Oyun ve Oyuncakların Çocukların Sosyal ve Bilişsel Gelişimine Etkisi Nelerdir?

0 – 6 Yaş Çocuğun Gelişiminde çocuk için yaşamı öğrenme aracı olan oyun büyük öneme sahiptir. Oyun oynarken çocuk mutlu olur. Çocuğun büyümesi ve sağlıklı gelişmesi için beslenme; sevgi; bakım ne kadar gerekli ise oyun ve oyuncaklar da o kadar gereklidir. Oyun çocuğun bedensel; duygusal; sosyal; zihinsel ve dil gelişiminde önemli rol oynar.

Oyun Oynamanın Çocuğun Gelişimindeki Etkileri

Oyun yoluyla çocuk;

• Düşünmeyi ve kendi başına karar vermeyi öğrenir;

• Sorumluluk almayı; işbirliği yapmayı ve paylaşmayı öğrenir;

• Hayal gücünü; becerilerini ve yaratıcılığını geliştirir;

• Dikkatini bir noktaya toplamayı ve becerilerini organize etmeyi öğrenir;

• Kendini tanımayı öğrenir;

• En güçlü ve doğal dürtülerinden biri olan; saldırganlık dürtüsünü boşaltma olanağı bulur;

• Değişik sosyal rolleri deneme; duygularını dışa vurma olanağını bulur ve başka nesneler ya da insanlarla ilişkilerinin nasıl olduğu ile yüzleşir;

• Kas gelişimini hızlandırır ve güçlendirir;

• Çevresini araştırma; objeleri tanıma ve problem çözme imkanı sağlar;

• Kendisini ifade etmeyi; sözlü olarak ifade edilenleri anlamayı öğrenir; yeni sözcükler kazanır;

• Çocuk toplu yaşam için gerekli olan kuralları öğrenir.

Anne – Baba Çocukla Birlikte Oyun Oynarken  Neler Yapabilir?

• Karşılıklı gülümseyerek ve mümkün olduğunca göz göze gelerek; neşeli bir atmosfer yaratmaya

çalışabilir;

• Bebeğin el ve ayak parmaklarıyla oynayarak; vücudundaki organlara dokunarak ismini söyleyebilir;

• Aynada kendini ve anne-babayı görmesini sağlayıp; çevrede gördüklerinin ismini söyleyerek bebeğin

bakmasını sağlayabilir;

• Anne;baba çocuğun farklı şekiller; renkler görmesini ve sesler duymasını sağlayıp; eşyalara

dokunmasına fırsat verip; anlayabilmesi için zaman bırakıp ve daha sonrada tanıyabilmesi için ne

olduğunu tekrarlayabilir;

• Bebeğin elinde tutması için; mandal; plastik bardak; kaşık; çıngırak gibi değişik şekillerde eşya ve

oyuncaklar vererek; ellerini bol bol kullanmasını sağlayabilir;

• Yumuşak ses tonuyla konuşup; nazik hareketlerle yaklaşıp; şarkılar söyleyebilir;

• Çocukla birlikte resimlere; kitaplara bakıp; kitap okuyup; müzik dinletip; el çırptırırsa çocuk için en iyi oyun ortamını oluşturmuş olur. Oyun oynarken geçen zamanın mutlu; neşeli ve öğretici olmasınayardımcı olur.

Oyun düşünceler; duygular ve ilişkiler içinde; beceri ve kontrol kazanmanın önemli yoludur. Oyuncak ise çocuğun beş duyusu ve duygularını uyaran; değerlendirme ve uygulama yetilerini geliştiren; hayal  gücünü zenginleştiren; bedensel ve sosyal gelişimini hızlandıran oyun aracıdır.

Çocuğun yaş; ilgi ve gereksinmelerine göre oyun ve oyuncak tercihleri de değişmektedir.

Çocuğun Yaşına Uygun Oyun ve Oyuncaklar Nasıl Belirlenir?

