Uzun süreli ve kalıcı dikkat süresinde kısalık; aşırı hareketliliği ise hareketlerde ve düşüncede ataklık; acelecilik olarak tanımlayabiliriz. DEHB (Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik bozukluğu) çocukluk döneminin en sık görülen rahatsızlıklarından dır.

Toplumda görülme sıklığı %5-7 dir. Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik bozukluğu %80-90 genetik bir hastalık olup; genetik aktarımı yapılan çalışmalarda kanıtlanmıştır.

Annenin hamilelik döneminde aldığı ilaçlar; kullanmış olduğu sigara;alkol; doğumda yaşanılan güçlükler ve yaşamın ilk bir yılı içinde çocuğun maruz kaldığı ağır metal; travma; minimal beyin hasarı oluşturacak nedenler var olan genetik yatkınlığı hastalığa dönüştürebilmektedir.

Konu ile ilgili araştırmalar genetik; nörokimyasal; beyin görüntüleme; kurşun etkisi; diyet etkisi; psikososyal nedenleri belirlemeye yönelik olarak sürdürülmektedir.  

Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik bozukluğu başlangıç yaşı genellikle 3 yaş olup; hareketlilik semptomları çok daha erken yaşlarda da kendini gösterebilmektedir. Anaokul döneminde ilk sinyalleri verir; tanı daha çok düzenli öğrenim için gerekli dikkat süresi ve yoğunlaşmanın olduğu ilkokul yıllarında konur.

Erkeklerde kızlara oranla 3-5 kat daha sıktır. kızlarda dikkatsizlik ve bilişsel sorunların önde gelmesi; ataklık ve saldırgan davranış sorunlarının daha az olması nedeniyle başvuruların daha düşük olabileceği düşünülmüştür.  

Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik karşımıza daha çok; 

• Ataklık 
• Hiperaktivite 
• Dikkat eksikliği 
• Okul başarısızlığı 
• Arkadaş ilişkilerinde sorunlar 
• Uyumsuz davranışlar 
• Riskli davranışlar (araba motor kazaları; 
• Zarar verici davranışlar) 
• Alkol madde kullanım riski olarak çıkar. 

Daha ileri yaşlarda ve erişkinlerde; 

• Dikkat eksikliği; planlarını tamamlayamama  
• Bir etkinliği bitirmeden diğerine geçme 
• Değişken duygudurum 
• Sık ev; iş; eş değiştirme 
• Trafik kurallarına uymama; sık araba kazaları 
• Alkol madde bağımlılığı riski vardır 

DEHB klinik bir tanıdır. Tanıyı kesinleştirmeye yönelik herhangi bir laboratuvar ya da özgün bir tanı  testi yoktur.

Klinisyenin tanı araçları; 

• Aile ve çocuk görüşmeleri 
• Klinik gözlem 
• Fizik ve nörolojik inceleme 
• Değerlendirme ölçekleri (ebeveyn; çocuk; öğretmen) 

Tanıya yardımcı psikometrik testlerde; 

• Yavaşlamış ve değişken tepki verme süresi 
• Dürtüsel hatalar 
• İhmalden kaynaklanan hatalarda artma 
• Çeldiriciye karşı koyamama 
• Hatalara karşı azalmış duyarlılık 
• Zihinsel hesaplama ve sözel bellek güçlükleri görülebilir. 

Dikkatsizlik ile ilgili belirtiler; 

• Dikkatini ayrıntılara veremez 
• Aldığı görev ya da oynadığı etkinliklerde dikkat dağılması 
• Doğrudan kendisine konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünür 
• Yönergeleri izleyemez okul ödevlerini tamamlayamaz 
• Aldığı görev ve etkinlikleri düzenlemekte güçlük 
• Mental çabayı gerektiren durumlardan kaçınma; sevmeme; isteksizlik 
• Kaybetme 
• Unutkanlık 
• Dış uyaran ile dikkatin kolayca dağılması 

Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ile ilgili belirtiler; 

