Travma veya kireçlenme nedeniyle dizinizde ciddi hasar mevcut ise; yürüme; merdiven çıkma gibi günlük basit aktiviteler sizin için zor hale dönüşebilir. Çok ciddi olanlarda yatarken veya otururken bile ağrı olur. Bu durumda yaşam kalitesi ciddi anlamda düşmüştür.
İlaç tedavileri; fizik tedavi ve yürüteçler sizin ağrılarınızı kesmiyor; yaşam kalitenizi artırmıyor ve geceleri rahat bir uyku almanızı sağlamıyorsa total diz protezi ameliyatı düşünmelisiniz.
Total diz protezi eğri olan bacakları düzeltmek; ağrısız yürüme ve merdiven çıkma; geceleri rahat uyuma ve günlük normal aktivitelerinize dönmek için etkili ve güvenilir ameliyat yöntemidir.
Diz protezi ilk kez 1968 yılında Amerika birleşik devletlerinde yapıldı ve o günden bu güne ameliyatta kullanılan cerrahi malzeme ve tekniklerde çok büyük ilerlemeler olmuştur. Bugün ABD de her yıl 600.000 nin üzerine diz protezi uygulanmak ve bu sayının 2030 yılında 525% artması öngörülmektedir.
Bu makale total diz protezi ameliyatı olmaya karar vermiş olanlar için aydınlatıcı bilgiler sunmaktadır.

Anatomi

Diz eklemi; patelle; uyluk (femur) ve kaval(tibia) denilen üç adet kemikten oluşan bir eklemdir. Bu eklemde iç ve dış menisküs olmak üzere menisküs bulunmaktadır. Patella (diz kapağı); küçük bir yassı şeklinde kemik olup; dizin ön tarafında bir oluk üzerinde yer alır. Patella; uyluk ile kaval kemiğine tendon denilen kirişler aracılığıyla tutunur. Oturur pozisyondayken; baldırlarımızı dizimiz aracılığıyla düz olarak kaldırmamızı sağlar. Bu hareket sırasında patella uyluk kemiğine ait femoral olukta aşağı ve yukarı giderek yer değiştirir.

Diz kapağı ve oluk arasındaki hareketin kolay olması için her ikisine ait yüzeyler kıkırdak ile kaplıdır.

Sebepler

Diz eklemini etkileyen üç temel artrit türü vardır;

• Osteoartrit

En sık görülen tiptir. Eklem kıkırdağını yavaş yavaş aşındıran dejeneratif bir hastalıktır. En sık orta ve ileri yaş insanları etkiler.

• Romatoid Artrit

Eklem kıkırdağında hasar meydana getiren inflamatuar bir hastalıktır. Her hangi bir yaşta görülebilir ve genellikle birçok eklemi etkiler.

• Postravmatik Artrit

Postravmatik artrit diz yaralanması sonrası ortaya çıkar. Bu tip artrit osteoartrite benzer; menisküs ve
bağ yaralanması sonrası ortaya çıkar.

Ağrı başlangıçta hafif olarak başlar ve aşınmanın artışıyla giderek artış gösterir. Eklem şiş ve hareketleri kısıtlıdır. Dizi bükmek ve ya uzatmak zor olabilir.
Aktivite ile merdiven çıkma; yürüme ve ya dizi bükme faaliyetlerinde ağrıda artış olur. Dizde kilitlenme ve güçsüzlük ve burkulma hissi olur.
Bazı hastalar hava değişiklikleri ile ağrının derecesinin etkilendiğini gösterir.

Diz Protezi Hangi Kompenetlerden Oluşur?

Diz protezinde amaç bozulmuş eklem yüzeylerini özel tasarlanmış protezler ile yeniden oluşturmaktır. Bu amaçla protez dört ana parçadan oluşur;

• Femoral kompenent:Uyluk kemiğine ait eklem yüzeyi hazırlanıp buraya yerleştirilir.
• Tibial kompenet:Tibia denene kaval kemiği ait eklem yüzeyi hazırlanıp yerleştirilir.
• Pateller kompenent:Patellenın eklem yüzeyüne yerleştirilir.
• İnsört:Bu parça polietilen malzemeden yapılmış olup tibial ve femoral kompenent arasına yerleştirilen ara parçadır.

Tüm bu kompenetler arasına uyumlu olarak çalışır.

Kimlere Diz Protezi Yapılmalıdır?

