır.
Doku yıkımının önlenmesi ve (+) N dengesi için 35-40 k.kal/kg ya da günde 2000-3000 k.kal enerji verilir.
Diyalize giren KBY hastalarının protein gereksinimi girmeyenlerden fazladır; 1-1.2 g/kg olarak önerilir. Çünkü diyaliz sırasında az miktarda kayba uğrayan aminoasitler karşılanmalı ve katabolizma önlenmelidir. İyi kaliteli proteinler verilmelidir.
Enerjinin % 60-65 karbonhidrattan; % 25-30 yağdan gelmesi istenir.
Diyaliz sırasında özellikle hipotansiyonu önlemek için sodyumun fazla verilmesi gerekebilir.
Potasyum 1 mmol/kg (39 mg/kg) önerilmektedir.
P alımı < 1000 mg/gün olmalıdır.
Suda eriyen vitaminlerin takviyesi gerekebilir. Ancak aşırı C vitamini yumuşak doku ve kemikte kalsiyum okzalat birikimi yapan okzalik asit oluşumuna yol açabilir
Böbrek Taşlarında Diyet
Genelde taşın yapısına göre diyet ayarlanır. Çok etkin değildir.
En sık görülen taşlar kalsiyum okzalat- kalsiyum fosfat taşlarıdır.
Hiperkalsiürik durumlar:
Fazla D vitamini; protein ve kalsiyum alımı
Uzun süre hareketsizlik;
Paratiroid bezinin aşırı çalışması
Kalsiyum Taşı
Diyetle alınan kalsiyum sınırlanırdı (400 mg/gün). Ancak artık normal düzeyde veriliyor. ≤ 50 yaş→1000 mg > 50 yaş 1200 mg Ca;
İdrar asit yapılır. Et; yumurta; balık; tavuk; tahıllar; kırmızı erik; mürdüm eriğine ağırlık verilir.
Tek başına diyet idrar pH’sını değiştiremez; ilaç tedavisine yardımcı olur.
Kalsiyum okzalat taşları
Bol sıvı verilir. Bütün taşlar için bu yararlıdır.
Okzalat alımı sınırlanmalıdır.
Aşırı C vitamini alımı da üriner okzalat atımını arttırabilir.
Okzalattan sınırlı diyetin etkisi bilinmemekle birlikte önlem olarak fındık; badem; yer fıstığı; çikolata; çay; kahve; kakao; mısır; taze fasulye; pancar; bamya; patates; domates; ıspanak; pazı; hindiba; roka; tere; ebegümeci; maydanoz; dere otu; kırmızı erik; incir; ahududu gibi besinler yenmemelidir.
İdrarı alkali yapan diyet önerildiğinden süt; sebze; meyve alımı arttırılmalıdır.
Tereyağı; margarin; sıvı yağlar; nişasta; şeker; bal idrarı nötr yaptıkları için her iki diyette de rahatlıkla kullanılırlar.
Ürik Asit Taşları
Gut hastalığında; bazı lenf hastalıklarında görülür.
İdrar alkali yapılır.
Pürinden kısıtlı diyet uygulanır.
Sakatatlar; sardalya; ançüez en zengin kaynak;
Etler; balık; kurubaklagil; ıspanak; bezelye orta kaynak;
Diğer sebzeler; meyveler; süt; peynir; yumurta; tahıllar ise fakir kaynaktır.
Magnezyum amonyum fosfat taşları
Genellikle kadınlarda daha fazla görülür.
Etkili diyet tedavisi yoktur.
Cerrahi veya ultrasonik girişimler yapılır.
Sistin Taşları
Çok seyrek görülen bir taştır.
Metabolik bozuklukta (homosistinüri) idrarda sistin görülebilir.
Bol sıvı alınması (günde 3-4 litre);
İdrarın alkali yapılması
Methioninden sınırlı diyet önerilir.
En zengin kaynak etler;
Sonra sırasıyla tahıllar; kurubaklagiller; kuruyemişler; peynir; sebzeler; süt;
En fakir kaynak ise meyvelerdir