0-6 aylık dönemde: İlk altı ayında çocuk ses; şekil ve renklere karşı duyarlıdır. Bu dönemde görsel ve işitsel duyulara yönelen hareketli oyuncaklar çocuğun dikkatini çeker ve neşelendirir. Çocuk yeni ve ilginç olan her şeye bakmak; dokunmak; seyretmek ister. Bu çocuğun öğrenme yoludur. Yatağının üzerine asılabilen; sallanınca ses çıkaran; canlı renkleri olan objeler ve rahatça tutulabilen çıngırak bu dönemin vazgeçilmez oyuncaklarıdır. Bu aylarda yine müzik kutuları; renkli halkalar; kumaştan ve plastikten kucaklanacak bebekler tercih edilebilir.

4.ayından sonra çeşitli boylarda toplar; tutmalı çıngıraklar; bez bebekler; lastik ve plastik sıkmalı oyuncaklar; diş kaşıyıcı halkalar; iç içe geçen kutular seçilebilir ve radyo-teyp dinletilebilir.

7-12 aylık dönemde: Oturmaya başladığı yedinci aylarından itibaren çocuk uzanabildiği her şeyi yakalamaya; yakaladığı her şeyi de ağzına götürmeye çalışır. En çok hoşlandıkları; bir elinden diğerine kolayca geçirebildiği renkli halkalar; avuçlayabildiği plastik küpler; kemirebildiği kauçuk nesneler; hırpalandığı zaman bozulmayan yumuşak bebek ve hayvancıklardır. Tutunarak da olsa ayağa kalkabildiğinde eline geçen herşeyi yere atmaktan zevk aldığından; zıplayan; yere düşünce ses çıkaran oyuncaklar ilgi odağıdır. Boy boy renkli toplar; iç içe geçebilen kutular; renkli makaralar; bebekler; kitaplar; renkli büyük resimler bu dönemin oyuncakları arasında yer alır.

Ayrıca yedinci ayından itibaren oynanmaya başlanan; annenin tekrar kendine geri döneceğini öğrenmesini sağlayan “cee e” oyunu çocuğun anneden ayrılma kaygısını kontrol etmesine yarar. Annenin her gözden kayboluşunda duyulan gerginlik; anne görüldükten sonra gerginlikten; memnuniyete dönüşür.

10-12. aylarında tef; davul; kapaklı kutular; düdük; kitaplar; resimler; kalın kalemler; bahçe ve kum oyuncakları; banyo oyuncakları; balonlar; toplar; itilen ya da çekilen tekerlekli oyuncaklar telefon çevirme gibi etkinlik setleri tercih edilebilir. Bu dönemde oynanana bilecek kum ve su; çocuğun dokunma hissinin gelişimini sağlar ve çocuğa büyük haz verir. Deneyim ve keşif olanakları sağlayan kum ve su sayesinde utangaç çocuk uyarılır; saldırgan çocuk sakinleşir.

13-18 aylık dönemde: Bu aylarda itmeli; çekmeli ses çıkaran oyuncaklar; üstüne ve içine oturulabilecek büyüklükte tahta veya plastik büyük hayvan türü oyuncaklar; boş tahta ve mukavva kutuları; küçük sandık; sepet ve tabureler ayrıca oyuncak süpürge; faraş ve bezler; öykü kasetleri; çocuk şiir ve resim kitapları tercih edilebilir.

19-24 aylık dönemde: Bu aylarında çocuk; bütünü parçalara ayırmaktan ; kutuyu doldurup boşaltmaktan; kule ve köprü yapmaktan büyük zevk alır. Bu dönemde çocuğun ilgisini çeken oyuncaklar arasında mutfak eşyaları; farklı büyüklükteki plastik parçalar; saçları ve elbiseleri olan bebekler ve arabalar yer alır. Bu dönemin sonuna doğru çocuk; tahta parçasını arabaymış gibi hareket ettirebilir. Bazı hareketleri ile anne-babayı taklit edebilir. Bu dönemde minyatür marangoz oyuncakları (tahta çekiç ve çiviler); mutfak setleri gözde oyuncaklardır. Ayrıca bu dönemde yine tahta; bez veya plastik hayvanlar; evde ve sokakta kurulan salıncaklar; kova; kürek; çocuk şiir kasetleri ve kitapları tercih edilebilir.