Bu kararı siz; ailenizden biri; ortopedi doktorunla birlikte almanız sizin için yararlı olacaktır. Şu durumda ameliyat tavsiye edilir;

• Gece-gündüz ciddi ağrı; gece uyuyama
• Yürüme de; merdiven çıkma da; oturma veya yatmada zorluk ve geçmeye ağrı
• Sürekli şişlik ve bacaklarda eğrilik gelişme
• İlaç ve fizik tedaviden fayda görememe
• Total diz protezi ameliyatı için kesin bir yaş ve kilo sınırlaması yoktur. Ameliyat hastanın ağrısı; deformitesi ve yetersizliğine bağlıdır. Yaş kesin bir kriter değildir fakat 50-80 yaş arası tercih edilmekte olup ciddi gereklilik durumunda 50 yaş altı gruba da başarıyla uygulamaktadır.

Hekim Muayenesi

Doktorunuz dizinizde eklem hareket açıklığı; yürüyüş; şekil bozukluğu ve eklemde şişme olup olmadığına bakacaktır.
Röntgen genellikle eklem aralığındaki daralmayı gösterir ve yeterlidir. MR genellikle diğer hastalıkların ayırıcı tanısında istenebilir.
Aşağıdaki röntgende solda normal bir diz; sağda ise ileri düzeyde kireçlenmiş bir diz görülmektedir;

Ameliyat Kararı ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Kendiniz; aileniz ve doktorunuzun ortak kararı ile cerrahiye karar verilmelidir ve cerrahiye karar verirken size yapılacak olan işlem hakkında yeterince bilgilenmiş olduğunuza kanaat getirmiş olmalısınız. Cerrahiye karar verildikten sonra yapılması gereken bir takım işler vardır. Ameliyat öncesi kan tahlilleri ile anestezi açısından detaylı bir muayeneniz olacaktır. Gerekirse eşlik eden hastalıklarınız (diyabet; yüksek tansiyon; guatr; vs.) için ek tetkik ve muayeneleriniz yapılacaktır.

Cerrahi Öncesi Yapılması Gerekenler

• Eğer kullanıyor iseniz sigarayı bırakın.
• Düzenli olarak kullandığınız ilaçların listesi yapın ve doktorunuzu bilgilendirin. Ağrı kesicilerin çoğu; kanı sulandıran ilaçlar ve bazı sinir ilaçları ameliyattan bir hafta önce kesilmelidir.
• Evde yapılacak düzenlemeler:
• Eğer 2 katlı bir eviniz varsa yatak odanızın alt katta olması daha iyi olacaktır.Yerdeki kilimleri kaldırın ve büyük halıların kenarlarını takılmamak için koli bandı ile zemine yapıştırın.
• Yürüyüş alanlarınızdaki mobilyaları; elektrik ve telefon kablolarını kaldırın.
• Evin içindeki merdivenlere tırabzan taktırın.
• Acil durumlarda ulaşılacak telefon numaralarını telefonun üzerine yazın. Tercihen telsiz telefon kullanın.
• Karanlık koridorlara gece lambası koyun ve gece tuvalete kalkarken el feneri kullanın.

Komplikasyonlar
Diğer büyük cerrahi müdahalelerde olduğu gibi total diz protezi ameliyatlarında da nadiren bir takım komplikasyonlar-durumu güçleştiren şeyler olabilir. Diz protezi ameliyatı sonrası nadiren en sık görülen komplikasyonlar şunlardır:

• Tromboflebit
• İltihap
• Eklemin gevşemesi

Bu listede yazılanlar muhtemel komplikasyonların tamamı değil en sık karşılaşılanlarıdır.

Tromboflebit

Bazen derin ven trombozu (DVT) da denilen tromboflebit her hangi bir operasyondan sonra oluşabilen bir durumdur.Kalça; leğen kemiği ve diz çevresinde yapılan ameliyatlarda sonra daha sık görülür. Bacaktaki büyük toplardamarlar içindeki kanın damar içinde pıhtılaşması sonucu DVT oluşur. Bunun sonucu bacakta şişme; ısı artışı ve ağrı olur. Eğer bu pıhtılardan parça koparsa; bu parçalar kan yolu ile akciğerlere ulaşabilir ve akciğerin kılcal damarlarını tıkayarak akciğerin bir kısmının kanlanmasını engelleyebilir ve hayati risk oluşturabilir. Bu duruma pulmoner embolizm denir.

Pulmoner "akciğer" manasına gelir. Embolizm ise damar vasıtası ile vücutta bir yerden başka yere giden parçacık demektir. DVT riskini azaltmanın birçok yolu vardır; ancak muhtemelen en etkilisi mümkün oldukça erken sürede yürümeye başlanılmasıdır! DVT önlenilmesinde sık kullanılan araç ilaçlar:
• Kanı sulandıran ve pıhtılaşmasını önleyen ilaçlar
• Damarlarda kan akımını hızlandıran ve emboli oluşumunu engelleyen özel çoraplar

Enfeksiyon

Yapak eklem konulmasını takiben enfeksiyon çok ciddi bir komplikasyondur. Total diz protezi sonrası enfeksiyon görülme sıklığı hastaneden hastaneye ve doktordan doktora faklılık göstermekle beraber ortalama % 2-3 seviyelerindedir. Bazı enfeksiyonlar çok erken dönemde daha taburcu olmadan çıkarken bazıları ameliyattan aylar hatta yıllar sonra ortaya çıkabilir. Yapay ekleminize enfeksiyon; vücudunuzda enfeksiyonu olan başka bir bölgeden de yayılabilir. Bu sebepten; ameliyat öncesi ve sonrası diş çürüğü; idrar yolları ve barsak enfeksiyonları gibi şikayetleriniz varsa antibiyotik ile derhal tedavi edilmelidir.

