Vücutta aşırı yağ depolanması sonucu ortaya çıkan obezite çocuk ve yetişkinlerin sağlığını etkileyen günümüzde tam çözümlenmemiş klinik bir tablodur. Birçok gelişmiş ülkede çocuklukta aşırı kilo ve obezite epidemik oranlara ulaşmıştır. Dahası obezite ve obezite kaynaklı hastalıklar artık çocuklarda görülmektedir. Obezçocuğun değerlendirilmesinde vücut ağırlığı tek başına yeterli olmayıp boy ölçümü ile birlikte değerlendirilmelidir. Yağ dokusunun fazlalığı olarak tanımlanan obezitenin vücut ağırlığının fazlalığı ile karıştırılmaması gereklidir. Boyları uzun veya kas kitleleri fazla olan çocuklar obez olmadıkları halde yaşıtlarından daha ağır olabilmektedir. Bu nedenle obezite tanımının uygun şekilde yapılması gereklidir.
Aşırı kilo ve obezite günümüzde kilo biriminden vücut ağırlığının vücut uzunluğunun metre biriminden karesine bölünmesiyle bulunan beden kitle indeksi (BKI) temel alınarak tanımlanır. Obezite vücutta yağ dokusunun normalden fazla olması olarak da tanımlanmaktadır. Bazı olgularda başka bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkmakla birlikte çoğunlukla tanımlanabilen bir hastalık yoktur ve enerji alımının harcanan enerjiden fazla olmasından kaynaklanır. Oldukça sık görülen bir sağlık sorunudur ve yapılan epidemiyolojik çalışmalarda hem erişkinlerde hem de çocuklarda giderek arttığı ortaya konmuştur.
Çocuklukta aşırı kilo ve obezite prevalansı hızla artmaktadır. Bu artış çocukların obez yetişkinler olmaya başlama riskininde artmasından dolayı alarm vermektedir. Obezite tip 2 diyabet ortopedik problemler kardiyovasküler hastalıklar ve kendine güvenmeme duygusal problemleri ortaya çıkaran psiko-sosyal sonuçlar doğurmanın yanında depresyonla da sonuçlanabilir. Yetişkinliğe geçişte bu koşulların gerçekleştiği çocuklarda hem erken ölüm ve hastalık riski hem de toplumdaki sağlık yükü artmaktadır. Bir çalışmada üç yaşından büyük obez çocuklarda tip 1 diyabet görülme riskinin normal çocuklara göre 2 kat daha fazla olduğu obezitenin ve hızlı büyümenin tip 1 diyabet için risk faktörü oluşturduğu ifade edilmiştir.
Altı-onbir yaş aralığındaki çocukların %20'sinden fazlasının aşırı kilolu olduğu bildirilmiştir. Çok sayıda çalışmada çocukluk çağı obezitesinin hem çocukluk döneminde hem de daha ileride erişkin hayatta sağlık risklerinin artışıyla bağlantılı olduğu gösterilmiştir. Aşırı kilo ve obezite özgüven vücut imajı ve sosyal hareketliliği de etkileyebilmektedir.Ayrıca çocukluk çağı obezitesi çocukların aile içi arkadaş arası ilişkilerini ve okul başarılarını da negatif etkilemektedir.
Erişkinlerde obezitenin psikolojik rahatsızlık riskini artırdığı bilinmekte ancak gerçek prevalans bilinmemektedir.
Dünyada çocukluk obezitesi görülme sıklığı şu şekildedir:
ABD ………………………%13-14
Avrupa ……………………%11.1
Rusya ………………………%10
Çin ………………………….%3.4
Çocuklukta Obezite Riskini Artıran Faktörler
134.577 çocukta okula başlama yaşında yapılan kesitsel bir çalışmada anne sütü almamış çocuklarda obezite riski 2 kat fazla bulunmuştur . Ayrıca yapılan çalışmalar aktivite azlığıjnında özellikle çocuk çağı obezitesine davetiye çıkardığını göstermektedir. Çocukluk obezitesi riskini arttıran diğer faktörler ise;
Mama ile beslenme
Erken ek gıdaya geçilmesi
Hızlı yeme
Az çiğneme
Fast food beslenme
Yüksek kalorili içecekler (meyve suyu-kola) olarak belirtilmiştir.
Çocukluk çağı obezitesinin önüne geçmekte başta aile ve okul olmakla birlikte yaşanılan iklim çevre kültür çok önemli rol oynamaktadır.
Son yirmi yılda obezitenin prevalansında meydana gelen artış çevresel faktörlerle de açıklanabilir. Çevresel faktörlerden kasıt en yakın çevre olan aile arkadaş çevresi ve televizyondur. İnsanlar çevresel faktörlere anne karnından itibaren maruz kalmaya başlarlar. Bu nedenle obeziteyi etkileyen çevresel faktörleri de bu en erken dönemden itibaren incelemek doğru olacaktır. Aile yaşantısı ve yemek tarzı çocukluk çağı obezitesinde etkin rol oynamaktadır ve çocukluk döneminde edinilmiş olan aktivite ve yeme alışkanlığı erişkin dönemde de devam etmektedir. Dahası sadece ebeveynler değil arkadaşlar kardeşler ve akrabalar da bu tip alışkanlıkların edinilmesinde rol oynamaktadır.
Annelerin şişman bebeklerin daha sağlıklı olduğuna bebeklerinin az yemesi nedeni ile tavsiye edilenden daha erken yaşta katı gıdalara geçmenin daha iyi olduğuna ve yiyecek ile ödüllendirmenin iyi bir pekiştireç olduğuna inanmaları çocuklar için obezite riski yaratmaktadır. Ebeveynlerin obez olmaları durumunda çocuklarının da obez olma riski artmaktadır. Yeme isteğini arttırıcı reklamlar ve değişik şekillerde yeme modelleri ve mesajları veren programlar da çocukların yeme seçimleri üzerine etki etmektedir.
Çocuklukta Obezite Riskini Azaltmanın İpuçları
Yaşamın ilk 6 ayında bebekler yalnız anne sütü ile beslenmeli
Bebek doyduktan sonra mamayı bitirmek için zorlanmamalı
Şekerli ve gazlı içecekler yerine su ayran süt ve taze sıkılmış meyva suları tüketmine özendirilmeli
Çocuklara sebze yemekleri baklagiller ve salata yeme alışkanlığı kazandırılmalı
Yemeklerin yavaş ve iyice çiğnenerek yenmesi öğretilmeli TV veya bilgisayar başında atıştırmalardan kaçınılmalıdır.
Çocuklara kalıplaşmış diyetler vermek yanlıştır. Değişim yapabilecekleri esnek bir program hazırlanmalıdır. Bol su içme alışkanlığı da kazandırılmalıdır.
Servis yapıldıktan sonra servis kabı sofradan kaldırılmalı
Yemek bitince sofradan kalkılmalı
Televizyon ve bilgisayar başında geçirilen süre kısıtlanmalı çocukların ilgisini çekecek basketbol voleybol gibi aktivitelere yönlendirilmelidir.
Beden eğitimi dersleri özendirilmeli ve artırılmalıdır.
Çocuklar erken yaşlardan itibaren anne ve babalarının beslenme tarzını taklit ettiğinden ebeveynler olarak iyi örnek olunmalıdır.