25-30 aylık dönemde: Bu dönemde çocuk; hayal gücüne dayanan oyunlardan hoşlanır. Oyuncakları ile konuşur; onlara kızıp bağırabilir. Bedensel olarak gelişmiş olduğundan rahatlıkla takla atar; topa tekme atar; çok aktif olduğundan yeni oyunlar yaratır ve bu oyunları uygular. Evcilik; bakkalcılık; postacılık ve doktorculuk oyunlarında çeşitli kıyafetlere girip; canlandırmayı sever. Bu dönemde çocuğun oyun malzemeleri; sorun çözmeyi; yaratıcılığı ve duygularının arıtılmasını; yansıtılmasını destekleyici oyun hamuru; kil ve inşa blokları gibi “yapılandırılmamış” oyun araçlarından oluşabilir.

Bu dönemde çocuğun oynaması için;

• Parmak boyası; keskin olmayan makaslar ve kağıtlar; renkli çıkartmalar;

• Öykü ve masal kitapları; teyp ve çocuk şarkı kasetleri;

• Bebek; bebek arabaları gibi itmeli ve çekmeli tekerlekli araçlar; üç tekerlekli bisiklet;

• Basit bilmeceler ve tahmin oyunları (hayvanları; ağaçları; çiçekleri bilmesi gibi);

• Küçük süpürge; faraş; küçük tencere; tabak; fincan gibi ev işi araçları;

• Tahtadan veya plastikten çekiç; kerpeten; tornavida gibi araçlar;

• Hayvanat bahçesi gezileri veya yakın çevre gezileri;

• Su; kum; kil gibi doğal oyun malzemeleri çocuğun dokunma duygusunun gelişimine; deneyim ve keşif olanaklarının sağlanmasına; utangaç çocuğun uyarılmasına; saldırgan çocuğun sakinleşmesine ve çocuğun dikkatini bir konu üzerinde toplamasına yardımcı olduğu için tercih edilebilir. 49-60 aylık dönemde: Bu dönemde çocuk; grup oyunlarına ilgi duyar. Yavaş yavaş çevresini tanımaya başlar; yaşıtları ile arkadaşlık kurar. Oynadıkları oyunların kurallarına saygılı olmayı öğrenir.

Bu dönemde çocuğun oynaması için;

• Kesme-yapıştırma; çizim yapma; resim boyama ve öykü; masal kitapları;

• Şekil verebileceği; el becerisini geliştirmenin yanında hayallerini gerçekleştirebileceği oyun hamuru; kum; kil; su gibi malzemeler;

• Üç tekerlekli bisiklet; tekerlekli patenler;

• İp atlama; seksek; bilye; körebe; saklambaç; çember çevirme gibi oyunlar;

• Oyun parkları ve doğa gezintileri önerilebilir.

Oyuncakların Özellikleri

• Çocuğun gelişimine uygun oyuncaklar seçilmelidir;

• Oyuncağın tüyleri çocuğun ağzına; burnuna kaçmamalıdır;

• Zehirsiz boyalarla boyanmış olmalı; zehirli maddeler içermemelidir;

• Yıkanabilir; dayanıklı; sağlam olmalıdır;

• Yutulacak ve kolayca kopup; çocuğun ağzına atacağı kadar küçük parçaları olmamalıdır;

• Sivri uçları; kesici kenarları; parmaklarının sıkışabileceği ek yerleri ve gözlerine zarar verebilecek

çıkıntıları olmamalıdır;

• Çocuğun bedenine uygun büyüklükte ve ağırlıkta olmalıdır;

• Oyuncaklar düzenli olarak gözden geçirilmeli; hasarlı ve kırık olanlar tehlikeli olabilecekse atılmalıdır;

• Bozuk para; kibrit; çakmak; sigara gibi malzemeler çocuğa zarar verebileceğinden oynaması için verilmemelidir;

• Oyuncakların oyun değeri olmalı ; bedensel; zihinsel; sosyal ve dil gelişim alanlarının tümünü birden

Destekleye bilecek zengin uyarıcıları içermeli; çok fonksiyonlu olmalıdır.