Gevşeme

Yapay bir dizin nihayette yetersiz hale gelmesinin ana nedeni metalin veya sementin (kemik çimentosunun) kemikle temasının gevşemesidir. Yapay eklemlerin uzun ömürlü olmasına yönelik çok büyük gelişmeler olmasına rağmen halen eklemlerin çoğu nihayette gevşeyebilmekte ve düzeltici bir ameliyata gerek olmaktadır. Yapay dizin size ortalama 20-25 yıl hizmet edecektir. Bazı kişilerde bu süre daha kısa olabilmektedir. Hastalıklı dizinizde olduğu gibi gevşemiş proteziniz de ağrıya neden olacaktır. Ağrılar başladığı zaman ağrı nedeni olarak protez gevşemesi düşünülüyor ise gevşemiş protezi çevreleyen kemikte aşınma olmaması için kısa zamanda yeniden operasyon yapılmalı ve yeni ve farklı bir protez konulmalıdır.

Anestezi Komplikasyonları

Çoğu cerrahi prosedür öncesi anestezi yapmak gereklidir. Hastaların çok az bir kısmının anestezi ile sorunları olur. Bu sorunlar şunlardı:
• Kullanılan ilaçlara reaksiyon verilmesi
• Diğer sağlık sorunlarınız ile ilişkili problemler
• Anesteziye bağlı problemler
Anestezi doktoru ile riskleri ve endişelerinizi ameliyat öncesi konuşmalısınız.

Antibiyotik Kullanılması Gerekli Durumlar

Sizi tedavi eden diğer branş doktorlarının ve diş hekiminizin sizde eklem protezi olduğunu bilmesi çok önemlidir.
• Tüm dental (diş) müdahalelerde; diş çekimi; kanal tedavisi; diş taşı temizliği dahil.
• Mide-barsak sistemi veya idrar yollarına yönelik her türlü müdahalede; endoskopi; kolonoskopi; idrar yollarına yönelik kapalı teknik ile yapılan tüm girişimler dahil.
• Üst solunum yollarına ait hastalık ve müdahalelerde.
• Tüm ciddi enfeksiyonlarda.

Total Diz Protezi Sonrası Sık Sorulan Sorular

• Hastanede kaç gün kalırım? Ortolama 4 gün.
• Yanımda refakatçi kalması gerekir mi? Evet; özellikle ilk günler.
• Ameliyat izinin yeri ve büyüklüğü? Yaklaşık 15 cm uzunluğunda.
• Ameliyat ne kadar sürecek? Yaklaşık olarak 1 ½-2 saat.
• Protez neden imal edilmiştir? Metal ve plastik (polietilen).
• Güvenlik alarmlarının çalmasına neden olur mu? Evet; özellikle birden fazla eklemde protez varsa. Hava alanları gibi ileri teknoloji ile kontrol yapılan yerlerde bu durum daha sık olur.
• Ameliyat sonrası hemen yatağıma gelir miyim? Çoğu kez evet; ancak bazen gözlem amacı ile ara yoğun bakımda bir gece kalmanız gerekebilir.
• Ne kadar süre dikkat etmem gerekir? En az 6 hafta. Daha detaylı bilgi doktorunuz tarafından poliklinik kontrollerinde size söylenecektir; kontrol röntgenlerinize; fizik tedavinize ve aktivite durumunuza göre karar verilecektir.
• Ne zaman araba kullanabilirim? Önerilen 6 hafta araba kullanılmamasıdır. Ancak çok gerekli ise ve otomatik vitesli bir araba kullanacak iseniz ve sol dizinizden ameliyat olmuş iseniz ameliyattan 2 hafta sonra eğer doktorunuz izin verir ise araba kullanabilirsiniz
• Ne zaman yıkanabilirim? Dikişleriniz alındıktan 24 saat sonra. Dikişler genellikle ameliyattan 12-14 gün sonra alınır.

