Çocuğunuzun Empati Kurabilme Becerisini Nasıl Destekleyebilirsiniz?
Çocuklar 0-3 yaş arasında annelerine bağımlı ve ben merkezci bir dönem içindedirler. Bu dönemde; kendilerini annelerinin bir uzantısı gibi görür ve ihtiyaçlarının karşılanması için etraflarındaki yetişkinlere ihtiyaç duyarlar. Yaşları büyüdükçe; çevrelerindeki diğer bireylerin de farkına varırlar ve kendileri dışındakileri de keşfetmeye başlarlar.
Sosyal ilişkilerin zenginleşmesi ile de; dinleme; sohbet etme; merhabalaşma; paylaşma gibi sosyal beceriler gelişmeye başlar. Bu becerilerden biri de empati kurabilmedir.
Empati; günlük hayatta “başkasının ayakkabıları ile yürüyebilme” gibi tanımlanırken; karşı tarafın içinde bulunduğu durumu anlayabilme; karşımızdaki bireyin bakış açısı ile bakabilme olarak kabul edilir. Bu nedenle çocukların empati becerisi kazanabilmeleri için; belli bir sosyal ve duygusal gelişim seviyesinde olmaları gerekir. Ancak; küçük yaşlardan itibaren de empati kurma becerisinin gelişmesine yardımcı olacak uygun anne baba tutumları vardır.
Okul öncesi dönemde
Okul öncesi yaşlar; ben merkezci dönemler de olsa; çocuğun
*Eşyalarla ilgili “benim olanlar” ve “başkasına ait olanlar” farkındalığı ile ben ve diğerleri arasında somut bir ayrım yapabilmesi;
*Canın acıması; ağlayan birinin teselli edilmesi; üzgün birini görünce yardım edilmesi gibi durumların tecrübe edilmesi;
*Oyuncak ve eşya paylaşımı;
*Oyun alanında diğer çocuklarla birlikte oynarken isteklerini söyleyebilmesi; bunun karşılığında diğer çocukların da istek ve ihtiyaçlarını anlayabilmesi;
*Sıra beklemesi gereken durumlarda; sıranın başka bir çocukta olduğunu kabul edebilmesi desteklenirse; çocuk da empati kurabilme becerisine ilk yatırımlarını yapmış olur.
Okul çağı çocuklarında ise....
*Empati ile başkalarını anlamadan önce; çocuğunuzun kendi ihtiyaç ve isteklerini gelişim dönemine uygun şekilde ifade etmesini destekleyin. Böylece kendi istek; ihtiyaçlarını bilir ve ifade edebilirse; karşı tarafı anlaması daha kolay olacaktır.
*Empatik olmanın ikinci adımı; karşı tarafı dinlemektir. Çocuğunuzun karşı tarafı dinleyebilme becerisini geliştirmek için; gününüzün nasıl geçtiğine dair sohbet edebilir; dinlerken mutlaka göz kontağı kurmasını destekleyebilirsiniz.
*Empati kurabilmek için karşı tarafın sözlü olmayan iletişim mesajlarını da anlamak gerekebilir. Çocuğunuzla farklı duyguları isimlendirmek – mutlu; kızgın; üzgün-; bu duyguların yüz ve beden hareketlerini taklit etmek; karşılıklı olarak birbirinin ruh halini tahmin etmeye çalışmak gibi etkinliklerle çocuğunuzun karşı tarafın sözsüz ifadelerini de anlama becerisini geliştirebilirsiniz.
*Günlük hayatta olan olaylar üzerine sohbet etmek; ona yorumlarını sormak; “sen olsan ne yapardın?” diyerek; yaşanan olayın taraflarını ve farklı bakış açılarını düşünmek çocuğunuzun ilerde benzer bir durumla karşılaştığında empati kurabilmesini kolaylaştıracaktır.
*Çocuğunuzun empati becerisini geliştirmenin başka bir yolu da; sizin model olmanızdır. “Bugün arkadaşım Ayşe çok mutlu görünüyordu. Onu mutlu eden bir şeyin olduğunu düşünmüştüm. Meğerse; sürpriz bir hediye almış” gibi bir cümle ile duygulardan yola çıkarak tahmin edebilmeye örnek olabilirsiniz.
Başka bir örnek ise; bunu çocuğunuzla bire bir tecrübe etmektir. “Canım; bugün biraz mutsuz ve sıkıntılı görünüyorsun; sanırım yarın sabah sınavın olduğu için gerginsin” diyebilir; bu şekilde onun duygularına ve bazen de davranışlarına empati kurarak eşlik edebilirsiniz. Böylece çocuğunuz; empati kurmayı; en güvendiği kaynaktan; ebeveynlerinden öğrenir; ilk fırsatta da denemek için can atar.
*Her çocuğun; duygusal ve sosyal gelişimi farklı olduğu için; empati yeteneğini geliştirmeyi hedeflerken; çocuğunuzun bireysel özelliklerine göre hareket etmek önemlidir.
*Üzücü olaylar; travmalar; uygun olmayan anne baba yaklaşımı; duygusal hasar bırakan yaşam olayları; çocukların psiko-sosyal gelişimlerini olumsuz etkilediği için; bu tür durumları tecrübe eden çocuklar empati becerisi geliştirme konusunda zorluklar yaşayabilirler.
Çocuğunuzun empati kurabilme becerisini geliştirirken unutmayın ki; sosyal ve duygusal gelişim bir süreçtir; hayatın her döneminde psiko-sosyal gelişim devam eder. Bu nedenle; empati kurabilmeyi öğretilecek bir beceri alanı gibi düşünmek yerine; çocuğun iç dünyasını zenginleştirmek; duygularını tanımasına yardımcı olmak; iletişim becerilerini geliştirmek ; insanlarla olan ilişkilerinde yol gösterici olmak yararlı olacaktır.