• Eller-ayaklar kıpır kıpırdır 
• Oturduğu yerden sürekli kalkar 
• Uygunsuz koşuşturma ya da tırmanır 
• Boş zamanı geçirme etkinliği ya da oyun oynama zorluğu 
• Çoğu zaman hareket halinde motor takılmış hissi verir 
• Çok konuşma 
• Soru tamamlanmadan cevabını yapıştırır 
• Sıra bekleme güçlüğü 
• Söz kesme araya girme 

Tanı koymak için; 9 adet dikkatsizlik ya da aşırı hareketlilik-dürtüsellik belirtilerinin çoğu zaman görülmsi;en az 6 sının en az 6 ay süre ile var olması;  12 yaşından önce birkaç belirtinin başlamış olması; uyumsuzluk doğurucu ve  gelişim düzeyine göre aykırı bir derecede en az iki farklı ortamda (ev;okul;iş vs) toplumsal açıdan okuldaki ya da mesleki işlevsellikte klinik açıdan belirgin bir bozulmaya yol açacak şekilde varlığı gerekir. 

Diğer psikiyatrik hastalıklarla birlikte görülme  oranı sıktır (%46-68)  Karşıt olma karşı gelme bozukluğu ve davranım bozukluğu en sık eş tanılardır. Kaygı; depresyon; tik; Bipolar bozukluk; İletişim bozuklukları; gelişimsel koordinasyon bozukluları; özel öğrenme güçlüğü; alt ıslatma; kaka kaçırma görülebilmektedir. 

DEHB hastalığının tedavisi çok yönlüdür. 

• İlaç tedavisi 
• Psikoterapi 
• Psikososyal ve tıbbi girişimlerin yer aldığı çok yönlü tedavi yaklaşımı (aile; okul; çocuk) 
• DEHB ile ilgili bilgilendirme 
• Destekleyici gruplar 
• Kitap önerileri yer almaktadır 
• İlaç tedavisinde amaç; 
• Ders başarısı 
• Üretkenlik 
• Karşı gelme tutumları saldırgan davranışlar 
• Aile; kardeş; arkadaş; öğretmen ilişkilerinde düzelme 
• Uyumlu davranışlardır 

Bu nedenle ilaç ‘’Okul zamanı ilacı’’ olarak düşünülmemelidir. İlaçlar destek amaçlıdır. Çocuğun çabası da çok önemlidir. Bir hastalık tedavi ediliyor şeklindeki etiketlemeden kaçınılmalıdır. 

Yetişkinlik döneminde alkol; sigara; madde kullanımı açısından risk taşırlar. Yine iş; aile ve sosyal alanlarda ilişki ve uyum sorunları yaşarlar. Plan yapma; organize becerileri zayıftır. Kaza riskleri fazladır. Özgüven eksikliği daha sıktır.  kaygı ve depresyon düzeyleri yüksektir. Kriz yönetimi zayıftır; duygu düzenlemede güçlükler yaşarlar.

İzlem çalışmalarında 3 farklı gidişattan bahsedilmektedir;  

Developmental delay %30 

Genç erişkinlik döneminde belirtiler kaybolur. 

Continual display %40

Çeşitli sosyal ve duygusal güçlükler erişkinlik döneminde de devam eder. 

Developmental decay %30

Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik bozukluğu belirtilerinin yanı sıra alkolizm; madde kullanımı; antisosyal kişilik bozukluğu Kötü gidişin en güçlü belirleyicisi çocukluk döneminde Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik bozukluğuna komorbid davranım bozukluğunun olmasıdır. 

Sonuç olarak; 

Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik bozukluğu belirtileri genellikle stres altında;  alışık olmadığı durumlarda;  yapılandırılmamış ortamlarda ve  yapılması gereken işlerin karmaşık olduğu durumlarda şiddetlenir.  

Bu nedenle; 

Destekleyici ve tutarlı ortam sağlanmalı. Ancak  genetik yatkınlık; ebeveynlerinde de görülme sıklığı yüksek ( %25-50 ) olması nedeniyle yapılandırılmış ortam sağlanmasında güçlük yaşanır. DEHB belirtilerinin baskılanması için yeterli doz ilaç tedavisi yeterli olup; okul başarısı ve sosyal beceri konularında psikososyal ortamın düzenlenmesi önemlidir. 

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır; tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.