Hastaneden Taburcu Olduktan Sonraki Kontroller

Hastanede ameliyat sonrası 4-5 gün yattıktan sonra ek bir sorun gelişmez ise taburcu edilirsiniz. Taburcu olduktan 2 hafta sonra ilk poliklinik kontrolünüz olacaktır; muayyeniz yapılıp dikişleriniz alınacaktır. Taburcu olduktan 6 hafta; 3 ay; 6 ay ve 1 yıl sonra diğer poliklinik kontrolleriniz olacaktır. Takiben yıllık takibe gireceksiniz.

Eğer aşağıdakilerden biri olursa derhal doktorunuza ulaşın

• Ameliyat yerinizde kızarıklık; şişlik veya akıntı.
• Bir günden uzun süren açıklanamayan ateş (38º C üstü) veya titreme.
• Ağrı kesiciler ile geçmeyen şiddetli diz ağrısı.
• Uyluk veya baldırda ani gelişen şişlik.

Hastanede Dikkat Edilmesi Gereken Aktiviteler

Diz vücudun en büyük eklemi olup replasmanı majör bir cerrahidir.

Erken Hareket

Ameliyat sonrası muhtemelen dinlemek istiyor olsanız da erken hareket çok önemlidir. Ameliyat sonrası uyluk ön grup kasların kuvvetlendirilmesi gerekir. Hekim teşviki ve hasta uyumu ile birlikte egzersiz programı başlatılır. Hekim yara bakımı; diyet; ağrı kontrolü ve egzersizlerle ilgili talimatlar verecektir.

Ağrı Kontrolü

Erken iyileşmede ağrı kontrolü önemlidir. Ameliyat sonrası ağrı değişken olmakla birlikte kontrol altına alınabilir. Ameliyat sonrası genellikle damar yolundan ağrı kesici uygulanır ve birkaç gün sonra yerini hap veya enjeksiyona bırakır.

Ameliyat Sonrası Diğer Aktiviteler

Ameliyat sonrası kan pıhtısını ve enfeksiyonu önlemek için kan sulandırıcılar ve antibiyotikler verilir.
Birkaç gün iştahsızlık; kabızlık ve bulantı olabilir. Bunlar normal tepkilerdir. Solunum egzersizleri önerilebilir.
Ameliyat sonrası yara yerinde hemovak denilen kan dreni olup 1-2 gün içerisinde bu alınır. Hastalara bacak şişliğini azaltması için varis çorapları önerilir ve dize zaman zaman buz uygulaması yapılır.

Fizik Tedavi

Ameliyat sonrası bacak kan akımını artırmak ve pıhtı oluşumunu engellemek için yatak egzersizleri öğretilir. Özellikle düz bacak kaldırma; ayak bilek pompalama ile pasif diz ekstansiyon egzersizleri önemlidir.

Evde Dikkat Edilmesi Gereken Hareketler

Ev Aktiviteleri
Muhtemelen evde birkaç hafta birinin yardımına ihtiyaç vardır. Yardımcınız yoksa geçici bir rehabilitasyon merkezine transfer edilebilirsiniz. Evde bir takım düzenlemeler size yardımcı olacaktır.

• Eğer 2 katlı bir eviniz varsa yatak odanızın alt katta olması daha iyi olacaktır.
• Yerdeki kilimleri kaldırın ve büyük halıların kenarlarını takılmamak için koli bandı ile zemine yapıştırın.
• Yürüyüş alanlarınızdaki mobilyaları; elektrik ve telefon kablolarını kaldırın.
• Evin içindeki merdivenlere tırabzan taktırın.
• Acil durumlarda ulaşılacak telefon numaralarını telefonun üzerine yazın. Tercihen telsiz telefon kullanın.
• Karanlık koridorlara gece lambası koyun ve gece tuvalete kalkarken el feneri kullanın.
• Banyo ve tuvalete güvenlik barları veya destek alabileceğiniz aparatlar monte ettirin.

• Duş sandalyesi ve tuvalet ihtiyacı için klozet kullanılmalıdır.
• Yemek masasında yemek yiyiniz
• Ayakkabı giymek için uzun saplı ayakkabı çekeçegi kullanın

Yara Bakımı

Ameliyat kesinizi temiz ve kuru tutmalısınız. Yaranızda şişme; ağrı artışı; akıntı; kızarıklık veya ısı artışı olursa derhal doktorunuza ulaşmalısınız. Genellikle dikişler 2-3 hafta içerisinde alınır.
Dikiler alınana kadar duş almak yasak
Dizde şişlik ameliyat sonrası ortalama 3-6 ay arasında sürer

Diyet

Normal diyetinize devam edin ve istediğinizi yemekle birlikte Demir ve C vitamini desteği almanız faydalı olacaktır. K vitamini kanın pıhtılaşmasını düzenlemekte olup bundan zengin brokoli; ciger; soğan; zeytinyağı; yeşil sebzeler takviyesinde bulunmanızda fayda var.