Beslenme tarzı ve zekâ düzeyi arasında güçlü bir ilişki olduğu uzun zamandan beri bilinmektedir. Günlük yaşantımızı sürdürebilmemiz ve hareketlerimizi koordine edebilmemiz de vazgeçilmez role sahip olan sinir sistemimizin de; besinler ile sağlanacak besin öğelerine ihtiyacı olduğu ve bazı mineral; vitamin veya diğer besin öğeleri yetersizliklerinde sinir sisteminin ve bilişsel performansın olumsuz etkilendiği bilinmektedir.
Beslenmemizde yer alan bazı öğelerin; sinir sistemi gelişiminde önemli rolleri olduğu bilinmektedir. Bu besin öğeleri ise; özellikle büyüme ve gelişme çağındaki çocuklar açısından önemlidir.
Zekâ üzerinde etkisi olan ilk besin öğesi; proteinlerdir. Proteinler; doku yapım ve onarımında kullanılmasının yanı sıra; proteinlerin yapıtaşları da sinir iletimi için gerekli olan maddelerin sentezinde kullanılırlar. Bu nedenlerle; proteinler sinir sistemi ve beyin gelişimi açısından son derece önemli rol oynarlar. Doğal protein kaynakları; et ve et ürünleri; yumurta; süt ürünleri; kuru baklagiller ve tahıl ürünleridir.
Zekâ üzerinde etkili olan ikinci önemli grup ise yağlardır. Yağlar içinde yer alan yağ asitleri birbirinden farklı işlevlere sahiptir. Sıkça adını duyduğunuz omega-3 yağ asitlerinin göz ve beyin gelişimi açısından önemi büyüktür. Bunun yanı sıra; yetişkin beslenmesinde sınırlı tüketimi önerilen doymuş yağ asitleri de; çocuğun bilişsel gelişimi açısından önemlidir. Bu nedenle; bireyler gelişimini tamamlayana kadar yağı azaltılmış süt ürünleri yerine; tam yağlı süt ürünlerini tercih etmelidirler.
Diğer önemli bir grupsa; vitamin ve minerallerdir. A vitamini; tiamin; riboflavin; B6; B12 gibi vitaminlerin ve demir; çinko; iyot gibi minerallerin zekâ gelişiminde ve sinir sistemi üzerinde önemli rollere sahip olduğu bilinmektedir.
A vitamini; omurilik oluşumunda görev almaktadır. Yetersizliği sonucunda; bebeklik çağında omurilik ile ilgili sorunlar oluşabilir. A vitamininin en iyi kaynakları; karaciğer; balık ve süttür. Bebeklik döneminde ise en iyi A vitamini kaynağı anne sütüdür. Tiamin; B kompleks vitaminleri arasında yer alan ve B1 vitamini olarak bilinen vitamindir. Enerji metabolizması açısından sahip olduğu önemli işlevler göz önüne alınırsa; sinir sistemi açısından da çok önemli olduğu görülebilir. Yetersizliğinde; doğumsal büyüme geriliği ve sakatlıklar meydana gelebilir. Tiaminin en iyi kaynakları; tam tahıl ürünleridir. Bebekler içinse; anne sütü en iyi kaynaktır. Riboflavin de B kompleks vitaminlerinden olup; omurilik oluşumunda ve sinir hücrelerini koruyan yağlı yapının –miyelin- oluşumu için gereklidir ve en iyi doğal riboflavin kaynakları; süt ve süt ürünleridir. B6 vitamini; beyinde sinir iletimini sağlayan maddelerin sentezinde rol alan bir vitamindir ve yetersizliğinde bu maddelerde eksiklikler oluşabilir. B12 vitamini eksikliğinde ise; omurilikte ağır sakatlıklar oluşabilir. Bu vitaminin kaynakları; hayvansal besinlerdir ve hiçbir bitkisel besin B12 vitamini içermemektedir.
Demir minerali; beyin ve sinir sistemi açısından çok önemlidir. Çünkü bu mineral; beyinde yer alan beyaz maddede yüksek yoğunlukta bulunmaktadır. Demir yetersizliğinde; bireylerde konsantrasyon bozukluğu ve dikkatsizlik görülür. En iyi kaynağı kırmızı ettir. Diğer kaynakları ise; etler; kuru baklagil; pekmez; koyu yeşil yapraklı sebzelerdir. Portakal ve çilekte demir kaynağı sayılmaktadır.
İyot minerali; sinir sistemi açısından çok önemlidir. Çünkü iyot yetersizliği olan gebelerin çocuklarında zekâ geriliği görülme riski çok yüksektir. Bebeğin beyin gelişiminin; gebeliğin ilk üç ayında büyük bir kısmı tamamlandığından dolayı da; bu süreden sonra uygulanan tedavinin veya yanlış beslenme alışkanlıklarının düzeltilmesinin bir anlamı yoktur. Zekâ geriliğinin yanı sıra; iyot yetersizliği düşük ve ölü doğumlarla da ilişkilidir. İyodun en iyi kaynakları; deniz ürünleri ve iyotlu tuzdur. İyotlu tuzun iyot içeriğinin zarar görmemesi için; karanlık ve serin bir ortamda ışık geçirmez şişelerde veya kutularda saklanması gerekir.
Çinko; beyinde yer alan beyaz ve gri maddede bulunduğundan ötürü sinir sistemi için önemlidir. Yetersizliğinde; beyin gelişiminde gerilik oluşabilir. Çinkonun en iyi kaynakları; et ürünleri ve deniz ürünleridir. Anne sütünün çinko içeriği yüksek olduğundan dolayı bebekler için iyi bir kaynaktır.
Sağlıklı günler dilerim…
18.02.2007 tarihinde Eskişehir Anadolu Gazetesi nde yayınlanmıştır.