Seçil Akaygün Cüntay
Uzman Psikolojik Danışman
Günce Psikolojik Danışmanlık Grup Çalışmaları Merkezi
Sosyal ilişkilerin zenginleşmesi ile de; dinleme; sohbet etme; merhabalaşma; paylaşma gibi sosyal beceriler gelişmeye başlar. Bu becerilerden biri de empati kurabilmedir.
Empati; günlük hayatta “başkasının ayakkabıları ile yürüyebilme” gibi tanımlanırken; karşı tarafın içinde bulunduğu durumu anlayabilme; karşımızdaki bireyin bakış açısı ile bakabilme olarak kabul edilir. Bu nedenle çocukların empati becerisi kazanabilmeleri için; belli bir sosyal ve duygusal gelişim seviyesinde olmaları gerekir. Ancak; küçük yaşlardan itibaren de empati kurma becerisinin gelişmesine yardımcı olacak uygun anne baba tutumları vardır.
Okul öncesi dönemde
Okul öncesi yaşlar; ben merkezci dönemler de olsa; çocuğun
*Eşyalarla ilgili “benim olanlar” ve “başkasına ait olanlar” farkındalığı ile ben ve diğerleri arasında somut bir ayrım yapabilmesi;
*Canın acıması; ağlayan birinin teselli edilmesi; üzgün birini görünce yardım edilmesi gibi durumların tecrübe edilmesi;
*Oyuncak ve eşya paylaşımı;
*Oyun alanında diğer çocuklarla birlikte oynarken isteklerini söyleyebilmesi; bunun karşılığında diğer çocukların da istek ve ihtiyaçlarını anlayabilmesi;
*Sıra beklemesi gereken durumlarda; sıranın başka bir çocukta olduğunu kabul edebilmesi desteklenirse; çocuk da empati kurabilme becerisine ilk yatırımlarını yapmış olur.
Okul çağı çocuklarında ise....
*Empati ile başkalarını anlamadan önce; çocuğunuzun kendi ihtiyaç ve isteklerini gelişim dönemine uygun şekilde ifade etmesini destekleyin. Böylece kendi istek; ihtiyaçlarını bilir ve ifade edebilirse; karşı tarafı anlaması daha kolay olacaktır.
*Empatik olmanın ikinci adımı; karşı tarafı dinlemektir. Çocuğunuzun karşı tarafı dinleyebilme becerisini geliştirmek için; gününüzün nasıl geçtiğine dair sohbet edebilir; dinlerken mutlaka göz kontağı kurmasını destekleyebilirsiniz.
*Empati kurabilmek için karşı tarafın sözlü olmayan iletişim mesajlarını da anlamak gerekebilir. Çocuğunuzla farklı duyguları isimlendirmek – mutlu; kızgın; üzgün-; bu duyguların yüz ve beden hareketlerini taklit etmek; karşılıklı olarak birbirinin ruh halini tahmin etmeye çalışmak gibi etkinliklerle çocuğunuzun karşı tarafın sözsüz ifadelerini de anlama becerisini geliştirebilirsiniz.
*Günlük hayatta olan olaylar üzerine sohbet etmek; ona yorumlarını sormak; “sen olsan ne yapardın?” diyerek; yaşanan olayın taraflarını ve farklı bakış açılarını düşünmek çocuğunuzun ilerde benzer bir durumla karşılaştığında empati kurabilmesini kolaylaştıracaktır.
*Çocuğunuzun empati becerisini geliştirmenin başka bir yolu da; sizin model olmanızdır. “Bugün arkadaşım Ayşe çok mutlu görünüyordu. Onu mutlu eden bir şeyin olduğunu düşünmüştüm. Meğerse; sürpriz bir hediye almış” gibi bir cümle ile duygulardan yola çıkarak tahmin edebilmeye örnek olabilirsiniz.
Başka bir örnek ise; bunu çocuğunuzla bire bir tecrübe etmektir. “Canım; bugün biraz mutsuz ve sıkıntılı görünüyorsun; sanırım yarın sabah sınavın olduğu için gerginsin” diyebilir; bu şekilde onun duygularına ve bazen de davranışlarına empati kurarak eşlik edebilirsiniz. Böylece çocuğunuz; empati kurmayı; en güvendiği kaynaktan; ebeveynlerinden öğrenir; ilk fırsatta da denemek için can atar.
*Her çocuğun; duygusal ve sosyal gelişimi farklı olduğu için; empati yeteneğini geliştirmeyi hedeflerken; çocuğunuzun bireysel özelliklerine göre hareket etmek önemlidir.
*Üzücü olaylar; travmalar; uygun olmayan anne baba yaklaşımı; duygusal hasar bırakan yaşam olayları; çocukların psiko-sosyal gelişimlerini olumsuz etkilediği için; bu tür durumları tecrübe eden çocuklar empati becerisi geliştirme konusunda zorluklar yaşayabilirler.
Çocuğunuzun empati kurabilme becerisini geliştirirken unutmayın ki; sosyal ve duygusal gelişim bir süreçtir; hayatın her döneminde psiko-sosyal gelişim devam eder. Bu nedenle; empati kurabilmeyi öğretilecek bir beceri alanı gibi düşünmek yerine; çocuğun iç dünyasını zenginleştirmek; duygularını tanımasına yardımcı olmak; iletişim becerilerini geliştirmek ; insanlarla olan ilişkilerinde yol gösterici olmak yararlı olacaktır.
Seçil Akaygün Cüntay
Uzman Psikolojik Danışman
Günce Psikolojik Danışmanlık Grup Çalışmaları Merkezi