Anne – Babanın Çocuğa Hazırlayacağı Oyun Ortamının Özellikleri

• Çocuğa; evde kendisinin oynayabileceği; oyuncaklarını koyabileceği bir köşe hazırlamalıdır;

• Oyuncakları çocuğun rahatça alabileceği; oynamak istediğini seçebileceği ve geri koyabileceği şekilde düzenlemelidir;

• Bu köşenin çocuğun oynayabileceği kadar rahat; çok eşyadan arındırılmış; tehlike yaratmayan bir ortam olmasına dikkat etmelidir;

• Bu köşede oyuncak sepeti veya oyuncak kutusu; minderler veya çocuğun boyuna uygun sandalyeler

Buluna bilir;

• Anne-baba; çocuğa “Oyuncaklarını toplasana” demek yerine; çocuğun dikkatini çekerek oyuncakları Birlikte toplayabilir;

• Çocuğa kendi oyuncaklarından kendisinin sorumlu olduğunu yavaş bir geçişle öğretmelidir.

• Çocuğa sokakta oyun oynaması için belirli bir süre vermelidir;

• Çocuk sokakta yalnız veya arkadaşları ile birlikte oynarken oyun alanı tehlike içermemeli ve annenin görüş alanı içinde olmalıdır;

• Çocuğun götürüldüğü oyun sahasının çakıl; taş ve benzeri şeylerden arındırılmış; kumla kaplı olmasına dikkat etmelidir;

• Oyun araçlarının güvenli ve sağlam olmasına; parçaları zarar görmüş ya da paslanmış olmamasına dikkat etmelidir;

• Kaydırağın güvenli olduğundan emin olunmalıdır. Çocuğun kaydıraktan yere indiği yerin uygun genişlikte olmasına dikkat etmelidir;

• Salıncağın oturağı plastik; kauçuk ya da başka yumuşak bir malzemeden olmalıdır. Tahta ya da metal gibi malzemeler çarptığında çocuğa zarar verebilir;

• Oyun araçlarında çocuğun düşmesini engellemek için kısa aralıklı korkuluklar olmasına dikkat etmelidir;

• Oyun parklarında çocuklar yaşıtlarıyla beraber oynamalıdır.

• Çocuk oyun sürecinden birden koparılmamalıdır.

• Anne-baba; çocuğa pahalı oyuncaklar almak yerine; tahta bloklar; mutfak ve diğer ev gereçleri; giyim eşyaları; top; ip; salıncak; tahterevalli; bahçe araçları gibi oyun malzemelerini tercih etmelidir. Bunlar; çocuğun kaslarını çalıştıracak; girişimciliğini ve hayal gücünü artıracaktır.

• Evde çocukla birlikte yapılacak sünger bebek; kağıt uçurtma gibi oyuncaklar tercih edilmelidir. Çocuk yapımında kendisinin de yardımcı olduğu sünger bebek; kağıt uçurtma gibi oyuncaklarla daha çok şey öğrenecek ve daha büyük bir zevkle oynayacaktır.

• Anne-baba çocuğun oyun oynamasını cesaretlendirmeli; yeni oyunlar öğretmeli ve çocuğa oyun oynarken eşlik etmelidir. Çocuğun anne-babası ile birlikte oyun oynaması; çocuğun oyununun daha uzun sürmesini ve zenginleşmesini sağlar. Anne-babayla oynanan oyun; çocuğun çevresini saran dünyayı keşfetmesi ve değişik roller deneyebilmesi için çocuğa güven verir.